واقعیت‌هایی که رخ‌نمایی می‌کنند
آشکار شدن شکاف‌ها بعد از سقوط بشار اسد
نویسنده: عمرو امام، روزنامه نگار مصری و نویسنده نیویورک تایمز و المونیتور
دیپلماسی ایرانی: مواضع مختلف سیاسی سه قدرت اصلی خاورمیانه در نشست کشورهای در حال توسعه که در اوایل ماه جاری در قاهره برگزار شد، در بحبوحه آخرین اصطکاک منطقه‌ای بر سر سوریه به نمایش گذاشته شد. مصر، ایران، و ترکیه در نشست گروه کشورهای در حال توسعه موسوم به D-8 در کنار پنج کشور اسلامی دیگر در قاهره حضور داشتند.
پیش از نشست 20 دسامبر در قاهره، توجه بین‌المللی و منطقه‌ای به شدت بر سقوط تکان دهنده 11 روزه رژیم بشار اسد متمرکز شد. او تنها چند روز قبل از تشکیل این گروه از دمشق گریخته بود.
وقایع سوریه پیش از این شکاف‌هایی را بین مصر، ایران، و ترکیه آشکار و نقاط اختلاف آنها را برجسته کرده است. وقتی سه قدرت D-8 دور هم جمع شدند، حرف‌های شیرین بین رهبران آنها ردو بدل شد. اما این سخنان شیرین نتوانست شکاف‌های جدید و نگرانی‌ها در مورد تغییر رژیم در دمشق را بپوشاند.
ایران به عنوان بزرگترین بازنده پس از سرنگونی اسد در نظر گرفته می‌شود که شاهد کاهش چشمگیر نفوذ خود در منطقه است. این امر مجموعه‌ای از ضررها را در طی چند ماه برای نیروهای نیابتی تهران، از شکست حزب الله در لبنان تا تضعیف شبه نظامیان حوثی در یمن در پی داشته است. انبوه شکست‌ها، نفوذ ایران را بسیار محدودتر کرده و در داخل مرزهای خود عقب رانده است.
پس از اسد ترکیه، به نوبه خود، به عنوان برنده بزرگ در منطقه ظاهر شده است. این کشور پیوندهایی که با ائتلاف گروههای اسلام‌گرای مخالف اسد برقرار کرده می‌تواند دستاوردهای زیادی برای آنکارا از جمله ریشه‌کنی کامل تهدید احتمالی کردهای سوریه داشته است .
با کمک به بیرون راندن حزب‌الله و ایران از سوریه، ترکیه به با نزدیک‌ترین روابط با امریکا و اسرائیل به بازیگر منطقه‌ای تبدیل می‌شود و اگر آنکارا از حاکمان جدید سوریه بخواهد که روسیه را بیرون برانند، وضعیت خود را بیشتر تثبیت خواهد کرد.
ترکیه همچنین موقعیت خوبی برای داشتن سهمی مسلط در بازسازی سوریه دارد. علاوه بر این که سوریه یکی از نزدیک ترین همسایگان این کشور است همچنین یکی از آماده ترین ها برای پروژه هایی مورد نیاز بشمار می رود.
با آشکارشدن واقعیت‌های سیاسی جدید در منطقه و تغییر محاسبات دیپلماتیک، این گمانه‌زنی وجود دارد که هم ترکیه و هم ایران از مصر حمایت خواهند کرد.
برای اولین‌بار در چندین دهه، ایران و مصر – رقبای سرسخت منطقه‌ای از زمان انقلاب اسلامی 1979 ایران – خود را در یک سمت حوادث در سوریه می‌بینند. با تشکیل یک نظم سیاسی جدید در خاورمیانه، عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر، در یک روز و در حاشیه نشست دی 8 با مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه – هر دو با هم و به طور جداگانه – دیدار کرد.
مصر مدت‌هاست که باسیاست‌های ایران در منطقه و سوریه در چالش می‌بیند، اما با سقوط اسد که تنش‌های مصر و ترکیه بروز پیدا کرد، اکنون قاهره آنکارا را تهدید بزرگ‌تر می‌بیند. این وضعیت به‌ویژه پس از اینکه اسرائیل به طور سیستماتیک زیرساخت‌های نظامی سوریه را طی حملاتی نابود کرد، تشدید می‌شود.
قاهره به قدرت‌یابی گروه هیئت تحریر الشام در سوریه با بدبینی زیادی می‌نگرد و نسبت به اسلام سیاسی آن محتاط است و درحالی‌که مصر زادگاه اخوان‌المسلمین است، جامعه معاصر آن تا حد زیادی این ایدئولوژی را رد کرده است. پس از دوره کوتاهی در سال 2012 که اخوانی‌ها در مصر قدرت را در دست داشتند، السیسی قدرت را در دست گرفت و جنگی همه‌جانبه علیه این گروه به راه انداخت، آن را ممنوع، دارایی‌های آن را مسدود کرد و متحدان منطقه‌ای را هم به انجام همین کار تشویق کرد.
السیسی همچنین با راه‌اندازی کمپین‌های رسانه‌ای پیچیده و روشنگری در باره خطر ایدئولوژی و اخوان‌المسلمین، در سطح فرهنگی و اجتماعی با این گروه مبارزه کرده است. سقوط پروژه اسلام‌گرایان در مصر بر سایر کشورهای بهار عربی مانند تونس، لیبی، و مراکش تأثیرات زیادی داشت.
علی‌رغم عدم محبوبیت روزافزون اخوان‌المسلمین در منطقه، ایدئولوژی بنیان‌گذار و نظریه‌پرداز آن حسن البنا و سید قطب همچنان در میان اسلام‌گرایان و جهادگران در سراسر جهان، به‌ویژه گروههای افراطی مانند القاعده طنین‌انداز است
مبارزات ده‌ساله مصر علیه اخوان‌المسلمین که از سال 2012 آغاز شد، قاهره را با آنکارا به اختلاف انداخت. اردوغان به نوبه خود یکی از حامیان اصلی این گروه است و از اعضا و رهبران مصری که به ترکیه پناهنده شده اند استقبال کرده است.
سقوط اسد، درست زمانی که مصر معتقد بود اسلام سیاسی را پشت سر گذاشته، همان اسلام سیاسی را در سوریه به منصه ظهور رساند و به تقویت نفوذ ترکیه در آنجا کمک کرد. السیسی اکنون بیم از آن دارد تا این گروه بار دیگر احیا شود و ضربه محکمی به تلاش‌ها او برای مبارزه با آن وارد کند.
همچنین نگرانی‌های قابل درکی مبنی بر اینکه ممکن است احیای اسلام سیاسی در سوریه – در کنار هرگونه هرج‌ومرج بی‌اعتمادی عمیق‌تر در این کشور – ممکن است راه را برای بازگشت گروههای تروریستی خشن به‌ویژه دولت اسلامی (داعش) هموار کند. مصر چنین گروه‌هایی را در صحرای سینا سرکوب کرده است.
ارتش و پلیس مصر، قبل از اینکه در سال 2021 گروههای تندرو را کاملاً شکست دهند، تقریباً یک دهه بود که با تلاش‌ها برای ایجاد یک امارت اسلامی در سینا در نبرد بوده‌اند. هر گونه احیای مجدد این گروه در آنجا، به ویژه با توجه به برنامه‌های اسرائیل برای تخلیه غزه از فلسطینی‌ها و هل دادن آنها به صحرای سینا فاجعه خواهد بود.
در دهه گذشته، مصر رویکردی عمل‌گرایانه در سیاست‌های منطقه‌ای و نحوه هدایت آن در پیش گرفته و ثابت کرده درحالی‌که در جریان‌های ژئواستراتژیک گسترده‌تر حرکت می‌کند می‌تواند از منافعش هم محافظت کند. انتظار می‌رود با آشکارشدن چالش‌های ناشی از تغییر رژیم در سوریه، این امر ادامه یابد.
به‌هرحال مصر از کاهش نفوذ گسترده‌تر ایران در کشورهای عربی پشیمان نخواهد بود. اما درعین‌حال، حمایت دوباره اردوغان از اسلام سیاسی و گروههای وابسته، نقطه دردناکی در روابط آتی قاهره و آنکارا خواهد بود.
منبع: المجله / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱
نظر شما :