سال مهم ۲۰۲۵ برای پرونده هسته‌ای ایران

دیپلماسی ایرانی: با توجه به تحولاتی که در فصل پایانی سال 2024 روی داد و بازگشت قریب‌الوقوع دونالد ترامپ، رئیس جمهور امریکا به کاخ سفید، می‌توان 2025 را سالی مهم برای برنامه هسته‌ای ایران توصیف کرد.

احتمال تشدید تنش بین ایران و قدرت های غربی در شورای امنیت سازمان ملل به علت پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران و نزدیک شدن به آستانه ساخت سلاح هسته‌ای و همچنین احتمال بازگشت به سیاست «فشار حداکثری» در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ موجب شد وزیر امور خارجه ایران 2025 را سالی سرنوشت‌ساز برای برنامه هسته‌ای کشورش توصیف کند.

با نزدیک شدن به زمان پایان اعتبار قطعنامه 2231 در ماه اکتبر آینده، پیش‌بینی می‌شود فشارهای غرب بر تهران به ویژه زیر سقف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزایش یابد. از سوی دیگر، ایران دونالد ترامپ را در برابر خود خواهد داشت که ماه آینده کار خود را به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده امریکا آغاز خواهد کرد. در عین حال نگاه‌ها به تنش‌ بین اسرائیل و ایران جلب خواهد شد که چند فصل پرنوسان را پشت سر گذاشته است.

رویارویی در سازمان ملل متحد

«رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه دسامبر کنونی گفت ایران غنی‌سازی اورانیوم با خلوص 60 درصد را که نزدیک به خلوص 90 درصد مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته ای است، به شکلی قابل توجه سرعت بخشیده است. «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد نیز در گزارش نیم سالانه خود به شورای امنیت درباره اجرای قطعنامه 2231 از نیاز فوری به حل صلح‌آمیز موضوع برنامه هسته‌ای ایران با توجه به وخامت اوضاع در سراسر خاورمیانه اشاره کرد.

کشورهای غربی می‌گویند که برای غنی‌سازی اورانیوم با این میزان خلوص بالا در یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی هیچ توجیهی وجود ندارد و هیچ کشوری جز برای ساخت بمب هسته‌ای، غنی‌سازی را به این درجه نرسانده است. اما ایران تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای را رد می‌کند.

ماه گذشته شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی با صدور قطعنامه‌ای، ایران را به علت همکاری نکردن با بازرسان بین المللی به ویژه در خصوص ردیابی آثار اورانیوم در مراکز اعلام نشده که پرونده آن از سال 2018 همچنان باز مانده است، توبیخ کرد. در این قطعنامه به ایران دستور داده شده همکاری با آژانس بین المللی را بهبود ببخشد و از مدیرکل آژانس بین المللی خواسته شده است تا نشست بعدی 35 کشور عضو شورای حکام آژانس در وین در ماه مارس آینده، گزارشی کامل درباره برنامه هسته‌ای ایران تهیه کند. واکنش ایران به صدور این قطعنامه، راه‌اندازی دستگاه‌های جدید سانتریفیوژ بود.

مکانیسم ماشه

روز ششم دسامبر 2024، سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان به شورای امنیت سازمان ملل متحد اطلاع دادند که آماده‌اند در صورت لزوم، مکانیسم ماشه را فعال کنند تا همه تحریم‌های بین المللی علیه ایران با هدف جلوگیری از دستیابی این کشور به سلاح هسته‌ای، دوباره برقرار شود. با منقضی شدن قطعنامه 2231 در 18 اکتبر 2025، تاریخ مصرف مکانیسم ماشه نیز به پایان خواهد رسید و تهران نگران است که سه کشور اروپایی پیش از آن تاریخ، مکانیسم ماشه را فعال کنند.

ایران در مقابل، سه کشور اروپایی را به اعتمادسازی به منظور خروج از بن‌بست کنونی و دست برداشتن از سیاست‌های شکست خورده و ناکارآمد با محوریت فشار و رویارویی، دعوت کرده است. روسیه نیز با تهدید سه کشور اروپایی برای فعال کردن مکانیسم ماشه مخالفت و اعلام کرد قدرت‌های غربی حق استفاده از مکانیسم ماشه را ندارند و سخن گفتن از فعال کردن آن، رفتاری غیرمسئولانه از سوی آنان محسوب می‌شود.

شبح ترامپ

انتخاب مجدد دونالد ترامپ به ریاست جمهوری امریکا بر بحران هسته‌ای ایران سایه‌افکنده و توقف پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران به چالشی برای دولت جمهوری‌خواه آینده تبدیل شده است. ترامپ در سال 2018 از برجام خارج شد و اکنون معلوم نیست که آیا از مذاکره با ایران حمایت خواهد کرد یا خیر، چرا که متعهد شده رویکردی تهاجمی‌تر در پیش بگیرد و هم‌پیمانی با اسرائیل را که مخالف برجام است، تقویت کند.

ترامپ و تهران پیام‌های ضد و نقیضی در این باره ارسال کرده‌اند که آیا با آغاز به کار دولت ترامپ، به سوی رویارویی یا دستیابی به نوعی تفاهم دیپلماتیک پیش خواهند رفت؟ ترامپ قول داده است مانع دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شود و اعضای دولت آینده او گفته‌اند سیاست «فشار حداکثری» را به منظور توقف کردن پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران از سر خواهند گرفت.

تنش اسرائیل و ایران

در ماه دسامبر کنونی منابع اسرائیلی فاش کردند دونالد ترامپ به دنبال دستیابی به توافق با ایران به جای حمله نظامی به این کشور است. به گفته این منابع، هدف رئیس جمهور امریکا ارسال این پیام روشن به ایرانی‌هاست که هر دو گزینه نظامی و دیپلماتیک برای مقابله با تهدید هسته‌ای ایران روی میز است.

«جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی دولت بایدن درباره تلاش احتمالی ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای ابراز نگرانی و تاکید کرد دولت ترامپ را از ارزیابی‌های انجام شده در این زمینه آگاه خواهد کرد. 

تشدید تنش بین ایران و اسرائیل که اخیرا دست به حملاتی مستقیم علیه یکدیگر زدند، نگرانی غربی‌ها از احتمال انحراف برنامه هسته‌ای ایران به سوی ساخت سلاح هسته‌ای را افزایش داده است. به خصوص که برخی مسئولان ایرانی تهدید کرده‌اند که اگر تاسیسات هسته‌ای ایران هدف حمله اسرائیل قرار گیرد، تهران دکترین هسته‌ای خود را تغییر خواهد داد.

طبق گزارش خبرگزاری رویترز، نگرانی اصلی مقامات ایرانی این است که ترامپ به بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل برای حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران هم‌زمان با تشدید تحریم‌های امریکا علیه صنعت حیاتی نفت ایران، چراغ سبز نشان دهد.

این تنش‌ها و نگرانی ها کاهش ارزش ریال ایران در برابر دلار امریکا را موجب شده و ایرانی‌ها تلاش می‌کنند با خرید دلار و دیگر ارزها، طلا و رمزارزها، ارزش پس‌اندازهای خود را حفظ کنند به خصوص که نرخ تورم نیز به 35 درصد رسیده است.

به این مشکلات ایران باید یک رشته ناکامی‌های راهبردی از جمله حملات اسرائیل به هم پیمانانش، حماس در غزه و حزب الله در لبنان و سرنگون شدن نظام بشار اسد در سوریه را نیز افزود.

منبع: الشرق الأوسط / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱