ظاهر و باطن سفر بایدن به خاورمیانه

نویسنده: مأمون فندی

دیپلماسی ایرانی: در خصوص سفر جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا به عربستان سعودی، لازم است ظواهر را کنار بگذاریم تا در تحلیل مسائل حاشیه ای غرق نشویم و از مسائل اصولی غافل نمانیم. رئیس جمهوری آمریکا از پشت عینک «نظم جهانی» به تحولات می نگرد و به همین علت رقابت جدی چین با آمریکا و ائتلاف چین و روسیه و ارتباط آن با جنگ اوکراین که تاثیری آشکار بر بازارها و امنیت انرژی به خصوص در اروپا داشته است، برای بایدن اولویت محسوب می شود. اکنون می توان تصور کرد که امنیت جهانی انرژی در صدر اولویت های رئیس جمهور آمریکا قرار دارد. 

رئیس جمهوری کنونی آمریکا کشورهای جهان را به دو گروه دموکراتیک و دیکتاتوری تقسیم کرده است. از این رو موضوع اصلاحات در ساختار منطقه خاورمیانه برای او اهمیت دارد هرچند اولویت اصلی او نخواهد بود. با این حال بایدن از این مسئله به عنوان سلاحی دو لبه به عنوان اهرم فشار و اجرای اصلاحات در چارچوب سیاست های بازار آزاد و حاکم شدن ساختاری دموکراتیک در کشورهای منطقه که قابل قبول باشد، استفاده خواهد کرد.

اکنون «امنیت» به دروازه ای برای تشکیل ائتلاف ها تبدیل شده است و رئیس جمهور آمریکا قصد دارد از همین دروازه، اسرائیل را وارد ساختار جدید امنیت منطقه کند که احتمالا نقشه منطقه را تغییر خواهد داد. امنیت اسرائیل، اولویت تغییرناپذیر آمریکاست هرچند تغییراتی در نحوه تضمین امنیت اسرائیل امکان پذیر است. ادغام اسرائیل در ساختار جدید امنیت منطقه ای به این معناست که اساس دیدگاه بایدن را «امنیت» تشکیل می دهد نه «صلح» و دیدار او از رام الله صرفا پوششی سیاسی برای تحولات دیگر است. به این ترتیب نباید انتظار داشته باشیم که صلح عربی – اسرائیلی جزء اولویت های رئیس جمهوری آمریکا باشد هرچند ممکن است کمک هایی به حکومت فلسطینی به عنوان حق السکوت صورت گیرد تا طرح ادغام اسرائیل در ساختار امنیت منطقه، به اجرا درآید.

موضوع دیگر، ایران به عنوان تهدیدی منطقه ای از نگاه امریکا و متحدانش است. برنامه هسته ای ایران مسئله ای مربوط به اسرائیل و آمریکاست و آمریکا به شیوه خود یعنی از طریق مذاکرات مستقیم با این مسئله تعامل می کند. اما توسعه طلبی ایران و نفوذ این کشور در سرزمین های عربی، مسئله ای مربوط به کشورهای عربی است که ممکن است آمریکا از طریق تشکیل ائتلاف جدید منطقه ای به این کشورها برای کنترل آن کمک کند. اما مقابله با نفوذ ایران، جزء اولویت های رئیس جمهوری آمریکا نیست بلکه اولویتِ کشورهای عربی یا بهتر بگوییم، کشورهای عربی خلیج (فارس) است. سایر کشورهایی که به اجلاس سران در ریاض با حضور بایدن دعوت شده اند نقش معینی در موضوع ایران ندارند به استثناء عراق که به علت ساختار پیچیده داخلی اش، توانایی مقابله با نفوذ ایران را ندارد چرا که ایران به بخشی مهم در ساختار سیاسی عراق تبدیل شده است که امکان جدا کردن آنها از یکدیگر جز با توسل به خشونت وجود ندارد.

سفر بایدن به منطقه با مسائل داخلی آمریکا و انتخابات میان دوره ای و آینده حزب دموکرات در کنگره بی ارتباط نیست. این سفر باید دستاوردهایی داشته باشد تا حامیان سناتور دموکرات برنی سندرز را تشویق به رای دادن کند و در عین حال انتظارات لابی اسرائیل را هم که نقش مهمی در تامین هزینه مبارزات انتخاباتی دارد، برآورده سازد.

هرگونه سخن گفتن از صلح عربی – اسرائیلی مثل راه حل تشکیل دو کشور و غیره، صرفا بخشی از ظواهر خواهد بود تا سفر بایدن را از نظر مردم قابل قبول کند ولی تصمیمی جدی در این خصوص گرفته نخواهد شد. همچنین موضوع ایران هم در نهایت موضوعی در اختیار آمریکا باقی خواهد ماند.

همان طور که نفتالی بنت، نخست وزیر پیشین اسرائیل گفت، سفر بایدن به خاورمیانه پیامدهای منطقه ای مهمی خواهد داشت ولی کسب سود یا تحمل زیان از این سفر، به توانایی کشورهای منطقه ای برای بازی کردن حرفه ای با برگه هایشان بستگی دارد که منافع آنان را تامین و تهدیدها را از آنها دور کند.

منبع: الشرق الاوسط / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11