امنیت غذایی در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

نویسنده: دکتر محمد بیدگلی، دکترای علوم سیاسی و کارشناس مسائل ایران

دیپلماسی ایرانی: کشاورزی در جهان نقش عمده ای در تأمین امنیت غذایی در طول تاریخ داشته و ظهور و شکوفایی تمدن‌های بزرگ را موجب شده است. تأمین امنیت غذایی مردم همواره یکی از اساسی‌ترین مسائل کشورها و از وظایف اساسی حکومت‌هاست. برخورداری از امنیت غذایی و غذای سالم و کافی ابتدایی‌ترین حق از حقوق هر انسانی است که در جهان امروز بسیاری از آن بی‌بهره‌اند. 

یکی از تدابیر سند الگوی اسلامی‌ ایرانی پیشرفت به صورت مستقیم به بحث تأمین امنیت غذایی اشاره شده است. آدمی در دنیای معاصر با معضل گرسنگی و بحران غذایی مواجه است و تعادل در تولید و توزیع و مصرف به هم خورده و نوعی کمبود شدید و قحطی جهان را تهدید می کند. از این روست که امنیت غذایی از اهمیت فوق‌العادهای برخوردار شده و در صدر خواسته های آدمی به شکلی شدیدتر خود را قرار داده است. 

منشاء فکری بحث امنیت غذایی به عنوان یکی از مهمترین مولفه‌های امنیت ملی، به بحران غذا در اوایل دهه ۱۹۷۰ در جهان مربوط می‌شود. امنیت غذایی برای کشوری بزرگ، پرجمعیت و دارای هدف‌های بلند همچون جمهوری اسلامی ایران از اهمیت مضاعفی برخوردار است. 

خطراتی که امنیت و رفاه آینده جوامع بشری را تهدید می‌کند نه چندان خطراتی چون برخوردهای بین‌المللی و تجاوز به‌وسیله یک قدرت خارجی، بلکه بی ثباتی‌های اقتصادی، اکولوژیک و اجتماعی به‌خصوص پدیده ناامنی غذایی است. ناامنی غذایی از جمله عواملی است که می‌تواند ارزش‌های حیاتی و در نتیجه امنیت ملی یک کشور را به مخاطره اندازد. 

امنیت غذایی که به مفهوم دسترسی به غذای کافی در حال حاضر و آینده است با رشد سریع جمعیت جوامع اهمیت مضاعفی یافته به طوری که در بخش‌هایی از کره زمین اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ویژه‌ای پدید آورده که نه تنها سرنوشت سیاسی کشورهای نیازمند به‌وسیله کشورهای صنعتی رقم می‌خورد، بلکه زندگی روزمره آنها به تصمیمات کشورهای سلطه گر بستگی یافته و رهایی از این وابستگی و رسیدن به استقلال ملی و پیشرفت اجتماعی جز با توسعه پایدار میسر نیست و محور توسعه پایدار، توسعه کشاورزی است. 

دسترسی به غذا حاصل تولید داخلی و تجارت است یعنی نیاز به مواد غذایی از طریق تولید داخلی یا واردات تأمین می‌شود و دسترسی اقتصادی به توانایی و قدرت خرید واقعی مردم وابسته است. 

در این میان دسترسی ناکافی به غذا، ناامنی غذایی را به دنبال دارد. ناامنی غذایی بیماری‌های متفاوتی را به همراه خواهد داشت و چرخه ارتباطی بین ناامنی غذایی و بیماری مزمن، زمانی شروع می‌شود که یک فرد یا خانواده نتواند غذای کافی و مواد مغذی مورد نیاز را تأمین کند.

در حال حاضر با توجه به سیاست‌های ایالات متحده آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران، موضوع امنیت غذایی اهمیت ویژه‌ای یافته است. تاریخ روابط بین کشورها نشان می‌دهد که کشورهای قدرتمند در بیشتر موارد از مواد غذایی به عنوان سلاح به مثابه حربه‌ای سیاسی برای ایجاد فشار هر چه بیشتر علیه کشورهای دیگر استفاده می‌کنند و به همین جهت سعی کشورها بر این است که در تأمین مواد غذایی مهم و اساسی در حد شکنندگی قرار نگیرند و سهم قابل قبولی از آن را با تکیه بر به‌کارگیری ظرفیت های کشور به منظور افزایش تولیدات داخلی برای خود حفظ کنند. 

نظام عرضه غذا و تحقق امنیت غذایی یک مقوله فرابخشی بوده و در حیطه مسئولیت سازمان‌ها و بخش‌های مختلف کشور به طور هماهنگ و مرتبط با هم قرار دارد؛ در واقع امنیت غذایی مصداق عینی موضوع راهبردی است که تحت تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، فناوری و بین المللی قرار دارد.

جمهوری اسلامی ایران بر خلاف بسیاری از کشورهای دیگر که اقتصادشان شرایط عادی و طبیعی خود را داشته، طی چهار دهه اخیر با شدیدترین تحریم‌های دشمنان مواجه بوده است. بر همین اساس، مقام معظم رهبری طی سال‌های متمادی گذشته بر قوی شدن اقتصاد برای مقابله با تکانه‌های خارجی به ویژه تحریم تأکید می‌کردند که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های قوی کردن اقتصاد، خودکفایی در تولید محصولات اساسی کشاورزی و امنیت غذایی است. 

برای تثبیت امنیت غذایی کشور، لازم است علاوه بر برنامه ریزی برای تولید داخلی این محصولات مطابق با سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، مبادی وارداتی محصولات اساسی کشاورزی بر اساس معیار هایی همچون روابط سیاسی مناسب، کشورهای همسایه و منطقه، روابط تجاری دوسویه با ایران، توان تولیدی کشورهای مبدا، روابط کشورهای مبدا با آمریکا و اقتضائات خاص شرایط تحریمی کشور بازطراحی شوند. 

همچنین باید به این نکته اشاره کرد که برنامه‌ریزی هوشمندانه برای تامین منابع غذایی کشور می‌تواند علاوه بر کمک به بهبود امنیت غذایی، افزایش صادرات غیرنفتی کشور را موجب شود.