طلوع خورشید، غروب نفت؟

نویسنده: سید کامران یگانگی، پژوهشگر گروه علوم شناختی، فن آوری و حکمرانی

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه، گهواره تمدن و قلب تپنده انرژی جهان، همواره با نفت شناخته شده است. طلای سیاه، نه تنها اقتصاد کشورهای این منطقه را شکل داده، بلکه نقش مهمی در معادلات سیاسی و بین‌المللی آن ایفا کرده است. اما، جهان امروز در حال گذار از عصر سوخت‌های فسیلی به دوران انرژی‌های تجدیدپذیر است. خورشید درخشان خاورمیانه، اکنون نه تنها نمادی از گرما و خشکی، بلکه منبعی عظیم از انرژی پاک و پایدار است. آیا این طلوع خورشید، می‌تواند به غروب نفت در خاورمیانه منجر شود؟

کشورهای خاورمیانه، با آگاهی از محدودیت منابع نفتی و پیامدهای زیست‌محیطی آن، به تدریج به اهمیت انرژی‌های نو پی برده‌اند. سرمایه‌گذاری‌های عظیم در انرژی‌های خورشیدی، بادی و سایر منابع تجدیدپذیر، نشان از عزم جدی این کشورها برای تغییر رویکرد خود در حوزه انرژی دارد. در این میان، برخی کشورها با سرمایه‌گذاری‌های کلان و برنامه‌ریزی دقیق، به بازیگران اصلی صحنه انرژی‌های تجدیدپذیر در منطقه تبدیل شده‌اند.

وضعیت کشورهای پیشرو در انرژی‌های نو:

ده کشور اصلی خاورمیانه که در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر پیشرو هستند و حجم سرمایه‌گذاری و میزان تولید انرژی آنها قابل توجه است، به شرح زیر هستند:

1. امارات متحده عربی: با هدف تبدیل شدن به قطب انرژی‌های تجدیدپذیر، پروژه‌های بزرگ خورشیدی و بادی را در دست اجرا دارد. نیروگاه خورشیدی «نور ابوظبی» با ظرفیت ۱.۱۷۷ مگاوات و پارک خورشیدی «محمد بن راشد آل مکتوم» با ظرفیت برنامه‌ریزی شده ۵ گیگاوات، از جمله این پروژه‌ها هستند. امارات تا کنون میلیاردها دلار در انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کرده است و قصد دارد تا سال ۲۰۵۰، ۵۰ درصد از انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کند.

2. عربستان سعودی: با هدف کاهش وابستگی به نفت، به طور جدی به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر پرداخته است. این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰، ۵۰ درصد از برق خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کند. نیروگاه‌های خورشیدی بزرگ در مناطق مختلف عربستان در حال ساخت هستند و این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰، ظرفیت تولید انرژی خورشیدی خود را به ۴۰ گیگاوات برساند. حجم سرمایه‌گذاری عربستان در انرژی‌های تجدیدپذیر نیز میلیاردها دلار برآورد می‌شود.

3. مراکش: با اجرای پروژه‌های بزرگ خورشیدی و بادی، به یکی از پیشروان انرژی‌های تجدیدپذیر در آفریقا تبدیل شده است. نیروگاه خورشیدی «نور» یکی از بزرگترین نیروگاه‌های خورشیدی متمرکز جهان است که در مراکش واقع شده است. این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰، ۵۲ درصد از برق خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کند.

4. مصر: با هدف جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، پروژه‌های متعددی را در دست اجرا دارد. این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۵، ۴۲ درصد از برق خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کند.

5. اردن: با کمبود منابع انرژی فسیلی، به طور جدی به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر پرداخته است. این کشور با اجرای پروژه‌های خورشیدی و بادی، توانسته است بخش قابل توجهی از نیاز خود به برق را از این طریق تامین کند.

6. اسرائیل: با وجود محدودیت منابع طبیعی، به طور جدی به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی، پرداخته است. این کشور با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته، توانسته است بخش قابل توجهی از نیاز خود به برق را از طریق انرژی‌های خورشیدی تامین کند.

7. عمان: نیز با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های خورشیدی و بادی، به تدریج در حال افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی خود است.

8. کویت: با وجود ذخایر عظیم نفت، به تازگی به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر توجه نشان داده است و در حال برنامه‌ریزی برای اجرای پروژه‌های خورشیدی و بادی است.

9. قطر: نیز با سرمایه‌گذاری در انرژی‌های خورشیدی، قصد دارد وابستگی خود به نفت را کاهش دهد و به توسعه پایدار دست یابد.
10. لبنان: با مشکلات اقتصادی و کمبود انرژی، به طور جدی به دنبال توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است و در حال جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در این زمینه است.

چالش‌ها:

گذار از اقتصاد نفتی به اقتصاد مبتنی بر انرژی‌های نو، چالش‌های متعددی را برای کشورهای خاورمیانه به همراه دارد. وابستگی شدید به نفت، زیرساخت‌های قدیمی، کمبود فناوری‌های پیشرفته و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان، از جمله موانعی هستند که باید بر آنها غلبه کرد.

علاوه بر این، مسائل ژئوپلیتیکی و رقابت‌های منطقه‌ای نیز می‌توانند بر روند توسعه انرژی‌های نو در خاورمیانه تأثیرگذار باشند. برخی از کشورها، نگران از دست دادن منافع اقتصادی خود در صورت کاهش تقاضا برای نفت هستند و در برابر تغییر رویکرد مقاومت می‌کنند.

با این وجود، مزایای گذار به انرژی‌های نو برای خاورمیانه، انکارناپذیر است. کاهش وابستگی به نفت، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، توسعه صنایع دانش‌بنیان، بهبود کیفیت هوا و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، از جمله دستاوردهای این گذار خواهد بود.

علاوه بر این، انرژی‌های نو می‌توانند به تقویت امنیت انرژی کشورهای خاورمیانه کمک کنند. تنوع بخشیدن به منابع انرژی و کاهش وابستگی به یک منبع واحد، می‌تواند از آسیب‌پذیری این کشورها در برابر نوسانات قیمت نفت و بحران‌های انرژی بکاهد.

در نهایت، می‌توان گفت که خاورمیانه در آستانه تحولی بزرگ در حوزه انرژی قرار دارد. طلوع  طلایی خورشید، می‌تواند سرآغاز عصری جدید همراه با غروب نفت  برای این منطقه باشد. عصری که در آن، انرژی‌های نو، نقش محوری در اقتصاد، سیاست و زندگی مردم خاورمیانه ایفا می‌کنند. اما، تحقق این رؤیا، نیازمند عزم جدی، برنامه‌ریزی دقیق، همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و غلبه بر چالش‌های موجود است.