کشورهایی که پیش‌گام شده‌اند
چشم‌انداز هیدروژن سبز در خاورمیانه
نویسنده: سید کامران یگانگی، پژوهشگر گروه مطالعات مسائل آب در خاورمیانه
دیپلماسی ایرانی: با تسریع روند توجه جهانی به انرژی‌های پاک، خاورمیانه به‌عنوان منطقه‌ای با منابع عظیم سوخت‌های فسیلی، در آستانه یک تغییر و تحول اساسی قرار گرفته است. هیدروژن سبز، که از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند خورشید و باد تولید می‌شود، می‌تواند به‌عنوان یک راهکار کلیدی برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، حفظ جایگاه استراتژیک منطقه در بازار انرژی جهانی و تحقق اهداف اقلیمی مطرح شود. این تحول نه تنها بر جنبه‌های اقتصادی و زیست‌محیطی تأثیر می‌گذارد، بلکه از منظر سیاسی نیز پیامدهای عمیقی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
وضعیت کشورهای خاورمیانه در حوزه هیدروژن سبز
کشورهای خاورمیانه در سال‌های اخیر به اهمیت هیدروژن سبز پی برده و تلاش‌های خود را برای تبدیل این فناوری به یکی از ارکان اصلی اقتصاد انرژی آغاز کرده‌اند:
• عربستان سعودی: این کشور با پروژه‌هایی نظیر “نئوم” که هدف آن تبدیل شدن به بزرگ‌ترین مرکز تولید هیدروژن سبز در جهان است، نقش پیشرو در منطقه ایفا می‌کند. این پروژه با سرمایه‌گذاری‌های عظیم و استفاده از انرژی خورشیدی و بادی، به‌عنوان نماد تغییر رویکرد عربستان از نفت به انرژی‌های تجدیدپذیر شناخته می‌شود.
• امارات متحده عربی: با پروژه‌های پیشرفته در دوبی و ابوظبی، این کشور نیز به دنبال توسعه زیرساخت‌های تولید و صادرات هیدروژن سبز است. امارات به‌عنوان یکی از اعضای فعال در کنوانسیون‌های اقلیمی جهانی، به دنبال تقویت موقعیت بین‌المللی خود از طریق سرمایه‌گذاری در انرژی پاک است.
• قطر: این کشور با تمرکز بر صادرات گاز طبیعی مایع (LNG)، تحقیقات خود را بر هم‌افزایی میان گاز و هیدروژن متمرکز کرده و قصد دارد نقش مهمی در تأمین انرژی پاک جهانی ایفا کند.
• ایران: اگرچه ایران دارای پتانسیل بالایی در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر است، اما تحریم‌ها و چالش‌های اقتصادی مانع از توسعه سریع این حوزه شده‌اند. با این حال، سیاست‌گذاران ایرانی تلاش‌هایی را برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و توسعه فناوری‌های مرتبط آغاز کرده‌اند.
پتانسیل انرژی تجدیدپذیر در خاورمیانه
کشورهای خاورمیانه با دارا بودن یکی از بالاترین سطوح تابش خورشیدی و ظرفیت بادی در جهان، از پتانسیل منحصربه‌فردی برای تولید هیدروژن سبز برخوردارند. توسعه این ظرفیت‌ها می‌تواند کشورهای منطقه را در مسیر کاهش وابستگی به نفت و گاز و تنوع‌بخشی به اقتصاد قرار دهد. علاوه بر این، استفاده از انرژی تجدیدپذیر در تولید هیدروژن می‌تواند موجب تقویت موقعیت سیاسی کشورهای منطقه در مذاکرات اقلیمی و تقویت دیپلماسی انرژی شود.
ابعاد اقتصادی و اجتماعی هیدروژن سبز
توسعه هیدروژن سبز می‌تواند ابزار موثری برای تنوع‌بخشی اقتصادی کشورهای خاورمیانه باشد. کاهش وابستگی به صادرات نفت، افزایش سرمایه‌گذاری خارجی و ایجاد فرصت‌های شغلی در زنجیره ارزش هیدروژن از جمله مزایای اقتصادی توسعه این فناوری است. همچنین، ارتقای مهارت‌های نیروی کار محلی و توسعه فناوری‌های پیشرفته مرتبط با انرژی می‌تواند موجب افزایش رقابت‌پذیری منطقه در بازار جهانی شود. از منظر سیاسی، وابستگی کمتر به منابع نفتی می‌تواند استقلال اقتصادی بیشتری برای کشورهای منطقه به همراه داشته و توانایی آن‌ها را در اتخاذ سیاست‌های مستقل تقویت کند.
ابعاد ژئوپلیتیکی
هیدروژن سبز ظرفیت آن را دارد که جایگاه خاورمیانه را در معادلات انرژی جهانی بازتعریف کند. کشورهای این منطقه می‌توانند با صادرات هیدروژن به بازارهای بزرگی همچون اروپا و آسیا، وابستگی خود به بازارهای سنتی نفت و گاز را کاهش داده و روابط اقتصادی خود را با اقتصادهای پیشرفته تقویت کنند. برای مثال، همکاری با اتحادیه اروپا در زمینه صادرات هیدروژن می‌تواند زمینه‌ساز شراکت‌های استراتژیک بلندمدت شود. علاوه بر این، رقابت بر سر دسترسی به فناوری‌های تولید هیدروژن و کنترل بازارهای صادراتی، می‌تواند تعادل قدرت در منطقه را تغییر داده و فرصت‌های جدیدی برای ائتلاف‌های سیاسی فراهم کند.
چالش‌ها و راهکارها
1. هزینه‌های تولید: هزینه بالای تولید هیدروژن سبز، از جمله سرمایه‌گذاری اولیه برای احداث زیرساخت‌ها، یکی از چالش‌های اصلی است. سیاست‌گذاری‌های حمایتی و مشوق‌های دولتی می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران کمک کند.
2. زیرساخت‌های مورد نیاز: تولید و انتقال هیدروژن سبز نیازمند زیرساخت‌های پیشرفته است. همکاری منطقه‌ای برای توسعه شبکه‌های انتقال و ذخیره‌سازی می‌تواند این چالش را کاهش دهد.
3. منابع آب: تولید هیدروژن سبز به منابع قابل‌توجهی آب نیاز دارد که در خاورمیانه کمیاب است. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های شیرین‌سازی و استفاده از منابع آبی غیرمتعارف می‌تواند این مشکل را حل کند.
4. فناوری‌های نوین: ارتقای کارایی الکترولیزرها و کاهش هزینه‌های تولید از طریق نوآوری‌های فناورانه، عاملی کلیدی در رقابت‌پذیری هیدروژن سبز خواهد بود.
نقشه راه برای آینده
برای بهره‌برداری از فرصت‌های هیدروژن سبز، کشورهای خاورمیانه باید:
• همکاری منطقه‌ای: تشکیل اتحادهای منطقه‌ای برای تبادل دانش و سرمایه‌گذاری مشترک.
• سیاست‌گذاری حمایتی: ارائه مشوق‌های مالی و تدوین قوانین حمایتی برای جذب سرمایه‌گذاری.
• همکاری بین‌المللی: ایجاد شراکت‌های راهبردی با کشورهای پیشرو در فناوری‌های انرژی پاک.
تمرکز بر نوآوری برای کاهش هزینه‌ها و رفع چالش‌های فناورانه و زیست‌محیطی.
چشم‌انداز هیدروژن سبز در خاورمیانه فرصتی بی‌نظیر برای این منطقه فراهم می‌کند تا ضمن حفظ نقش کلیدی خود در بازار انرژی جهانی، به سمت اقتصاد پایدار و کم‌کربن حرکت کند. این تحول استراتژیک نه تنها برای آینده اقتصادی و زیست‌محیطی منطقه، بلکه برای امنیت انرژی جهان نیز اهمیت بسیاری دارد. از منظر سیاسی، هیدروژن سبز می‌تواند به تقویت قدرت نرم و جایگاه بین‌المللی کشورهای خاورمیانه کمک کرده و موجب تقویت صلح و همکاری‌های منطقه‌ای شود.
نظر شما :