یک سند آمریکایی برای ایران

نویسنده: محمدصالح صدقیان، رئیس مرکز عربی مطالعات ایران و کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه و جهان عرب

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، "چشم‌غره" خود را به کسانی نشان داد که برای بیستم ژانویه گذشته منتظر بودند، زمانی که او به کاخ سفید وارد شد و به چگونگی رویارویی با پرونده‌های دشوار تلنبار شده روی میز ریاست جمهوری‌اش پرداخت. شاید همین ریشه کارهای این شخصیت بحث‌برانگیز و متناقض رئیس‌جمهوری جدید بود که باعث شد اکثر تحلیل‌گران معتقد شوند که پیش‌بینی آنچه ترامپ در نظر دارد و چه می‌خواهد انجام دهد، سخت است.

در این مقاله، به بررسی نحوه برخورد ترامپ با پرونده ایران می‌پردازم. پس از آنکه دولت ایران چشم‌انداز خود را برای مذاکرات اعلام کرد که هدف آن رسیدن به لغو تحریم‌های اقتصادی علیه تهران در ازای رفع نگرانی‌های غرب، به‌ویژه آمریکاست. در این زمینه، رئیس‌جمهوری ایران، مسعود پزشکیان، توانست مقام معظم رهبری، امام علی خامنه‌ای، را قانع کند که مذاکرات با طرف آمریکایی مفید است. آن‌ها تصمیم گرفتند که این‌بار مذاکرات "مستقیم" باشد، برخلاف مذاکرات قبلی در دوران ریاست جمهوری جو بایدن، همچنین مسائل جزئی‌تر طبق موضوعات مورد بحث در این مذاکرات بررسی شود. رهبر ایران دو هفته پیش از آن اعلام کرد که مشکلی برای از سرگیری مذاکرات با آمریکایی‌ها وجود ندارد، اما تأکید کرد که باید از جدیت طرف مقابل اطمینان حاصل کرد و مذاکرات باید بر اساس احترام متقابل و منافع مشترک انجام شود. با این حال، در ۷ فوریه ۲۰۲۵، رهبر ایران دوباره همه را به عدم مذاکره با ایالات متحده دعوت کرد و گفت که چنین مذاکراتی "بی‌حکمت، غیرجدی و ننگین" است؛ این موضع توسط دولت ایران پس از امضای دستورالعمل ترامپ برای "سند فشار حداکثری" علیه اقتصاد ایران و همچنین تحمیل تحریم‌های جدید علیه یک شرکت خارجی مسئول حمل نفت ایرانی به چین، تایید شد.

ترامپ، در راستای سیاست‌های مبهم خود در مواجهه با بسیاری از پرونده‌های حساس، اعلام کرده بود که می‌خواهد با رئیس‌جمهور پزشکیان ملاقات کند و جشن پایان تحریم‌ها در خاورمیانه را بگیرد، اما به‌سرعت "مستندات فشار حداکثری" را امضا کرد. طبق اطلاعات غیررسمی، تهران یک سند غیررسمی آمریکایی دریافت کرد که از ایران خواسته بود به‌طور "داوطلبانه" برای انحلال برنامه هسته‌ای و سیستم موشکی خود عمل کند و اجازه دهد قبل از اینکه دو طرف دوباره بر سر میز مذاکره بنشینند، تیم‌های آمریکایی بر مراکز تحقیقات فضایی و هسته‌ای ایران نظارت کنند. این اطلاعات حاکی از آن است که این سند بین ۲۸ ژانویه و ۷ فوریه ۲۰۲۵ به تهران رسید که باعث شد رهبر ایران توقف تلاش‌ها برای انجام مذاکرات با واشینگتن را خواستار شود. او گفت که تجربیات گذشته به ما آموخته است که "ایالات متحده به تعهدات خود پایبند نبوده است و توافقی که با دولت رئیس‌جمهور باراک اوباما امضا کرد، را نقض، خدشه‌دار و پاره کرد."

در حقیقت، رهبر ایران رفتاری استثنائی در سطح منطقه‌ای انجام داد که به‌طور جدی واکنشی بود به مواضع تحریک‌آمیز ترامپ پس از ورود به کاخ سفید و تشدید تهدیدات ایالات متحده. او گفت: "اگر تهدید کنند، ما تهدید خواهیم کرد. اگر تهدیدهایشان را اجرا کنند، ما هم وعده‌هایمان را اجرایی خواهیم کرد. اگر امنیت کشورمان به خطر بیفتد، بدون شک امنیت آن‌ها را هدف خواهیم گرفت." این تحولات باعث شد که دولت ایران تلاش‌های خود را برای ادامه مذاکرات متوقف کند و ترامپ را به‌عنوان مسئول اصلی دور شدن تهران از مذاکره با واشینگتن معرفی کند. در عوض، ایران درهای گفت‌وگو را با اروپا باز نگه داشت که از آن زمان دو دور مذاکرات سازنده ایران و اروپا برگزار شد.

این اعتقاد وجود دارد که ترامپ تلاش می‌کند با "فشار حداکثری" علیه ایران، درهای مذاکره را باز کند و ایران را به پذیرش امتیازهای جدید در پی اثرات تحریم‌ها وادار کند؛ اما تهران معتقد است که می‌تواند این تحریم‌ها را با گشایش به روسیه، چین و سایر کشورهای آسیایی، از جمله کشورهای عضو "بریکس" و "شانگهای" و سایر سازمان‌های آسیایی، تحمل کند. برخی از محافل ایرانی بر این باورند که چنین وضعیتی می‌تواند ترامپ را به چراغ سبز دادن برای حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران وادار کند، اما تجربیات و واقعیات گذشته نشان می‌دهند که چنین سناریویی به این دلایل دست نیافتنی است: اولین دلیل این است که رژیم اسرائیل پس از پایان آتش‌بس در غزه دیگر مانند قبل از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ نیست؛ دیگر این که ترامپ، رئیس جمهوری امریکا اعلام کرده است که می‌خواهد به جنگ‌ها پایان دهد، او حاضر نیست برای راضی کردن بنیامین نتانیاهو یا دیگر افراطیون در دولت اسرائیل یا خارج از آن، به جنگ جدیدی وارد شود.

همچنین اشاره می‌شود که تحویل بمب‌ها و تسلیحات آمریکایی جدید به اسرائیل لزوماً به معنای اجازه دادن برای استفاده از آن‌ها علیه ایران نیست. دلیل دیگر این است که ایالات متحده می‌داند که ایران آن‌قدر ضعیف نیست که در برابر هر حمله اسرائیلی بی‌حرکت بایستد؛ به‌ویژه که ایران اعلام کرده که موشک‌های مافوق صوتی با برد حدود دو هزار کیلومتر در اختیار دارد. این بدون در نظر گرفتن تصمیم ایران برای خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای در صورت تهدید جدی تأسیسات هسته‌ای ایران است.

در نهایت، آمریکا برای فشار به "تروئیکا" اروپایی، از آن‌ها می‌خواهد از مکانیسم ماشه یا "اسنپ بک" برای بازگشت خودکار شش قطعنامه بین‌المللی علیه ایران در شورای امنیت و بازگشت ایران به فصل هفتم منشور ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل استفاده کنند. ایران اعلام کرده است که اگر این طرح اجرا شود، به معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای واکنش نشان خواهد داد. بنابراین، ایالات متحده و اسرائیل از خطر چنین اقدامی آگاه هستند، به‌ویژه پس از امضای توافق جدید ایران با روسیه که همکاری‌های متعددی در زمینه‌های مختلف را شامل می‌شود.

در نهایت، برخی محافل در ترسیم تصویری غیرواقعی از ضعف ایران پس از تحولات در سوریه و لبنان سعی دارند، اما حقیقت این است که توانمندی‌های ایران نه تنها کم نیستند، بلکه این کشور به هیچ‌وجه عادت ندارد که پرچم سفید را بالا ببرد... به قول یک ضرب المثل فارسی "باران‌خورده از باران نمی‌ترسد".

منبع: الصباح