پیامدهای تعلل ایران در توافق با آمریکا

نویسنده: مسعد سلیتی، وکیل دادگستری 

دیپلماسی ایرانی: دولت ترامپ در مواجهه با جمهوری اسلامی ایران در خصوص مسائل هسته‌ای، موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای رویکردی چندجانبه و هماهنگ اتخاذ کرده است که به وضوح در چارچوب سیاست «فشار حداکثری» ایالات متحده قرار دارد. این رویکرد به‌گونه‌ای طراحی شده که از یک‌سو فشارهای اقتصادی و دیپلماتیک بر ایران افزایش یابد و از سوی دیگر به موازات آن کشورهای اروپایی نیز به‌طور فعال در شورای امنیت سازمان ملل متحد به دنبال فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» هستند. هدف این مکانیسم بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است که می‌تواند فشارهای مضاعفی بر جمهوری اسلامی وارد کند. 

هم‌زمان با این فشارهای سیاسی و اقتصادی، از طرف دیگر، اسرائیل به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی در این بحران، در چندین سال اخیر بارها تهدید به حملات نظامی علیه تاسیسات هسته‌ای ایران کرده است. این تهدیدات نه‌تنها در فضای دیپلماتیک بلکه در میدان عمل نیز می‌تواند به‌صورت حملات هوایی و موشکی علیه تاسیسات حساس ایران نمایان شود. 

در این میان، وجود یک «زمان‌بندی حساس» برای این بحران قابل توجه است. آغاز به پایان رسیدن مهلت دو ماهه‌ای که ایالات متحده برای دستیابی به توافق جامع با ایران تعیین کرده، به‌طور همزمان با شروع فرآیند فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی کشورهای اروپایی در شورای امنیت سازمان ملل متحد و احتمال شروع حمله نظامی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و نظامی ایران پیامی روشن دارد: فرصت ایران برای رسیدن به یک توافق پایدار با غرب در حال پایان است و در صورت عدم توافق، پیامدهای فاجعه‌باری برای امنیت ملی و معیشت مردم خواهد داشت. 

عواقب تعلل در توافق با آمریکا: 

۱. فشار حداکثری ایالات متحده استراتژی فشار حداکثری آمریکا شامل تحریم‌های گسترده اقتصادی، محدودیت‌های مالی و دیپلماتیک است که از سال ۲۰۱۸ و با خروج آمریکا از برجام شدت گرفت. این فشارها اقتصاد ایران را با چالش‌های جدی کاهش درآمدهای نفتی، تورم و بی‌ثباتی اقتصادی، افزایش هزینه‌های زندگی و نارضایتی عمومی و انزوای دیپلماتیک مواجه کرده است. تعلل در مذاکره و توافق با آمریکا می‌تواند این فشارها را تشدید کند و اقتصاد ایران را به سمت فروپاشی بیشتر سوق دهد. بدون توافق، احتمال بازگشت تحریم‌های شورای امنیت از طریق مکانیسم ماشه افزایش می‌یابد که این امر می‌تواند تمامی معافیت‌های تحریمی مرتبط با برجام را لغو کند. 

۲. فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپا: 

تبدیل تحریم‌های یکجانبه به بین‌المللی مکانیسم ماشه که در برجام تعریف شده، به اعضای توافق اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات توسط ایران، تحریم‌های شورای امنیت را بازگردانند. کشورهای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) که تاکنون تلاش کرده‌اند برجام را حفظ کنند، تحت فشار آمریکا ممکن است به سمت فعال‌سازی این مکانیسم حرکت کنند: بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، ایران را از دسترسی به سیستم‌های مالی بین‌المللی مانند سوئیفت محروم می‌کند و تجارت بین‌المللی را عملاً غیرممکن می‌سازد و می‌تواند حمایت باقی‌مانده متحدان ایران، مانند چین و روسیه را تضعیف کند، زیرا این کشورها نیز تحت فشار بین‌المللی قرار خواهند گرفت و تنش‌های داخلی و نارضایتی‌های اجتماعی را تشدید کند و به اعتراضات گسترده‌تر منجر شود. تعلل در مذاکرات، احتمال فعال‌سازی این مکانیسم را افزایش می‌دهد و ایران را در موقعیتی قرار می‌دهد که نه تنها از مزایای اقتصادی برجام محروم می‌شود، بلکه با تحریم‌های چندجانبه جهانی مواجه خواهد شد. 

۳. حمله نظامی اسرائیل: 

نقطه بی‌بازگشت با کاهش گزینه‌های دیپلماتیک، اسرائیل خود را مجاز به حمله پیش‌دستانه خواهد دید. اسرائیل، به‌عنوان متحد نزدیک آمریکا، بارها اعلام کرده است که برنامه هسته‌ای ایران را تهدیدی وجودی برای خود می‌داند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که دولت نتانیاهو در حال برنامه‌ریزی برای حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای و نظامی ایران است، به‌ویژه در صورت شکست مذاکرات است. تخریب زیرساخت‌های هسته‌ای و احتمال یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر که منجر به ورود آمریکا و دیگر قدرت‌ها را به این منازعه، می‌تواند خسارات جانی و مالی سنگینی به همراه داشته باشد و زیرساخت‌های حیاتی ایران، ازجمله شبکه‌های انرژی و حمل‌ونقل را مختل کند. 

۴. پیامدهای داخلی تعلل: 

بحران امنیتی-اقتصادی بی‌سابقه تعلل در دستیابی به توافق نه‌تنها فشارهای خارجی را افزایش می‌دهد، بلکه پیامدهای داخلی جدی نیز به دنبال دارد. ادامه فشارهای اقتصادی و تهدیدات نظامی منجر به سقوط آزاد ارزش ریال و ابرتورم، قطع کامل فروش نفت و گاز، فروپاشی بودجه دولت، کمبود شدید کالاهای اساسی و دارو، تشدید فقر و افزایش نارضایتی‌های اجتماعی خواهد شد. اعتراضات پراکنده در سال‌های اخیر نشان‌دهنده شکنندگی وضعیت اجتماعی در ایران است همچنان که ناتوانی در مدیریت بحران‌های اقتصادی و دیپلماتیک می‌تواند به کاهش اعتماد عمومی به نهادهای حکومتی منجر شود. 

از دیگر پیامدها، محدودیت‌های علمی و فناوری است بدون توافق، ایران از دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و همکاری‌های بین‌المللی محروم خواهد ماند که این امر توسعه علمی و صنعتی کشور را متوقف می‌کند. 

تعلل در تصمیم‌گیری برابر با تسلیم در برابر سناریوی جنگ و فروپاشی اقتصادی است. اگر دولت ایران نتواند در این فرصت کوتاه، راه‌حلی دیپلماتیک پیدا کند، فشارهای آمریکا، اروپا و اسرائیل می‌توانند ثبات کشور را تا حد بی‌سابقه‌ای تهدید کنند. 

برای جلوگیری از پیامدهای فاجعه‌بار تعلل، شهروندان ایرانی باید از پیامدهای این وضعیت آگاه باشند تا بتوانند نقش فعالی در حمایت از راه‌حل‌های دیپلماتیک ایفا کنند و سیاستمداران را به عقلانیت و انعطاف‌پذیری فرابخوانند و سیاستمداران ایرانی باید با درک دقیق این پیامدها، تصمیماتی سریع و هوشمندانه با رویکردی واقع‌بینانه و استراتژیک اتخاذ کنند و از فرصت باقی‌مانده برای مذاکره با آمریکا استفاده کند و پیشنهادهای مشخص و قابل اجرایی ارائه دهند و فوری و شفاف توافق همه‌جانبه و پایدار با ایالات‌متحده منعقد کنند، توافقی که باید تمام ابعاد مختلف برنامه هسته‌ای، موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران را پوشش دهد.