واقعیت هایی که چهار سال ریاست جمهوری ترامپ به ما نشان داد

دیپلماسی ایرانی: حالا که به روزهای آخر دولت دونالد ترامپ نزدیک می شویم، می توانیم به چهار سالی که از زمامداری او و هم تیمانش در کاخ سفید بر ما گذشت، نگاهی بیندازیم. چهار سال سختی که به ضرس قاطع می توان گفت که بیشترین ضرر و آسیب در میان کشورهای دنیا به ما وارد شد. 

دونالد ترامپ در 18 اردبیهشت 1397 از برجام خارج شد تا به این ترتیب ضمن ضربه زدن به دیپلماسی چند جانبه گرایی، بی اعتبار کردن امریکا به عنوان طرفی از برجام که پای آن را امضا کرده بود و همچنین بی اعتنایی به یک توافق چند جانبه بین المللی، فشار حداکثری را علیه ایران آغاز کند. سیاستی که تحریم های پیچیده و همه جانبه ای را شامل می شد و کار را حتی در ترور شهید حاج قاسم سلیمانی تا مرز جنگ نیز پیش برد. اما در نهایت به آنچه مطلوب دونالد ترامپ و هم تیمی هایش بود ختم نشد؛ آنها از تمامی این فشارها انتظار فروپاشی ایران از درون را داشتند و خیال می کردند که جمهوری اسلامی سقوط خواهد کرد که چنین نشد، و چون چنین نشده پس این خود ثابت می کند که سیاست امریکایی ها در قبال ایران در دوره زمامداری دونالد ترامپ شکست خورده است. اما این چهار سال واقعیت هایی را برای ایران نشان داد:

اول از همه نشان داد که اروپایی ها حتی بیش از آنچه خودشان تصور می کردند، به امریکا وابسته هستند. آن قدر وابسته که حتی توانایی راه اندازی یک سامانه مستقل اقتصادی را ندارند. برای ایران ثابت شد که هیچ گاه نمی تواند بدون در نظر گرفتن امریکا تعاملات خود را با اروپا تعریف کند. این صحیح است که اروپایی ها به لحاظ سیاسی در برابر امریکا ایستادند و در چند مرحله از جمله در قضیه رفع تحریم های تسلیحاتی توانستند با ایران باشند و جلوی امریکا موضع بگیرند، اما این مقطعی است. دیگر نمی توان انتظار داشت حتی در آینده نزدیک، خیلی نزدیک، چنین موضعی را از اروپا شاهد باشیم. اروپا بیش از این توانایی عدم همراهی با امریکا را ندارد. چه ترامپ دوباره انتخاب می شد چه الآن که رئیس جمهوری بر سر کار آمده که اروپایی ها با آن احساس راحتی می کنند، اروپایی ها در آخر کنار امریکا می رفتند، و این تنها پرونده ایران را شامل نمی شود، بسیاری از پرونده های بین المللی را در بر می گیرد. چون ظرفیت دوری اروپا از امریکا از این بیشتر نیست.

دوم، روشن شد که ایران بیش از آنچه تصور می شود تنهاست. حتی نزدیکترین کشورهایی که ایران با آنها رابطه دارد نیز نتوانستند آن طور که تهران انتظار داشت در کنارش باشند. حتی چین و روسیه و هند، حتی عراق و ترکیه با وجود آن که اذعان داشتند سیاست ایالات متحده زورگویانه است، اما باز هم در کنار ایران نماندند و می توان گفت روابط خود را با تهران (به ویژه بیش از همه در روابط اقتصادی) به حداقل رساندند. این مساله را در مورد هند به روشنی شاهد بودیم که به قدری سطح روابط پایین آمد که اسحاق جهانگیری، معاون رئیس جمهوری با تعجب می گوید گمان نمی کردم هند هم به تبعیت از امریکا با ایران کار نکند.

سوم، در این چهار سال، نفوذ ما در کشورهای منطقه نیز تحت تاثیر قرار گرفت. بی اغراق می توان گفت این نفوذ در کشورهایی که نفوذمان مثال زدنی بود، در دست کم یک دهه گذشته به حداقل ممکن رسید. آنچه در عراق و لبنان و سوریه در طول این سالها گذشته موید این ادعاست. در عراق حماقتی که امریکا در طول سال ها هیچ گاه جرات ارتکابش را نداشت مرتکب شد و در لبنان دولت حزب الله با تحمل روزهای سخت اقتصادی دوام نیاورد.

چهارم، اقتصاد ما به شدت ضعیف شد و البته روشن شد که چقدر اقتصاد ما متاثر از تحولات بیرونی است. جدای از خروج سرمایه گذاران و شرکت های خارجی، شاهد فرار سرمایه از کشور بودیم که با جهش نرخ دلار رخ داد. همچنین تحریم فشارهای بی سابقه ای را بر زیرساخت های اقتصادی ما وارد کرد. از جمله در صنایع نفت که بخش بزرگی از درآمدهای دولت را تشکیل می دهد. البته دولت توانست ولو به سختی و با تحمل مرارت ها و تلخی های بسیار، تجربه بزرگی را از سر بگذراند؛ آن هم تجربه اقتصاد بدون نفت بود که به جرات می توان گفت برای نخستین بار در چند دهه اخیر تجربه شد. همچنین توانست با فشارها و سختی های فراوان موتور تولید بومی را روشن کند و آن را به حرکت وا دارد، اگر چه بسیار کند بوده است. 

اکنون فرصتی پیش آمده تا دوره تلخ ترامپ را پشت سر بگذاریم و به قول معروف هزینه هایی که در طول این مدت کرده ایم را نقد کنیم. ما باید هزینه هایی را که برای اقتدار و نفوذ خود در کشورهای مختلف منطقه صرف کرده ایم را نقد کنیم و از فرصت های به وجود آمده نهایت استفاده را ببریم. ما باید ثمره دست کم چهار سال صبر خود را ببریم. شکی نیست که باید تمام تلاش خود را به کار گیریم که تحریم ها لغو شوند. اینکه چگونه چنین چیزی تحقق یابد به دست اندرکاران دستگاه دیپلماسی مربوط است. همچنین باید روی تقویت قدرت درونی خود به شدت کار کنیم. در این راستا لازم است برنامه ای را برای خود در سه بعد داخلی، منطقه ای و بین المللی تعریف کنیم و به تقویت بنیه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بپردازیم. نباید فراموش کنیم که دنیا در حرکت است و همه کشورها به راه خود ادامه می دهند. هیچ کس، حتی کشورهای دوست و نزدیک، منتظر ما نمی مانند. نباید از کشورهای دیگر عقب بیفتیم. نشانه های این عقب افتادگی را این روزها بیش از هر زمانی می بینیم. مثلا ترکیه از ما پیش افتاده و درصدد بهره برداری از ضعف های ماست. یا امارات متحده عربی به خود جرات داده و به همکاری علنی با اسرائیل علیه ما روی آورده است. در این راستا شاید بتوانیم از کشورهایی نظیر چین، ویتنام، کره و حتی روسیه الگو بگیریم. دریابیم زمان کوتاه است و سرعت حوادث و تحولات سریع، دم را غنیمت شمریم و از کوچکترین فرصت ها بیشترین بهره را ببریم.