میزبانی هند از ولادیمیر پوتین: استقلال استراتژیک یا موازنه موقت؟

نویسنده: محمدمهدی خزاعی، فارغ التحصیل دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه و دانشجوی دکتری مطالعات آمریکای دانشگاه تهران

دیپلماسی ایرانی: رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه، ولادیمیر پوتین، در روزهای ۴ و ۵ ماه پایانی سال میلادی ۲۰۲۵ سفری دو روزه به دهلی‌نو انجام داده است. در نگاه نخست، این سفر شبیه سفرهای معمول رؤسای دولت‌ها به نظر می‌رسد، اما باید توجه داشت که در چهار سال گذشته، این نخستین سفر رسمی پوتین به دهلی‌نو در فضای بین‌المللی پس از آغاز جنگ اوکراین بوده است. بنابراین پرسش اصلی این است که اهمیت این سفر را چگونه می‌توان درک کرد؟ در پاسخ، می‌توان سه گزاره را مطرح و بررسی کرد.

۱. روسیه آشکارا تلاش دارد فضای سنگین بین‌المللی ناشی از فشارهای جنگ اوکراین را بشکند. 

یکی از اهداف سفر پوتین به هند، کشوری که یک ‌سوم واردات نفت خام آن از روسیه صورت می‌گیرد و حدود شصت درصد زرادخانه نظامی‌اش منشأ روسی دارد، نمایش این واقعیت به سطح بین‌المللی است که مسکو در انزوا قرار ندارد. این سفر، تلاشی برای مقابله با برداشت رایج در غرب مبنی بر انزوای روسیه است.

۲. سفر پوتین را می‌توان در چارچوب پیامدهای سیاست خارجی دوره دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در قبال هند فهم کرد. 

اختلافات تجاری هند و ایالات متحده ناشی از روی کار آمدن ترامپ در سال گذشته و وضع تعرفه‌های ۲۵ تا ۵۰ درصدی آمریکا بر کالاهای هندی، همچنین عدم اعلام میانجی‌گری واقع شده واشنگتن از سوی هند در جنگ چهارروزه هند و پاکستان در مه ۲۰۲۵، که از ملاحظات منطقه‌ای دهلی‌نو ناشی می‌شود، زیرا هند هیچ‌گونه میانجی‌گری طرف ثالث را در اختلافات خود با پاکستان همسو با منافع ملّی‌اش نمی‌داند؛ همگی زمینه‌ای برای نزدیکی بیشتر دهلی‌نو و مسکو فراهم کرده‌اند. شایان ذکر است که هند و ایالات متحده پس از پایان نظام دو قطبی و هم‌زمان با برآمدن اقتصادی و سیاسی چین، همواره روابط سطح بالا را به‌عنوان ابزاری برای موازنه‌سازی در برابر چین در دو سطح منطقه‌ای جنوب آسیا و عرصه بین‌المللی دنبال کرده‌اند. اما در دوره دوم ترامپ، سیاست خارجی ایالات متحده در قبال هند شدیداً به ملاحظات اقتصادی گره خورد؛ پدیده‌ای که نشان‌دهنده تأثیر مستقیم و قابل ملاحظه شخصیت رئیس‌جمهور بر سیاست خارجی آمریکاست.

۳. هم‌زمان با این سفر، بازگشت پررنگ سیاست «استقلال استراتژیک» هند در عرصه بین‌المللی قابل مشاهده است. 

این سیاست سال‌هاست در میان اندیشکده‌ها و نخبگان سیاست خارجی هند مطرح است. حتی در بحبوحه جنگ اوکراین، هند موضع بی‌طرفانه اتخاذ کرد. البته در عمل، هند مخالف تداوم این جنگ است، زیرا در فضای پس از آغاز جنگ، روسیه برای مدیریت فشارهای غرب به چین نزدیک‌تر شده؛ امری که به دلیل رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی هند با چین به نفع دهلی‌نو نیست. با وجود این، تجارت هند با روسیه از ۱۰ میلیارد دلار پیش از همه‌گیری کووید-۱۹، به ۶۸ میلیارد دلار در سال مالی گذشته رسیده و در سه سال اخیر، یک‌سوم نفت خام مصرفی هند از روسیه تأمین شده است. همین سیاست استقلال استراتژیک بود که به اعمال تعرفه‌های سنگین و بی‌سابقه از سوی ترامپ بر واردات کالاهای هندی انجامید. همچنین براساس گزارش‌ها، هند در دستورکار سفر پوتین به دنبال خرید هواپیماهای سوخو ۵۷ که از سوی روسیه یک جنگنده نسل پنجم معرفی شده و سامانه دفاع موشکی اس–۴۰۰ است؛ سامانه‌ای که در نبرد چهارروزه مه ۲۰۲۵ میان هند و پاکستان نقشی مهم ایفا کرده بود. افزون بر این، به نظر می‌رسد هند در پی یافتن بازارهای صادراتی تازه برای کالاهای خود در واکنش به تعرفه‌های تجاری ترامپ است.

در مجموع، این تحولات از منظر نگاه به سه کشور هند، روسیه و ایالات متحده پیام‌هایی در بردارد. سفر پوتین به هند در کنار محورهای مذاکراتی و پیام‌های ضمنی آن، نشان‌دهنده جسارت بیش از پیش دهلی‌نو برای کنشگری به‌ عنوان یک قدرت نوظهور است که می‌تواند به صورت مستقل سطح روابط خود را با قدرت‌های بزرگ تنظیم کند. روسیه در پی ترمیم تصویر بین‌المللی آسیب دیده خود پس از جنگ اوکراین است و ایالات متحده نیز اکنون پیامدهای اقدامات خود در عرصه سیاست خارجی را مشاهده می‌کند. با این حال، به نظر می‌رسد این سفر را نباید صرفا یک موازنه موقت در برابر ایالات متحده دانست؛ بلکه در چارچوب سیاست «استقلال استراتژیک» هند بهتر قابل فهم است.