عراق کجای سیاست خارجی بایدن است؟

نویسنده: آنا بورشچوسکایا (Anna Borshchevskaya)

دیپلماسی ایرانی: رویکرد دولت جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب امریکا نسبت به عراق نامشخص است. او در اظهارات عمومی خود بر پایان دادن به جنگ های بی پایان و خروج نیروهای آمریکایی از عراق اشاره کرده و همزمان گفته که برای مبارزه با تهدید تروریسم نیاز است تا برخی نیروها همچنان در عراق بمانند.

با نگاه به اولویت های داخلی و بین المللی در دستور کار دولت بایدن، انتظار نمی رود که عراق در راس برنامه های او قرار گیرد. 

با این حال، با توجه به چرخش تمرکز سیاست خارجی ایالات متحده بر قدرت های بزرگ، نگاه به عراق و پشتیبانی از امنیت و دموکراسی این کشور نه تنها در برابر نفوذ ایران مفید است بلکه می تواند در پهنه رقابت با روسیه و چین نیز کارساز باشد. نیازی نیست که عراق در اولویت سیاست خارجی بایدن باشد اما عاقلانه است که دولت او برای امنیت، وحدت و دموکراسی عراق در هنگامه رقابت با روسیه، چین و ایران سرمایه گذاری کند

اکنون واقعا روشن شده که هدف اصلی طرح یک کمربند یک جاده، یک هدف ژئوپلتیک است. چین به دنبال تقویت جایگاه خود به عنوان یک ابرقدرت جهانی است. در این بین، خاورمیانه به مانند یک پهنه راهبردی حیاتی در تامین منابع انرژی چین سر بلند کرده و پکن در جستجوی استوار کردن جایگاهش در عراق است. موقعیت راهبردی عراق دروازه پیوند مسیرهای تجاری اوراسیاست.

چین در حال حاضر با ایران همکاری می کند و در ماه های اخیر دو کشور بر عمق روابط یکدیگر افزوده اند. با این حال، چین به عراق هم نیاز دارد و در سال های اخیر به آرامی جای پای خود را در عراق بزرگتر کرده است. چین بزرگترین شریک تجاری عراق، بالاتر از اتحادیه اروپا و ایالات متحده است. عراق هم سومین صادر کننده بزرگ نفتی به چین پس از عربستان و روسیه است. چینی ها در عراق به روانی عربی و کردی صحبت می کنند و از میادین نفتی گرفته تا بخش تعمیرات و نگهداری در نیروگاه های این کشور حضور دارند. سال گذشته، چین و عراق یک قرارداد 10 میلیارد دلاری امضا کردند. با این قرارداد که در دوران عادل عبدالمهدی، نخست وزیر سابق و مستعفی امضا شد، عراق به چین 100 هزار بشکه نفت در روز می فروشد و چین هم در پروژه های زیربنایی عراق شرکت می کند.

این توافق با انتقادات داخلی بسیاری روبه رو شد. شماری بر این باور بودند که دولت برای گمراه کردن مردم از شرایط نامساعد اقتصادی به این توافق تن داده است. دولت کنونی مصطفی الکاظمی این توافق را به حالت تعلیق درآورده است و به دنبال توافق جایگزینی هم نیست.

روسیه هم به سهم خود بر مزایای رقابتی اش در عراق متمرکز شده است. ارتباطات انرژی و تسلیحاتی با شبه نظامیان تحت حمایت ایران و رویکرد گسترده تری از رقابت با ایالات متحده از جمله مزایای مسکو در عراق است. بیشتر تمرکز روسیه در سال های اخیر بر معامله روزنفت(Rosneft)  در کردستان معطوف شده است. شرکت های روسی نیز علاقمند به گسترش فعالیت خود در عراق هستند.

مهمتر اینکه چین روسیه را به عنوان یک مدل نظامی می بیند و دست آخر چین و روسیه بیش از آنکه با هم رقابت کنند، همکاری می کنند. هر دو از جمله شرکای ایران هم هستند. عراق هم به نوبه خود روسیه را کشوری می بیند که خطر تروریسم سنی را درک می کند. وقتی که نوبت به عملیات در محیط های خطرناک و ناپایدار می رسد، هر دوی آنها (عراق و ایران) چین و روسیه را دو کشوری می بینند که بیشتر از غرب تمایل به خطر دارند.

همه اینها برای ایالات متحده چه معنایی دارد؟ اول، در حالی که ایالات متحده ممکن است خاورمیانه را به مانند یک حواس پرتی از قدرت های بزرگ ببیند اما رقبای اصلی آمریکایی، خاورمیانه و به ویژه عراق را از دریچه راهبردی گسترده تری می بینند. برای آنها عراق یک جایزه است. دوم، نفوذ فزاینده این بازیگران در عراق به آنها امکان می دهد که کشور و چه بسا منطقه را بر مبنای ارزش ها و منافع خود که با منافع غرب در تضاد است، شکل دهند.

خوشبختانه جوانان عراقی خواستار استقلال کشورشان هستند. این نتیجه تعامل آمریکایی ها و انتقال ارزش های غربی است. اعتراضات مردم عراق در اواخر سال گذشته و به دنبال آن تشکیل دولت موقت خود نشانه هایی از این موضوع است.

مشکلات عراق عمیق است. با این حال این کشور دارای ظرفیت های بسیاری است که می تواند آن را به پیشرفته ترین کشور منطقه تبدیل کند. قطعا تهران چنین رویایی را بر نمی تابد. مسکو و پکن نیز تا زمانی که منافع آنها در میان است این را نمی خواهند.

لازم نیست عراق به اولویت اصلی سیاست خارجه آمریکا تبدیل شود. سرمایه گذاری در امنیت عراق، وحدت و دموکراسی اش نشان دهنده یک حکمرانی واقعی است. همچنان که خودکامگی در منطقه فزونی می گیرد، تعامل گزینه ای است که می تواند در تامین امنیت و کمک به منافع اصلی ایالات متحده مفید باشد. 

منبع: واشنگتن اینستیتوت / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11