کسانی که معتقدند ترامپ قابل اعتماد نیست به عبادی نگاه کنند

عبدالرحمن فتح الهی –  وضعیت سیاسی و اقتصادی ایران با کشورهای همسایه نقش بسیار مهمی در دور زدن تحریم های امریکا خواهد داشت. اما این بازیگران در این گیر و دار اوضاع منطقه و تحت فشارهای امریکا تا چه اندازه با ایران همراهی خواهند داشت؟ نقشه راه تهران برای عدم گسست روابط با کشورهای همسایه در چه پارامترهایی می تواند خلاصه  شود؟ آینده تحولات منطقه در سایه انفصال ایران از همسایگانش چه سمت و سویی پیدا خواهد کرد؟ دیپلماسی ایرانی پاسخ به این سوالات را در گفت و گویی با علی بیگدلی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

در چند روز اخیر برخی از همسایگان ایران در همکاری با ایران مواضع مثبت و گاه منفی را بیان داشتند. از موضع تقریبا تلخ عبادی تا همکاری های اسلام آباد و آنکارا در حمایت از تهران؛ اما از نگاه کلی و البته راهبردی به واقع ترامپ چه برنامه ای را برای همسایگان ایران در دوران تحریم ها خواهد داشت؟

ببیند نگاه ترامپ به کشورهای همسایه ایران در طول یک برنامه کلان تر قرار دارد. ظرف این دو سالی که از حضورش در کاخ سفید می گذرد، ترامپ سعی داشته که ایران را دوباره به کانون توجهات در صحنه بین الملل تبدیل کند. لذا در جهت تحق این مهم هیات های متعدد و بی شماری را به کشورهای جهانی روانه کرده تا بتواند محاصره و انزوای کامل ایران را به شکل جدی پیاده کند. از این رو در بازگشت دور اول تحریم ها سعی ترامپ در خصوص محدود شدن ایران به شکل جدی پی گرفته شده است. بالطبع کشورهای همسایه ایران هم در طول این برنامه و هدف ترامپ قرار دارند. البته این کشورها به دلیل هم جواری با ایران از اهمیت بیشتری نزد کاخ سفید در محاصره سیاسی، اقتصادی و البته ژئوپولتیکی ایران برخوردارند. اما در این میان مواضع اخیر برخی کشورهای همسایه برای ملت و جامعه ایران عجیب بوده است. با نگاهی به فضای مجازی در ایران اکنون نوعی تعجب و در عین حال تاسف از مواضع حیدر العبادی در خصوص همراهی بغداد با تحریم های واشنگتن علیه کشورمان وجود دارد. آن هم در شرایطی که تهران از کوچک ترین همکاری مالی، نظامی، مستشاری و امنیتی در خصوص دفع تهدید داعش خودداری نکرده است. مضافا این که تهران از حامیان جدی روی کار آمدن عبادی هم بوده است. خوب زمانی که ایران با عراق نزدیک به 12 میلیارد دلار روابط تجاری و بازرگانی دارد که بازار بسیار مناسبی برای کالاهای ایران به شمار می رود، اهمیت این مواضع عبادی در این وضعیت آشفته اقتصادی ایران کاملا روشن می شود. از سوی دیگر جمعیت 65 درصدی شیعه عراق که قرابت فرهنگی میان دو کشور ایجاد کرده و مضافا نزدیکی راه دو کشور، عراق را به فرصت مناسبی برای تعالی مناسبات اقتصادی ایران بدل کرده است. اما مواضع عبادی که می تواند خاتمه دهنده روابط تجاری تهران - بغداد باشد، سبب شده تا این بستر روی اقتصاد ایران بسته شود.

آیا در خصوص اقیلم کردستان هم می توان چنین برداشتی داشت. ضمن این که مقامات اربیل مخالفت خود را با همراهی آمریکا در تحریم ایران اعلام داشته اند و متعاقبا بیان کرده اند که تحریم علیه ایران به ضرر منافع اقتصادی اقلیم کردستان عراق است. در این راستا حتی فواد معصوم، رئیس جمهوری عراق هم مخالفت خود را با همراهی بغداد در خصوص تحریم ایران نشان داده است؟

اگر چه این مواضع می تواند مثبت ارزیابی شود، اما توان اربیل آن چنان نیست که بتواند کاری از پیش ببرد. لذا اظهارنظرهای مستقل، مستقیم و البته کارگشایی از سوی اربیل در آینده وجود نخواهد داشت. کما این که تا کنون وجود نداشته است. این را هم باید گفت که در طول سالیان گذشته ما شاهد روابط گرم اربیل با واشنگتن هم بوده ایم. لذا تقریبا به دور از واقعیت است که اربیل و اقلیم بخواهد حمایت ایران را در دوره تحریم ها در دستور کار داشته باشد. به خصوص این که ظرف روزهای گذشته یک هیات آمریکایی هم سفری را به اربیل داشته اند. در نتیجه اقلیم هم مواضع بغداد را در آینده خواهد داشت. چون چاره ای برای اریبل وجود ندارد. همان طوری که برای عبادی هم وجود نداشت.

در خصوص ترکیه چطور؟

در خصوص ترکیه مساله کمی تفاوت می کند. حجم روابط تجاری ما با آنکارا چیزی در حدود 17 تا 20 میلیارد دلار تخمین زده شده است. از سوی دیگر ترکیه تنها کشوری خارجی و همسایه ایران است که می تواند با وسائل نقلیه خود کالاهایش را در ایران ترانزیت کند. به گونه ای که کامیون های ترکیه تا بندر عباس هم حضور دارند. لذا عدم همراهی اردوغان با مواضع آمریکا در تحریم ایران که برخی آن را ناشی از تنش آنکارا با واشنگتن می دانند صحیح نیست. چرا که ترکیه در حال حاضر بازار جایگزینی را به جای ایران، آن هم با این حجم از مراودات تجاری ندارد. لذا آنکارا با این ترفند (حمایت از ایران) فرصت زمانی را پیدا کرده که ضمن حفظ مناسبات تجاری با ایران بازار جایگزین ایران در فرصت باقی مانده تا تحریم های ثانویه داشته باشد. اکنون در این راستا مذاکراتی با کشور آذربایجان که روابط خوبی هم با ترکیه دارد، انجام شده است. اما مساله جایگزینی کامل آذربایجان به جای ایران در مناسبات تجاری ترکیه یک رویه و پروسه طولانی مدتی است که چند سالی به طول خواهد انجامید. از این رو آمریکا برای انتقال گاز و نفت به ترکیه از طریق لوله از آذربایجان اعلام همکاری کرده اند تا هر چه زودتر پروسه جایگزینی ایران تحقق یابد.

اما واکنش پاکستان را هم می توان مشابه رفتار ترکیه قلمداد کرد؟

 اسلام آباد بعد از انتخابات در یک سرگردانی سیاسی تا زمان تشکیل دولت قرار دارد. لذا هر موضع و اقدامی موقتی و زود گذر است. از سوی دیگر عمران خان به عنوان پیروز میدان انتخابات پاکستان چندان شخصیت قابل اعتمادی از دید تهران نیست. علیرغم این که مواضع مثبتی را در خصوص افزایش همکاری ها با تهران عنوان داشته است. سوابق سیاسی او هم چندان پررنگ نیست تا بتوان از روی آن به شناختش دست یافت. من بر این باورم که هر چند عمران خان مواضع ضد آمریکایی را در چند روز اخیر داشته، اما این مواضع و سیاست ها، نه طولانی مدت است و نه حتی روی تحقق به خود خواهد گرفت. همان طوری که در طول این سال ها خط لوله صلح ما به پاکستان نرسید و به تبعش هم به هندوستان راه پیدا نکرد. پس مطمئنا باز اسلام آباد ما را با وعده های توخالی تنها خواهد گذاشت. از این رو نمی توان گفت که پاکستان توان مقابله با سیاست های آمریکا را در آینده خواهد داشت. ضمن این که سه ارتش کشورهای منطقه غرب آسیا و هم چنین خاورمیانه زیر نظر مستشاران آمریکا تربیت و تعلیم داده شده اند؛ مصر، ترکیه و پاکستان. لذا با سایه سنگین قدرت ارتش پاکستان نمی توان میان اسلام آباد و واشنگتن اختلافی جدی را مشاهده کرد. با در نظر داشتن مواضع مثبت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هم در همراهی با آمریکا می توان به این جمع بندی رسید که وضعیت ایران در میان همسایگان هم چندان مثبت ارزیابی نمی شود.

در بستر چنین وضعیتی، آن هم در سایه یک دیپلماسی ایدئولوگ، شرایط ایران با همسایگان در دوره تحریم ها به خصوص تحریم های ثانویه به کجا خواهد کشید؟

ما هر روز به سمتی پیش می رویم که مناسباتمان با همسایگان محدودتر می شود چرا که مبنای سیاست خارجی ما تامین منافع نیست، بلکه اصل بر اجرای مصالح دینی و اخلاقی است. خوب نتیجه آن هم مواضع عبادی، نخست وزیر عراق است که با تمام آن همه همکاری و هزینه های ایران این گونه پاسخ تهران را داد. به موازات این مساله چه عبادی در آینده قدرت سیاسی عراق حضور داشته باشد و یا نه، این یک راهبرد جدی برای بغداد خواهد بود. پس همراهی بغداد با واشنگتن امری خدشه ناپذیر جلوه می کند. لذا بعد از 4 دهه آزمون و خطا اکنون نوبت بازگشت عقل و خرد سیاسی به دیپلماسی کشور است.

اما در بازه زمانی دور اول تحریم ها در نیمه اول ماه جاری که اعمال شده تا دور پایانی تحریم ها در آبان ماه راهکار سیاسی کشور در برون رفت از این وضعیت چیست. چرا که بارها عنوان داشته اید هر چه از زمان اعمال تحریم ها بگذرد فرصت مذاکره از موضع قدرت برای تهران کاهش پیدا خوهد کرد؟

خوشبختانه دور اول تحریم ها چندان کارساز نیست. چرا که این تحریم های آمریکا تاثیری بر صنعت نفت و گاز کشور ندارد. اما اگر با همین مماشات و سیاست خارجی ایدئولوگ بخواهیم شرایط را ادامه دهیم یقین بدانید وضعیت ایران به جاهای بسیار باریکی خواهد کشید. حداقلش این است که در داخل شکست دولت در کنترل نابه سامانی های اقتصادی زمینه را برای خیزش های بزرگ اجتماعی فراهم می کند. همین تنش های اخیر در مجلس هم نشانه همین به هم ریختگی سیاسی داخلی است. این بی نظمی داخلی سیاسی هم فضای بیرونی کشور را دچار تنش می کند و هم بر فضا داخلی هم اثرات خود را دارد. پس اگر این وضع ادامه پیدا کند بابد خود را برای بدترین سناریوها آماده کنیم. فساد و اختلاس بیشتر، انفصال پررنگ تر با همسایگان و اقتصاد از هم پاشیده تر باشیم.

در صورت ادامه این وضعیت به نظر شما امکان مذاکر وجود ندارد، به خصوص که ما در سایه برخی تنش ها در تنگه باب المندب و تنگه هرمز بوی جنگ را در خلیج فارس استشمام کردیم؟

 متاسفانه برخی از مقامات و مسوولین با ادبیاتی سخن می گویند که آدم تعجب می کند. برخی از سران بارها تکرار کرده اند که ترامپ در مذاکره با ایران قابل اعتماد نیست. این یعنی چه؟ مگر در ادبیات سیاسی این کلمه معنا دارد؟ کدام بازیگر بین المللی قابل اعتماد است که ترامپ باشد؟ مگر هم عبادی که جان و مال خود را برای عراق گذاشتیم، خود را قابل اعتماد نشان داد؟ پس در شرایطی که مذاکره با آمریکا از سوی ایران با بن بست مواجه شده می توان بدتر شدن وضعیت را انتظار داشت. اکنون وضعیت مذاکره ایران با آمریکا به مرحله حساسی رسیده، چرا که این مذاکره در دو شاخه از جانب کاخ سفید تعریف شده است. نخست محدود کردن توان موشکی ایران و خروج تهران از سوریه، عراق، لبنان، عدم دخالت در پرونده یمن، قطع ارتباط با حزب الله و حماس و مهم تر از آن مساله تغییر نگاه تهران به اسرائیل است.

پس در آینده تنش نظامی را محتمل می دانید؟

خیر مگر این که تهران در منطقه خلیج فارس تحریکاتی داشته باشد. در این راستا دیدیم که مانور 48 ساعته ایران در آب های خلیج فارس هم به کمتر از یک روز کشیده شد. لذا آمریکا نیازی به جنگ با ایران ندارد و از طریق همین انفصال ایران از همسایگانش و تحریم ها می تواند کاملا موفق عمل کند.