تلاش امریکا برای به هم زدن موازنه قدرت با ایران در عراق

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – همزمان با سفر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور به عراق،  ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه و عبدالله دوم، پادشاه اردن هم بغداد را به عنوان مقصد سفر خود  انتخاب کردند که سبب شکل گیری ترافیک دیپلماتیک در عراق شده است. از آن سو وزیر امور خارجه فرانسه از سفر قریب الوقوع امانوئل مکرون، رئیس جمهوری این کشور به عراق خبر داد. مضافاکه دیگر آنکارا نیز به دنبال ایجاد بسترهای لازم برای سفر  رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در آینده ای نزدیک به عراق است. دیپلماسی ایرانی برای بررسی دلایل ترافیک دیپلماتیک این روزهای عراق، گفت و گویی را با اصغر زارعی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل خاورمیانه انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:

به موازات سفر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به عراق شاهد حضور عبدالله دوم، پادشاه اردن در بغداد، آن هم پس از وقفه ای ده ساله هستیم. از آن سو سفر ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه نیز به عراق در همین مدت صورت گرفته است که در این سفر علاوه بر مسئله اعطای کمک یک میلیارد دلاری به بازسازی عراق از جانب فرانسه، خبرهایی درباره سفر قریب الوقوع امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه را هم به عراق مطرح کرد. از سوی دیگر آنکارا نیز به دنبال ایجاد بسترهای لازم برای سفر  رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه است. از نگاه شما دلیل یا دلایل این ترافیک دیپلماتیک و سیاسی در عراق چیست؟

برای بررسی بهتر و ارائه تحلیل روشن‌تر در خصوص این ترافیک دیپلماتیک در عراق باید دلایل و اقتضائات هر یک از این کشورها را برای حضور و سفر به عراق به صورت جداگانه بررسی کرد. بعد از روی کار آمدن برهم صالح، رئیس جمهوری عراق و انجام سفرهایی به مقصد برخی از کشورهای منطقه مانند اردن و ایران، شرایط و فضای لازم برای ایجاد مناسبات دیپلماتیک پررنگ تر بغداد با این کشور ها شکل گرفت. فلذا در این راستا تهران و امان برای پیگیری مناسبات سیاسی و اقتصادی خود با بغداد به فاصله کوتاهی از سفر آقای برهم صالح تصمیم به حضور در عراق گرفتند البته در این میان نباید فراموش کرد که مواضع دونالد ترامپ برای خروج نیروهای نظامی از سوریه و استقرار آنها در عراق و همچنین سفر مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده و حضور کوتاه و غیر مترقبه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در عراق هم به عنوان عوامل حساسیت زا سبب شد تا تهران به شکل جدی تر، اهداف خود را در سفر به عراق پیگیری کند. 
از آن سو عبدالله دوم، پادشاه اردن نیز با اهدافی نظیر پیگیری پرونده‌های مبارزه با تروریسم، تبادل اطلاعات، تقویت همکاری‌های اقتصادی و تجاری و احداث یک شهر آزاد صنعتی در نزدیکی گذرگاه مرزی "طریبیل" و پروژه لوله‌کشی نفت از بصره به بندر "عقبه" اردن پا به عراق گذاشته است. البته مسئله حضور نیروهای نظامی آمریکایی در عراق و نیز زمزمه‌های تقویت داعش در این کشور، نگرانی های راه برای اردن ایجاد کرده است. چرا که به دلیل هم مرز بودن این کشور با عراق و سوریه سبب شده تا پادشاه اردن برای تقویت همکاری ها و کاهش نگرانی های خود به دنبال حضور چشمگیرتر در مناسبات امنیتی خود با عراق باشد. به گونه ای که در این راستا پادشاه اردن حل بحران سوریه را هدفی راهبردی برای امنیت اردن می داند و امان سعی دارد در این چارچوب، نقش مثبت کشورهای عربی به خصوص عراق را برای دستیابی به راهکاری به منظور بازگشت سوریه به نقشش در ثبات منطقه افزایش دهد. لذا در مجموع به نظر می‌رسد که برای امان مناسبات امنیتی و سیاسی مقدم بر مسائل اقتصادی است، در حالی که مسائل تجاری و اقتصادی برای تهران مقدم بر مسائل امنیتی و سیاسی است، اگرچه تحولات منطقه‌ای در عراق و استقرار نیروهای آمریکایی نیز می‌تواند کانون نگرانی‌های تهران باشد. 
 
آیا همین دلایل برای سفر وزیر امور خارجه فرانسه هم صدق می کند؟ 

در خصوص فرانسه مسئله قدری متفاوت است. بعد از سفرهای دوره‌ای جان بولتون، مشاور امنیت کاخ سفید و حضور مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده در عراق و نیز سفر آقای ترامپ به پایگاه عین الاسد، فرانسوی ها نیز برای موازنه قوا به فاصله کوتاهی از حضور آمریکایی ها، سفر خود را به عراق داشتند تا بتوانند نفوذ خود را در ابعاد سیاسی و اقتصادی عراق افزایش دهند. به هر حال دولت آقای عادل عبدالمهدی، نخست وزیری عراق در حال شکل گیری است و این کشور مقدمات جدی برای تحولات عراق را در سر دارد. در این خصوص شاهد افزایش تولید نفت عراق به بالای ۴ میلیون بشکه در روز هستیم که رکوردی بی‌سابقه در این کشور به شمار می رود. لذا این شرایط، بستر حضور پررنگ تر دیگر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در عراق را شکل داده است، به گونه‌ای که حتی مقامات عربستان سعودی اخیرا سفری را به عراق داشتند. نباید این نکته را هم فراموش کنیم که کشور عراق در یک رقابت سنتی با مصر و عربستان سعودی همواره سودای رهبری جهان عرب را داشته است. اگرچه مصر در سال های اخیر به عنوان یک برده سیاسی در راستای اهداف و منافع عربستان سعودی گام بر می دارد، اما به نظر می رسد که عراق، علیرغم تمامی مشکلات ریز و درشت سیاسی، اقتصادی و امنیتی هنوز برای رسیدن به جایگاه رهبری جهان عرب تلاش های خود را به صورت کج دار و مریز ادامه داده است. این شرایط باعث شده که اقتضائات عراق قدری متفاوت از دیگر کشورها باشد.

برخی از کارشناسان معتقدند که اکنون واشنگتن و شخص دونالد ترامپ به دنبال از بین بردن سیاست موازنه قوای بغداد در تنش جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده هستند. آیا اساساً شما به این تلاش کاخ سفید اعتقاد دارید؟

یقیناً این مسئله مهم ترین و جدی ترین چالش پیش روی دولت آقای عادل عبدالمهدی و شخص برهم صالح برای حفظ و تداوم سیاست موازنه قوا میان تنش ایران و آمریکاست، به هرحال باید بپذیریم که از هم اکنون نشانه های جدی برای ایجاد مشکلات از طرف ایالات متحده آمریکا برای دولت مرکزی بغداد شکل گرفته است و شاید معافیت ۴۵ روزه وزارت خزانه داری آمریکا و تمدید آن برای ۹۰ روز دیگر بتواند در کوتاه مدت حیات نباتی برای بغداد باشد، اما در آینده این شرایط بسیار پیچیده خواهد بود. چرا که ایالات متحده علاوه بر استفاده از هیمنه و نفوذ اقتصادی خود در ساختار عراق جدید، با تحرکات امنیتی و نظامی اخیر در سوریه و عراق به خصوص استقرار نیروهای نظامی در اربیل و پایگاه عین الاسد به دنبال ایجاد فضای تنفسی خود در خاک عراق برای تحت الشعاع قرار دادن سیاست موازنه قوای دولت مرکزی بغداد هستند. لذا باید در ماه‌های آینده شاهد چالش‌های جدی برای پیگیری تداوم مناسبات همزمان عراق با ایران و آمریکا باشیم، به گونه ی که می توان اصلی ترین مسئله پیش روی عراق را مدیریت تنش واشنگتن – تهران برای عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق و برهم صالح رئیس جمهور این کشور دانست.
در این راستا حتی واشنگتن تلاش هایی را برای ایجاد برقراری ارتباط میان بغداد و تل‌آویو صورت داده است، به گونه ای که آقای محمد علی حکیم، وزیر امور خارجه عراق نیز در مواضعی که در برخی رسانه ها تلویحا به پذیرش ایجاد ارتباط با رژیم صهیونیستی تعبیر شد که با واکنش بسیاری از مقامات عراقی رو به رشد. این دست از تلاش ها نشان از این دارد که واقعاً برنامه جدی از سوی ایالات متحده برای ایجاد گسل و شکاف میان عراق با ایران در حال شکل گیری است که اولین گام آن بر هم زدن سیاست موازنه قوای عراق است.