منطقه منا

خاورمیانه‌ای که رو به تمول است

مِنا و تعادل ناپایدار جهان سیاست

عباس آخوندی در یادداشتی می نویسد: از زمان تاسیس اسرائیل، غرب در ابتدا با راهبری انگلیس و سپس امریکا به‌صورت مستمر و بی‌وقفه تلاش کرد تا موجودیت اسرائیل را از رهگذر مجموعه‌ای از اقدام‌های تشویقی و تنبیهی به ملت‌ها و دولت‌های منطقه منا بقبولاند. میزان موفقیت این اقدام‌ها در سطح ملت‌ها بسیار پائین و در سطح برخی دولت‌ها نیز با هزاران ترس و لرز در وضعیت لرزانی به‌پیش رفت. سیاست‌های رادیکال شخصی چون ترامپ با عنوان صلح ابراهیم نیز با عملیات ۷ اکتبر تقریبا از هم پاچید. این نشان می‌دهد جریان امنیت در منطقه منا هنوز به وضعیت تعادل پایدار نرسیده و امکان شکل‌گیری ترتیبات امنیتی مختلفی در منطقه وجود دارد. همه‌چیز به این بستگی دارد که چه جریان توسعه‌ای بتواند آینده‌ی بهتری را برای منطقه ترسیم و تضمین کند.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش بیست و هشتم و پایانی)

رویکرد روسیه در استفاده سیاسی از روابط اقتصادی از قدرت آن کاسته است

دنبال کردن اهداف سیاسی از طریق اهداف اقتصادی یک ساختار شکننده اقتصادی ایجاد کرده و سبب شده روسیه به عنوان یک قدرت اقتصادی، نسبتا ضعیف باقی بماند و از قدرت کافی برای انجام حرکات سیاسی در قلب منافع اقتصادی برخوردار نباشد. طنز این وضعیت متناقض این است که روسیه برای اینکه بتواند با موفقیت منافع اقتصادی را تحت نفوذ منافع سیاسی قرار دهد، باید از موضع قدرت اقتصادی کار کند و تنها راهی که می تواند به چنین قدرتی دست یابد این است که به طور هماهنگ در راستای تجارت آزادتر تلاش کند. متاسفانه، بدون ارتقاء نهادهای داخلی مربوط به تجارت و سرمایه گذاری، هم روسیه و هم بسیاری از کشورهای منطقه مِنا در گسترش همکاری های اقتصادی به طور کلی، و به طور ویژه با یکدیگر، مسیر دشواری پیش رو خواهند داشت.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا

کرملین استراتژیست است یا یک فرصت طلب؟

افسانه «بازگشت» روسیه به منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (مِنا) در چند سال گذشته توجه فزاینده سیاست گذاران در سراسر منطقه و فراتر از آن و همچنین جامعه دانشگاهی را به خود جلب کرده است. این روایت گسترده به ویژه از زمان بحران سوریه و مداخله نظامی روسیه در سپتامبر ۲۰۱۵ در دفاع از رئیس جمهوری بشار اسد در برابر مخالفان، آغاز شد. پس از یک دوره طولانی عقب نشینی روسیه از منطقه مِنا در پی فروپاشی اتحادیه جماهیر سوسیالیستی شوروی، بحران سوریه یک مسیر بازگشت برای کرملین به منطقه ای فراهم آورد که از نظر ژئواستراتژیک همواره با طرح خارجی آن ارتباط داشته است. آنچه از نظر بسیاری از ناظران یک انتخاب ناگهانی به نظر می رسید، یا اقدامی زیرکانه از سوی مسکو برای استفاده از فرصتی برای انتقام، در واقع ریشه های عمیق تری دارد که فراتر از شرایط بحران سوریه است.

ادامه مطلب

نقش مسکو در منطقه موسوم به مِنا (بخش بیست و هفتم)

چرا روابط اقتصادی روسیه و خاورمیانه این چنین است؟

در حالی که بسیاری از مسائل مربوط به عملکرد ضعیف در روابط اقتصادی بین روسیه و منطقه مِنا یک توضیح اقتصادی دارند، سیاست های اقتصادی داخلی دو طرف نیز در کاهش تجارت و سرمایه گذاری بی تاثیر نبوده اند. برای نمونه، سیاست روسیه در دوران پس از اتحاد جماهیر شوروی (جدا از وقفه ای کوتاه در اواسط دهه ۱۹۹۰) هرگز تمایل به گسترش تجارت عمومی با هدف صرف تجارت نبوده و تجارت بیشتر ابزاری برای رسیدن به اهداف «استراتژیک» بوده است.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش بیست و ششم)

سرمایه گذاری، ابزاری د‌وجانبه برای نفوذ سیاسی روسیه و خاورمیانه

در حالی که تجارت روسیه با منطقه مِنا تا اندازه ای به تسلیحات و انرژی محدود بوده، روابط سرمایه گذاری اندکی بهتر، اما به سیاست وابسته بوده است. روسیه در یک دهه گذشته توانسته با موفقیت سرمایه گذاری های کشورهای ثروتمند خلیج فارس (عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی) ر ا جذب کند.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش بیست و پنجم)

انگیزه روسیه از هر گونه تجارت با خاورمیانه سیاسی است، نه اقتصادی

اگرچه چرخش روسیه به سوی منطقه مِنا از نظر سیاسی غیرقابل انکار است، لزوما به جریان قابل توجه کالا و خدمات منجر نشده. طبق آمار بانک اطلاعات جهانی بانک جهانی، صادرات (غیرنظامی) روسیه به کشورهای منطقه مِنا (به استثنای ترکیه) در سال ۲۰۱۶ تنها ۶درصد و واردات ۱.۴درصد از از حجم کل تجارت این کشور را به خود اختصاص داده است. پیوندهای اقتصادی بین روسیه و منطقه مِنا اخیرا به وخامت نگراییده، بلکه در برخی موارد هرگز ایجاد نشده اند.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش بیست و چهارم)

روسیه در منطقه منا از خاکستر اتحاد جماهیر شوروی برخاست

«سیاست های روسیه [در منطقه مِنا] با تلاش برای کسب اعتبار تعیین می گردد... اما گذشته از تمایل عمومی برای ثبات در تجارت و تجارت با منطقه، انگیزه اصلی این رویکرد یک دیدگاه خاص روسی برای خاورمیانه نیست و بیشتر به این باور مربوط است که روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ باید در چنین منطقه مهمی ایفای نقش کند.»

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش بیست و سوم)

سیاست اقتصادی روسیه، ابزاری برای اهداف سیاسی

گسترش نفوذ اقتصادی روسیه در منطقه مِنا (کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا) ظاهرا خیلی کمتر از انتظار در پیشبرد هدف دستیابی به اهمیت سیاسی در منطقه تاثیر داشته است. به نظر می رسد که مسائل اقتصادی در مقایسه با دستیابی به افزایش حضور نظامی در سراسر منطقه مِنا، اولویت کمتری برای مقامات روسی داشته است. با این حال، این واقعیت که روسیه در روابط خود با منطقه مِنا عملکرد اقتصادی کمتر از توان خود نشان داده، یک معما است و عجیب است که کشورهای منطقه مِنا و روسیه علاقه متقابل به یکدیگر را در زمینه مبادله کالا و خدمات (رابطه اقتصادی نزدیک تر) به نمایش نگذاشته اند.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش بیست و دوم)

رویکرد اروپا به روسیه، محافظت از منافع مشترک است

دو حوزه اصلی مشارکت روسیه یعنی حوزه های نظامی و سیاسی-دیپلماتیک مورد بررسی قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که در هر دو حوزه، تمرکز بر سوریه اجتناب ناپذیر است به این دلیل که درگیری در سوریه در سال های اخیر چه از نظر تلفات و چه از نظر پیامدهای واقعی و بالقوه برای تعداد بالای بازیگران درگیر و به طور خاص، سرازیر شدن سیل پناهجویان به کشورهای همسایه و اتحادیه اروپا حادترین بحران در منطقه بوده است. به نظر می رسد گفت و گوی عمل گرا و مبتنی بر هنجار با روسیه یک تلاش ضروری برای اتحادیه اروپا و در عین حال دشوار است. به طور کلی، به رغم به خطر افتادن روابط پس از بحران اوکراین، بروکسل همچنان به مسکو به عنوان یک بازیگر مهم می نگرد و از این رو، در مواردی که منافع اروپا و روسیه با هم تداخل دارند، همچنان امکان همکاری و تعامل بیشتر وجود خواهد داشت. امنیت مشترک و ثبات سیاسی در منطقه مدیترانه می تواند یکی از این موارد باشد.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش بیست و یکم)

روسیه برای بازسازی در سوریه از اروپا استفاده می کند؟

یک مقام اتحادیه اروپا کارشناس در امور منطقه در این باره گفت: «آنها اکنون با روایتی مشارکتی تر آمده اند زیرا فکر می کنم آنها درک کرده اند که تا حدودی به خواسته خود در سوریه رسیده اند؛ اما آنچه بعدتر در سوریه اتفاق می افتد بسیار پیچیده است و آنها هیچ ابزاری برای تاثیرگذاری بر اتفاقات ندارند. مساله این نیست که اتحادیه اروپا چه کاری می خواهد انجام دهد، اما اتحادیه اروپا پول و قدرت نرم دارد که روس ها ندارند، و آنها (روس ها) به اندازه کافی باهوش هستند که این را به خوبی درک کنند. اگر سرانجام بحث درباره بازسازی آغاز شود، این نهادهای مالی بین المللی هستند که نقش مهمی ایفا می کنند و نه روس ها. سرمایه گذاری در سوریه از طریق ما صورت خواهد گرفت و روس ها در این مورد بسیار باهوش هستند و محدوده دسترسی خود را درک می کنند.»

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش بیستم)

نقش فزاینده روسیه در منطقه چه معنایی برای اروپا دارد؟

اینکه روسیه به خاورمیانه بازگشته بدیهی است، اما بازیگران مختلف بین المللی درک متفاوتی از نقش آن در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (مِنا) دارند. در اینجا به طور خاص به اتحادیه اروپا و برداشت آن از حضور، اقدامات و استراتژی روسیه در این منطقه پرداخته می شود. روابط روسیه و اتحادیه اروپا پس از بحران اوکراین به وخامت گراییده و فضای همکاری به میزان قابل توجهی کوچک شده است. منطقه مِنا همچنین شاهد اصطکاک فزاینده بین روسیه و اتحادیه اروپا، عمدتا در چارچوب درگیری های سوریه، بوده است. با این حال، فضا و شرایط مهمی برای همکاری وجود دارد. اتحادیه اروپا اقدامات روسیه در منطقه را چطور درک می کند و آیا این اقدامات را با اهداف و منافع خود سازگار می داند؟ پاسخ به این سوال می تواند چالش برانگیز باشد. «ادراک» یک مفهوم انتزاعی و بحث برانگیز در ادبیات روابط بین الملل است: عملیاتی سازی و ارزیابی ادراک یک کار دشوار به شمار می رود.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش نوزدهم)

حضور روسیه در مدیترانه برای هژمونی نیست، برای چانه زنی با غرب است

نخبگان در مدیترانه جنوبی برای نزدیک شدن به روسیه انگیزه و اراده سیاسی دارند و روسیه هم برای احیای موقعیت خود در منطقه انگیزه و اراده سیاسی دارد. ادبیات روابط بین الملل اینطور استدلال می کند که ولادیمیر پوتین می خواهد روسیه را احیا کند و به دنبال هژمونی جهانی در بستر پساغربی است. با این حال، با تجزیه و تحلیل انگیزه ها و استراتژی های تعاملات از هر دو طرف نشان می دهد که روسیه در روابط در جنوب دریای مدیترانه متمایل به قدرت هژمونیک نیست و سعی دارد نفوذ خود را در یک منطقه حساس افزایش دهد تا از آن به عنوان تراشه چانه زنی با دیگر قدرت های بین المللی استفاده کند. حضور روسیه در منطقه ابزاری است که از آن برای بازپس گیری موقعیت خود در میان سایر قدرت های بین المللی استفاده می کند، نه تسلط بر آنها به شیوه ای سلسله مراتبی. روسیه از قدرت اقتصادی لازمه یک هژمون شدن برخوردار نیست، اما مطمئنا سیاست آن در قبال منطقه منافعش در زمینه های مختلف را تضمین می کند.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش هجدهم)

انعطاف پذیری سیاسی کرملین نشانه فرصت طلبی آن است

انعطاف پذیری روسیه در سیاست گذاری ها در قبال مناطق درگیری با الگوی سیاست خارجی آن در منطقه منا ارتباط مستقیم دارد. روسیه در سوریه با موفقیت جامعه بین المللی را به چالش کشیده و در حالی که مشروعیت السیسی در مصر در جامعه بین المللی مورد ابهام بود، به او ابراز وفاداری کرده است. به طور مشابه، در حالی که هیچ کشور دیگری خلیفه حفتر را نماینده قانونی دولت لیبی قلمداد نمی کرد، روسیه میزبان او شد. بدین ترتیب، می توان گفت روسیه از مشروعیت های آسیب پذیر رژیم های پس از جنگ به صورت فرصت های سیاسی برای تثبیت حضور خود در منطقه استفاده می کند. 

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش هفدهم)

دگرگونی سیاسی مترقی، لازمه اتحاد با روسیه در خاورمیانه

نخبگان سیاسی کنونی در منطقه در نتیجه یک سری درگیری ها به قدرت رسیده اند؛ درگیری های سیاسی با خشونت اندک در مصر و تونس، یا درگیری های مسلحانه بی نتیجه در سوریه و لیبی. در همه این موارد، نخبگان پس از تنش سیاسی داخلی و تغییر در اتحادهای منطقه ای به قدرت رسیدند. مصر ارتباط قدرتمندی با عربستان سعودی و امارات متحده عربی داشت. سوریه به شدت به ایران و حزب الله متکی بود و تقریبا هیچ ارتباطی با کشورهای حوزه خلیج فارس نداشت. لیبی هم بسته به اختلافات شرق و غرب متحد عوض می کرد. بنابراین، دو عامل بر نخبگان سیاسی پس از بهار عرب تاثیر گذاشت: اولی، وضعیت قطبی شدن داخلی بود که پس از به قدرت رسیدن در نتیجه درگیری ها شاهد آن بودند و به نوبه خود به معنای اتخاذ سیاست ها و استراتژی ها و اقدامات جدید بود؛ و دومی، چگونگی تاثیرگذاری این سیاست ها و اقدامات بر تلاش های آنها برای یافتن اتحادهای بین المللی و منطقه ای جدیدی بود که گفتمان فعلی آنها را بدون زیر سوال بردن ریشه هایشان حمایت کنند.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش شانزدهم)

روسیه و نخبگان سیاسی پس از بهار عربی در مصر، لیبی و سوریه

شرایط حاکم در دوران پس از بهار عربی در چندین کشور در منطقه مانند مصر، لیبی، تونس و سوریه، فرصت های سیاسی جدیدی را برای قدرت های جهانی ایجاد کرده است. در همین حال، سیاست های توسعه طلبانه اخیر روسیه از هدف سیاسی آن در ارتباط با ایفای نقش در چنین منطقه کلیدی و در عین حال آسیب پذیر، حکایت دارند. شاید بزرگ ترین سوال این باشد که روسیه صرفا از فرصت های سیاسی ناشی از تغییر شرایط در منطقه استفاده می کند یا سیاست خود را در قبال منطقه حقیقتا تغییر داده است؟

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش پانزدهم)

روسیه می تواند قدرت برتر در منطقه شود؟

آیا روسیه می تواند جایگاه نظامی خود را در منطقه مِنا به یک نفوذ سیاسی طولانی مدت در منطقه و در عرصه جهانی تبدیل کند؟ کرملین به برخی از اهداف اصلی خود در منطقه مِنا دست یافته است: مداخله نظامی روسیه در سوریه توانست دولت بشار اسد را روی پا نگه دارد و موقعیت روسیه را در منطقه تثبیت کند و این کشور را به واسطه اصلی در روند صلح سوریه تبدیل سازد و البته، پویایی ژئوپلیتیک و اتحادهای قدیمی را در منطقه تغییر دهد. با این حال، نفوذ اقتصادی روسیه در منطقه توسط ایران و بیش از آن توسط چین محدود شده است. سوال اصلی این است که آیا روسیه وضعیت قدرت برتر را بازیابی خواهد کرد؟

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش چهاردهم)

پکن، مسکو و تهران می دانند کجا رقابت کنند کجا همکاری

روسیه، ایران و چین در منطقه مِنا می توانند تحت عنوان خصومت با ایالات متحده متحد شوند، اما در سایر موارد بیشتر رقیب هستند تا متحد. مساله تعیین کننده در روابط این سه کشور در منطقه مِنا، رقابت برای نفوذ بیشتر سیاسی و اقتصادی است. با توجه به همجواری جغرافیایی و جاه طلبی کرملین برای حفظ این فضای پس از اتحاد جماهیر شوروی به عنوان یک منطقه نفوذ انحصاری، جدا کردن رقابت بین آنها در منطقه مِنا و در آسیای مرکزی غیرممکن است.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش سیزدهم)

روسیه، چین و ایران دوستان گرمابه و گلستان هستند

اینکه روسیه از نفوذ خود در منطقه مِنا چگونه استفاده خواهد کرد، هنوز معلوم نیست. یک عامل مهم، ماهیت و میزان نفوذ ایالات متحده خواهد بود. خروج نیروهای آمریکایی از سوریه به این معنی است که روس ها درباره آینده عملیات نظامی خود در سوریه تنها در هماهنگی با دولت بشار اسد و بدون در نظر گرفتن آمریکایی ها تصمیم خواهند گرفت و موقعیت ایالات متحده در هر مذاکره ای درباره آینده سوریه به طور قابل ملاحظه ای تضعیف شده است. روسیه از طریق سیاست های چندجانبه و حضور نظامی تلفیقی در منطقه، قصد دارد نفوذ سیاسی و فرصت های اقتصادی خود را گسترش دهد. شرکت های برجسته روسی در حال برنامه ریزی برای توسعه انرژی، نظامی، فنی، کشاورزی و سایر انواع همکاری ها در منطقه مِنا هستند. با این حال، نقش آتی روسیه در منطقه با روابط این کشور با ایران و چین مشخص خواهد شد. روابط میان این کشورها نزدیک اما پیچیده، و منافع و ابزارهای آنها برای دستیابی به اهداف استراتژیک خودشان متفاوت است که این مساله، زمینه را برای رقابت برای نفوذ فراهم می کند.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش دوازدهم)

رویکرد ایدئولوژیک، دلیل شکست آمریکا و پیروزی روسیه در منطقه منا

در کل منطقه مِنا تقریبا هیچ بازیگر اصلی وجود ندارد که روسیه نتوانسته باشد با آن ارتباط برقرار کند. دوستی با همه بازیگران رسمی و غیررسمی فارغ از جهت گیری سیاسی و درگیری های مداوم آنها با یکدیگر، این امکان را برای روسیه فراهم آورده تا نقش واسطه را در منطقه ایفا کند. در اشاره به نمونه های این اقدام متعادل کننده، می توان از نحوه برخورد روسیه در روابط با اسرائیل و سوریه، ایران و اسرائیل، ایران و ترکیه، ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس، و ترکیه و کردها یاد کرد. محرک این سیاست روسیه، حمایت از دولت های موجود و رویکرد غیر ایدئولوژیک آن است. روسیه در هیچ کجای منطقه نه متحدی تمام عیار دارد و نه دشمنی سرسخت. و در حالی که اختلافات در خاورمیانه را نادیده نمی گیرد، می داند که درگیری در آنها می تواند مهلک باشد و از این رو، سعی می کند بر اساس منافع مشترک با طرف های مخالف روابط برقرار کند.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش یازدهم)

اشتباهات آمریکا و اروپا مسیر را به روی «استراتژی نوظهور» روسیه گشود

روسیه بین سال های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۵ تلاش کرد در راستای حفظ نفوذ خود در منطقه مِنا، نقش میانجی را به خوبی ایفا کند. کرملین نتوانسته بود از مداخلات نظامی آمریکا در عراق در سال ۲۰۰۳ و در لیبی در سال ۲۰۱۱ جلوگیری کند. بحران در لیبی در تعیین نگرش روسیه به تحولات خاورمیانه، رویکرد کلی آن در قبال روابط با ایالات متحده و قضاوت درباره اتحادیه اروپا اهمیت حیاتی داشت. از دیدگاه روسیه، به دلایل زیادی نمی شود به غرب اعتماد کرد که مهم ترین آنها این است که چشم انداز استراتژیک ندارد و در مواجهه با عواقب اقدامات خود کوتاهی می کند. این نتیجه گیری عواقب فوری در سوریه داشت؛ جایی که قیام غیرنظامی علیه بشار اسد در مارس ۲۰۱۱ آغاز شد و در پی استفاده اسد از نیروهای نظامی برای متوقف کردن اعتراضات، به یک جنگ داخلی تبدیل شد.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش دهم)

مولفه های تعیین کننده سیاست خارجی جدید روسیه در مِنا

چشم انداز خارجی روسیه در دهه ۲۰۱۰ تحت تاثیر سه عامل در حال تغییر در بستر ژئوپلیتیک بین المللی و منطقه ای شکل گرفت: بحران مالی جهانی؛ روابط جدید بین روسیه و ایالات متحده (که نشان دهنده ناامیدی کرملین از عدم موفقیت در ادغام در نهادهای بین المللی تحت کنترل کاخ سفید بود)؛ و بهار عربی (که در ۲۰۱۰ در تونس آغاز شد و بعدتر به سقوط دیکتاتوری ها در مصر و لیبی انجامید). ترس فزاینده مسکو از آشفتگی سیاسی در منطقه مِنا در ارتباط با اسلام افراطی و خشونت های تروریستی از جمله در داخل روسیه به دلیل تنش های داخلی و درگیری ها در قفقاز شمالی را نیز می توان به این سه عامل افزود.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش نهم)

دهه ۲۰۱۰ روسیه: «استراتژی بزرگ» یا فرصت طلبی تاکتیکی

این سوال که آیا روسیه برای منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) به طور کل و به طور خاص برای خاورمیانه یک استراتژی داشته، به ویژه پس از تاثیرات بهار عربی بر سیاست خارجی روسیه در سال ۲۰۱۱ و پس از میانجیگری موفقیت آمیز آن در توافق بین غرب و سوریه درباره تخریب ذخایر سلاح های شیمیایی (سپتامبر ۲۰۱۳) و مداخله نظامی در این کشور (از سپتامبر ۲۰۱۵)، مطرح شد. در رابطه با این سوال، در تجزیه و تحلیل فعالیت روسیه در خاورمیانه سه سبک فکری وجود دارد: اول، اینکه روسیه برای خاورمیانه استراتژی داشته که تا حد زیادی موفقیت بوده است؛ دوم، اینکه روسیه برای منطقه استراتژی داشته، اما شرایط لزوما مطابق انتظارات آن پیش نرفته است؛ و سوم، اینکه روسیه برای خاورمیانه استراتژی نداشته است.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش هشتم و پایانی)

احساسات ضدآمریکایی اعراب را با روسیه همسو کرد

احساسات منفی عمومی در میان نخبگان حاکم در جهان عرب در دهه ۲۰۰۰ به ایالات متحده مشهود بود. بیشتر کشورهای عربی (و همچنین ایران و ترکیه) با جنگ آمریکا علیه عراق مخالفت بودند. بنابراین، همه با روسیه همسو شدند. گفتمان دولت بوش درباره دموکراسی و حقوق بشر، براندازی صدام حسین و ورود دموکراسی به عراق و همچنین انقلاب سرو تحت حمایت آمریکا در لبنان، ترس و نگرانی را میان خودکامه های عرب افزایش داد و کرملین توانست برای نظریه های توطئه خود درباره انقلاب های تحت رهبری آمریکا در میان رهبران عرب گوش شنوا بیابد.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش هفتم)

بزرگ ترین شریک روسیه در منطقه، ایران پارسی است

یکی از مهم ترین شرکای روسیه پس از اتحاد جماهیر شوروی در منطقه مِنا یک کشور عربی نیست، بلکه ایران پارسی است. ایران و روسیه تاریخی از یک قرن جنگ پشت سر دارند. ز این رو، نزدیکی مسکو و تهران در دهه ۱۹۹۰ خیلی غیرمحتمل به نظر می رسید. روسیه به عنوان قدرتی در حال افول در جست و جوی چشم اندازهای اقتصادی، به شرکای جدید تجاری علاقمند بود. از طرف دیگر، ایران کشوری ثروتمند در حال التیام از جنگ بود که جامعه بین المللی از آن اجتناب می کرد.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش چهارم)

از طلاق عاطفی پوتین با غرب تا بازگشت روسیه به منطقه

دوره پس از ۲۰۰۵ را همچنین می توان زمان «جدایی» پوتین از غرب و آغاز این اعتقاد دانست که رهبران ایالات متحده و اروپا هرگز با او به عنوان یک همسان رفتار نخواهند کرد. احساسات و شعارهای ضد غربی در میان اطرافیان جدید او حاکم و چهره های غرب گرا به تدریج به حاشیه رانده شدند.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش سوم)

پوتین جایگاه روسیه در جهان را احیا کرد

سیاست گذاری خارجی روسیه همچنان مبتنی بر آمار و واقع گرایانه است. از دیدگاه مسکو، جایگاه روسیه در جهان از دریچه یک استراتژی بزرگ در صفحه شطرنج جهانی دیده می شود؛ صفحه شطرنجی که در آن بازی و خود را از طریق تقابل با رقبا از جمله با ایالات متحده تعریف می کند. پایان جنگ سرد از دیدگاه سیاست گذاران روس یک شکست بود، اما نه آخرین شکست. روسیه احساس حقارت کرد چرا که ضعیف شده و نقش آن در جهان به یک نقش حاشیه ای تنزل کرده بود. اولین حاکمان روسیه پسا شوروی که عمدتا خارجی ها و اصلاح طلبان جوان بودند، واقعیت جدید را پذیرفتند. ولادیمیر پوتین یکی از این افراد بود. او از سال ۲۰۰۰ که رئیس جمهوری روسیه شد، آرزو داشت که این کشور را دوباره به گروه «قدرت های بزرگ» برگرداند.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش دوم)

منافع روسیه در منطقه منا از دیدگاه تاریخی

سیاست گذاری خارجی روسیه همچنان مبتنی بر آمار و واقع گرایانه است. از دیدگاه مسکو، جایگاه روسیه در جهان از دریچه یک استراتژی بزرگ در صفحه شطرنج جهانی دیده می شود؛ صفحه شطرنجی که در آن بازی و خود را از طریق تقابل با رقبا از جمله با ایالات متحده تعریف می کند. پایان جنگ سرد از دیدگاه سیاست گذاران روس یک شکست بود، اما نه آخرین شکست. روسیه احساس حقارت کرد چرا که ضعیف شده و نقش آن در جهان به یک نقش حاشیه ای تنزل کرده بود.

ادامه مطلب

نقش روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا (بخش اول)

کرملین استراتژیست است یا فرصت طلب؟

افسانه «بازگشت» روسیه به منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (مِنا) در چند سال گذشته توجه فزاینده سیاست گذاران در سراسر منطقه و فراتر از آن و همچنین جامعه دانشگاهی را به خود جلب کرده است. این روایت گسترده به ویژه از زمان بحران سوریه و مداخله نظامی روسیه در سپتامبر ۲۰۱۵ در دفاع از رئیس جمهوری بشار اسد در برابر مخالفان، آغاز شد. پس از یک دوره طولانی عقب نشینی روسیه از منطقه مِنا در پی فروپاشی اتحادیه جماهیر سوسیالیستی شوروی، بحران سوریه یک مسیر بازگشت برای کرملین به منطقه ای فراهم آورد که از نظر ژئواستراتژیک همواره با طرح خارجی آن ارتباط داشته است. آنچه از نظر بسیاری از ناظران یک انتخاب ناگهانی به نظر می رسید، یا اقدامی زیرکانه از سوی مسکو برای استفاده از فرصتی برای انتقام، در واقع ریشه های عمیق تری دارد که فراتر از شرایط بحران سوریه است.

ادامه مطلب

مساعدت امنیتی در خاورمیانه: یک صفحه شطرنج سه وجهی است (بخش یازدهم)

محدودیت فزاینده گزینه های آمریکا در خاورمیانه

ایالات متحده، روسیه و ایران هر یک رویکردی متفاوت و مختص خود برای کمک به امنیت در خاورمیانه دارند که این مساله پیامدهای قابل توجهی در تشکیل دولت ها و ثبات در منطقه خواهد داشت.

ادامه مطلب

مساعدت امنیتی در خاورمیانه: یک صفحه شطرنج سه وجهی است (بخش هشتم)

تمرکز روسیه بر جنبه نظامی-اطلاعاتی مساعدت امنیتی در منطقه

ایالات متحده، روسیه و ایران هر یک رویکردی متفاوت و مختص خود برای کمک به امنیت در خاورمیانه دارند که این مساله پیامدهای قابل توجهی در تشکیل دولت ها و ثبات در منطقه خواهد داشت.

ادامه مطلب