روسیه برای بازسازی در سوریه از اروپا استفاده می کند؟

نویسندگان این مطلب: کیارا لووتی و الئونورا تافورو آمبروستی

دیپلماسی ایرانی: اینکه روسیه به خاورمیانه بازگشته بدیهی است، اما بازیگران مختلف بین المللی درک متفاوتی از نقش آن در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (مِنا) دارند. در اینجا به طور خاص به اتحادیه اروپا و برداشت آن از حضور، اقدامات و استراتژی روسیه در این منطقه پرداخته می شود. 

اتحادیه اروپا به کرملین حتی در سوریه، یک کشور منطقه مِنا که روسیه بیشترین سرمایه گذاری منابع اقتصادی و سیاسی را در آن داشته، به چشم یک واسطه قدرتمند معتبر نمی نگرد. نقش رهبری که کرملین در چند سال گذشته به دست آورده، لزوما به یک ظرفیت کامل برای تاثیرگذاری و حل شرایط تبدیل نشده است. در حالی که روسیه به تدریج خود را برای حضور طولانی مدت در خاک سوریه آماده کرده، در حقیقت از موافقت متحدان خود برای چنین استراتژی برخوردار نیست و توانایی وادار کردن آنها به این استراتژی را نیز ندارد. اتحادیه اروپا ظاهرا این مساله را به خوبی می داند.

با این حال، به نظر نمی رسد نقش اصلی روسیه در سوریه مانعی در افزایش گفت و گوها بین بروکسل و مسکو بوده باشد. عدم اعتماد اتحادیه اروپا به مداخله روسیه سبب نشده به اهمیت نقش روسیه در سوریه و نفوذی که روسیه از آن طریق در صفحه شطرنج خاورمیانه به دست آورده، اذعان نکند. از یک سو، باور بر آن است که روسیه نقش نامطلوبی ایفا می کند. از سوی دیگر، روسیه به طور گسترده یک بازیگر کلیدی در سطح منطقه قلمداد می شود که اتحادیه اروپا باید به رغم مشکلات، گفت و گوی قوی و مستمر با آن داشته باشد. بسیاری از کارشناسان اروپایی معتقدند: «اتحادیه اروپا نمی تواند کار چندانی برای مقابله با نفوذ روسیه در سوریه و منطقه مِنا انجام دهد. باید محتاط باشد، اما سعی کند با روسیه بیشتر مشورت و تعامل داشته باشد.»

بدین ترتیب، می توان اینطور استدلال کرد که اتحادیه اروپا آشکارا موضع گیری نظامی روسیه در سوریه را محکوم کرده، اما در عین حال، از آن فاصله گرفته است تا بتواند از حوزه امنیتی فراتر رود. به علاوه، اتحادیه اروپا به عنوان اولین ارائه دهنده کمک به سوریه، همواره بر جنبه های سیاسی و نه نظامی این بحران تاکید کرده است. اتحادیه اروپا باور داشت صلح پایدار در سوریه بدون انتقال سیاسی فراگیر مورد توافق طرف های سوری تحت چارچوب سازمان ملل برای رسیدگی به نارضایتی ها و خواسته های مشروع همه طرف ها، ممکن نخواهد بود. با این حال، حتی در این زمینه و به رغم اعتقاد به اینکه آینده سوریه باید به سوری ها رقم بخورد، اتحادیه اروپا خود را به تحت فشار قرار دادن روسیه و شرکای اصلی آن که روابط خوبی با رئیس جمهوری اسد دارند از جمله ایران، متعهد می داند. در واقع، اگرچه گستردگی عملیات نظامی روسیه در سوریه چشمگیر بوده، اما این مشارکت نظامی تنها بخشی از استراتژی وسیع تر کرملین برای خاورمیانه را تشکیل می دهد که بیشتر ماهیت دیپلماتیک و ژئوپلیتیک دارد تا نظامی.

اتحادیه اروپا از زمان مداخله نظامی روسیه در سوریه توجه بیشتری به آن نشان داد زیرا احساس می کرد مشارکت فزاینده روسیه در این کشور جنگ زده ممکن است نتیجه ای نداشته باشد. تصور این بود که روسیه به خوبی می داند به رغم آنکه یکی از بازیگران اصلی در زمین است، نقش و موقعیت آن برای دستیابی به اهداف نهایی کافی نخواهد بود و از این رو، روسیه با آگاهی از ظرفیت های محدود خود سرانجام در صدد جلب حمایت خارجی برخواهد آمد و اهمیتی نخواهد داد که این حمایت با اهداف یا اصول آن مطابقت دارد یا خیر. روس ها از این واقعیت آگاه هستند که اگر می خواهند از اقدامات خود در سوریه (که برای ایجاد حضور پایدار در منطقه وسیع تر از طریق احیای روابط با متحد تاریخی) منفعت ببرند، باید برای گذار سیاسی تلاش کنند و اتحادیه اروپا این مساله را فضایی برای همکاری تلقی می کند. 

یک مقام اتحادیه اروپا کارشناس در امور منطقه در این باره گفت: «آنها اکنون با روایتی مشارکتی تر آمده اند زیرا فکر می کنم آنها درک کرده اند که تا حدودی به خواسته خود در سوریه رسیده اند؛ اما آنچه بعدتر در سوریه اتفاق می افتد بسیار پیچیده است و آنها هیچ ابزاری برای تاثیرگذاری بر اتفاقات ندارند. مساله این نیست که اتحادیه اروپا چه کاری می خواهد انجام دهد، اما اتحادیه اروپا پول و قدرت نرم دارد که روس ها ندارند، و آنها (روس ها) به اندازه کافی باهوش هستند که این را به خوبی درک کنند. اگر سرانجام بحث درباره بازسازی آغاز شود، این نهادهای مالی بین المللی هستند که نقش مهمی ایفا می کنند و نه روس ها. سرمایه گذاری در سوریه از طریق ما صورت خواهد گرفت و روس ها در این مورد بسیار باهوش هستند و محدوده دسترسی خود را درک می کنند.»

بنابراین، اعتقاد بر این است که روس ها سعی می کنند تا آنجا که می توانند مستقل عمل کنند، اما در عین حال درک کاملی از زمان نیاز به همکاری با دیگران دارند. با توجه به آنکه زمان شروع روند بازگشت پناهندگان سوری و بازسازی این کشور فرا رسیده است، روسیه به اتحادیه اروپا برای حمایت و همکاری روی خواهد آورد؛ هر چند، خطوط اتحادیه اروپا و روسیه در زمینه بازسازی سوریه ماهیت متفاوتی خواهد داشت. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: موسسه اروپا برای مدیترانه / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34