با بررسی دقیق رسانه‌ها و اظهارنظرها
ارزیابی هوش مصنوعی از مذاکرات ایران و آمریکا در رم
دیپلماسی ایرانی: دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا در رم (آوریل ۲۰۲۵) با میانجی‌گری عمان، به‌منظور بحث درباره برنامه هسته‌ای ایران و کاهش تنش‌ها برگزار شد. این مذاکرات، که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم انجام گرفت، به‌عنوان گامی در دیپلماسی پس از مذاکرات اولیه در مسقط ارزیابی می‌شود. بر اساس گزارش‌ها، فضای مذاکرات «نسبتاً مثبت» بوده و پیشرفت‌هایی در زمینه اصول و اهداف توافق احتمالی حاصل شده است. با این حال، انتظارات برای نتایج فوری یا خارق‌العاده پایین است، زیرا اختلافات کلیدی همچنان پابرجاست.
نکات کلیدی مذاکرات
ساختار مذاکرات: مذاکرات با حضور عباس عراقچی (وزیر امور خارجه ایران) و استیو ویتکاف (نماینده ویژه دولت ترامپ) در سفارت عمان در رم برگزار شد. وزیر أمور خارجه عمان، بدر بن حمد البوسعیدی، نقش میانجی را ایفا کرد. مذاکرات بیش از چهار ساعت طول کشید و شامل گفت‌وگوهای مستقیم و غیرمستقیم بود.
موضوعات اصلی: تمرکز مذاکرات بر محدود کردن غنی‌سازی اورانیوم ایران، افزایش نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)و احتمالاً بحث درباره برنامه موشکی ایران بود. ایران پیشنهاد پروژه مشترکی برای اداره تأسیسات غنی‌سازی خود مطرح کرده است که می‌تواند به دولت ترامپ امکان ادعای توافقی متفاوت از برجام را بدهد.
موانع: یکی از چالش‌های اصلی، اختلاف بر سر ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران است. آمریکا انتقال این ذخایر به کشوری ثالث (مانند روسیه) را خواستار است، اما ایران با استدلال نظارت آژانس و نیاز به تضمین در برابر خروج احتمالی آمریکا از توافق، با این پیشنهاد مخالفت کرده است.
نتایج اولیه: یک مقام ارشد آمریکایی از «پیشرفت بسیار خوب» خبر داد و دو طرف توافق کردند هفته آینده دوباره دیدار کنند. عباس عراقچی نیز مذاکرات را «سازنده و رو به جلو» توصیف کرد.
تحلیل فنی از نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مذاکرات رم به‌عنوان یک نهاد فنی با نقش نظارتی و راستی‌آزمایی مورد توجه قرار گرفته است. حضور رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در رم و سفر اخیر او به تهران، نشان‌دهنده اهمیت این نهاد در مرحله جدید است. گروسی آمادگی آژانس برای مساعدت در چارچوب اساسنامه خود را اعلام کرده و نسبت به روند گفت‌وگوها خوش‌بین است.
نقش آژانس از منظر فنی
نظارت بر غنی‌سازی: آژانس مسئول راستی‌آزمایی سطح غنی‌سازی اورانیوم ایران (به‌ویژه محدود کردن آن به ۳.۶۷ درصد) و نظارت بر ذخایر اورانیوم است. ایران تأکید دارد که ذخایرش تحت نظارت شدید آژانس باقی بماند.
دسترسی گسترده‌تر: برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که توافق احتمالی ممکن است دسترسی بی‌سابقه آژانس به تاسیسات هسته ای ایران را شامل باشد، که این موضوع از حساسیت بالایی برخوردار است.
راستی‌آزمایی نظامی: آژانس می‌تواند نقشی در بررسی ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران ایفا کند، که این موضوع مورد تأکید تیم مذاکره‌کننده آمریکایی است.
چالش‌ها: ایران هنوز ورود کامل آژانس به مذاکرات را زودهنگام می‌داند، و برخی تحلیل‌گران معتقدند که نظارت آژانس تحت فشار سیاسی آمریکا ممکن است با مقاومت ایران مواجه شود.
برآورد اندیشکده‌های اروپایی
گروه بین‌المللی بحران (ICG): علی واعظ، مدیر پروژه ایران در ICG، معتقد است که آغاز مرحله فنی مذاکرات نشانه عمل‌گرایی است. او پیشنهاد ایران برای پروژه مشترک هسته‌ای را گامی برای دور زدن فشارهای سیاسی و حفظ زیرساخت‌های هسته‌ای می‌داند. او تأکید دارد که آژانس باید نظارت مستقل و بدون دخالت سیاسی داشته باشد تا اعتماد ایران را جلب کند.
یورونیوز و تحلیل‌گران اروپایی: آژانس به‌عنوان نهادی بی‌طرف می‌تواند نقش پل ارتباطی بین ایران و آمریکا را ایفا کند، اما دخالت بیش از حد کشورهای غربی ممکن است استقلال آژانس را زیر سؤال ببرد. اروپایی‌ها نظارت گسترده‌تر آژانس را خواستار هستند، اما نگران واکنش ایران به دسترسی‌های فراتر از پروتکل الحاقی‌اند.
برآورد اندیشکده‌های آمریکایی
مؤسسه خاورمیانه (MEI): الکس وطن‌خواه، مدیر برنامه ایران در MEI، معتقد است که آژانس می‌تواند تضمین‌کننده پایبندی ایران به توافق باشد، اما تأکید دارد که نظارت باید تحت کنترل مستقیم آمریکا باشد، نه صرفاً آژانس، که این دیدگاه با رویکرد سنتی آژانس در تضاد است.
نیویورک‌تایمز و منابع آمریکایی: آژانس به‌عنوان ابزاری برای فشار بر ایران دیده می‌شود. برخی تحلیل‌گران آمریکایی پیشنهاد می‌دهند که نظارت آژانس باید شامل بازرسی‌های سرزده و دسترسی به سایت‌های نظامی باشد، که این موضوع احتمالاً با مخالفت ایران مواجه خواهد شد.
اکسیوس: آژانس نقشی کلیدی در راستی‌آزمایی دارد، اما اختلافات در تیم ترامپ بر سر میزان اعتماد به آژانس (در مقابل نظارت مستقیم آمریکا) مشهود است.
اختلافات در تیم ترامپ پس از مذاکرات رم
اختلافات در تیم ترامپ پیش از مذاکرات رم در جلسه اتاق بحران کاخ سفید (۱۶ آوریل ۲۰۲۵) آشکار شد و پس از مذاکرات نیز ادامه یافت. این اختلافات عمدتاً بر سر رویکرد به برنامه هسته‌ای ایران و میزان انعطاف در مذاکرات است.
تغییرات و وضعیت کنونی و دو دیدگاه اصلی
دیدگاه سخت‌گیرانه: برخی مقامات، از جمله بنیامین نتانیاهو و حامیان اسرائیل در کنگره، نابودی کامل برنامه غنی‌سازی ایران (مدل لیبی) را خواستار هستند. این دیدگاه پس از مذاکرات رم با مقاومت ایران و عمل‌گرایی تیم مذاکره‌کننده آمریکایی تضعیف شده است.
دیدگاه عمل‌گرایانه: استیو ویتکاف و جی‌دی ونس معتقدند که اصرار بر برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران مذاکرات را به بن‌بست می‌کشاند. آن‌ها سیستم راستی‌آزمایی سخت‌گیرانه (ترجیحاً تحت نظارت آمریکا) را ترجیح می‌دهند. این دیدگاه پس از پیشرفت‌های رم تقویت شده است.
تغییرات پس از رم: اظهارات ویتکاف پس از مذاکرات، که مذاکرات را «سازنده» و متمرکز بر راستی‌آزمایی توصیف کرد، نشان‌دهنده چرخش به سمت عمل‌گرایی است. این امر با انتقاد برخی سناتورهای نزدیک به اسرائیل مواجه شده است که معتقدند هرگونه انعطاف، امنیت اسرائیل را به خطر می‌اندازد.
پیام‌های متناقض ترامپ: ترامپ پیام‌های دوگانه‌ای ارسال کرده؛ از یک سو از دیپلماسی حمایت می‌کند و از سوی دیگر تهدید به اقدام نظامی را رد نکرده است. این ابهام، اختلافات داخلی را تشدید کرده، اما به نظر می‌رسد تمایل به توافق پس از رم غالب است.
نقش جورجیا ملونی، نخست وزیر ایتالیا: انتخاب رم به‌عنوان محل مذاکرات و حمایت ملونی از دیپلماسی، به تقویت رویکرد عمل‌گرایانه کمک کرده و فشار اسرائیل را تا حدی خنثی کرده است.
احتمال دخالت مخرب دولت اسرائیل
دولت اسرائیل، به‌ویژه تحت رهبری بنیامین نتانیاهو، به‌طور سنتی با هرگونه توافقی با ایران مخالف است که به کاهش تحریم‌ها یا حفظ برنامه هسته‌ای ایران منجر شود. مذاکرات رم نگرانی‌های اسرائیل را تشدید کرده، زیرا توافق احتمالی ممکن است شبیه برجام باشد که نتانیاهو آن را تهدیدی برای امنیت اسرائیل می‌داند.
سناریوهای دخالت مخرب:
فشار سیاسی بر آمریکا به نظر می رسد بالاست.
شکل دخالت: اسرائیل از طریق لابی‌های قدرتمند در کنگره آمریکا (مانند AIPAC) و سناتورهای نزدیک به خود، فشار بر دولت ترامپ را برای سخت‌گیری بیشتر در مذاکرات افزایش می‌دهد. این شامل مخالفت با کاهش تحریم‌ها یا حفظ زیرساخت‌های هسته‌ای ایران است.
شواهد: وزیر أمور خارجه اسرائیل، گیدئون سعار، تأکید کرده که هدف مشترک با آمریکا جلوگیری از برنامه هسته‌ای ایران است و هرگونه توافق جزئی را وقت‌کشی می‌داند.
اقدامات نظامی یا خرابکارانه
احتمال: متوسط
شکل دخالت: اسرائیل ممکن است به حملات سایبری، ترور دانشمندان هسته‌ای، یا حملات محدود به تأسیسات ایران (مانند گذشته) متوسل شود تا مذاکرات را مختل کند. این سناریو در صورت پیشرفت قابل‌توجه مذاکرات محتمل‌تر است.
شواهد: حملات اخیر اسرائیل به حزب‌الله و حماس نشان‌دهنده تمایل به تغییر واقعیت امنیتی منطقه است، که می‌تواند هدف قرار دادن منافع ایران را شامل باشد.
دیپلماسی عمومی و احتمالا فشار رسانه‌ای بسیار بالا
شکل دخالت: اسرائیل از رسانه‌های بین‌المللی برای برجسته کردن تهدید ایران و تضعیف مشروعیت مذاکرات استفاده می‌کند. جروزالم پست و دیگر رسانه‌های اسرائیلی توافق احتمالی را مورد انتقاد قرار داده‌اند.
شواهد: اظهارات نتانیاهو درباره لزوم نابودی برنامه هسته‌ای ایران و مقایسه آن با مدل لیبی، بخشی از این استراتژی است.
سناریوی غالب
سناریوی فشار سیاسی و دیپلماسی عمومی محتمل‌ترین شکل دخالت مخرب اسرائیل است. این سناریو بر اساس اظهارات مقامات اسرائیلی، نفوذ قوی در کنگره آمریکا، و تاریخچه مخالفت با توافقات هسته‌ای (مانند برجام) قابل پیش‌بینی است. با این حال، حمایت جورجیا ملونی و تمایل تیم عمل‌گرای ترامپ به توافق، احتمال اقدامات نظامی مستقیم را در کوتاه‌مدت کاهش داده است.
نتیجه‌گیری
مذاکرات رم گامی محتاطانه اما رو به جلو در دیپلماسی ایران و آمریکا بود، با تمرکز بر محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران و تقویت نظارت آژانس. آژانس نقش کلیدی در راستی‌آزمایی دارد، اما اختلافات بین دیدگاه‌های اروپایی (نظارت بی‌طرفانه) و آمریکایی (نظارت تحت کنترل آمریکا) چالش‌هایی ایجاد می‌کند. در تیم ترامپ ، رویکرد عمل‌گرایانه پس از رم تقویت شده، اما فشار اسرائیل و برخی سناتورها همچنان مانع است. اسرائیل احتمالاً از فشار سیاسی و رسانه‌ای برای تضعیف مذاکرات استفاده خواهد کرد، اما اقدامات نظامی در شرایط کنونی کمتر محتمل است. ادامه مذاکرات در هفته‌های آینده و مدیریت دخالت‌های خارجی، تعیین‌کننده مسیر توافق خواهد بود./هوش مصنوعی و سیاست خارجی
نظر شما :