آیا واقعا جدیتی هست؟
دیپلماسی هسته‌ای ایران و آمریکا در جنب‌وجوش دوباره
نویسنده: ری تکیه Ray Takeyh، پژوهشگر ارشد مطالعات خاورمیانه در شورای روابط خارجی آمریکا
دیپلماسی ایرانی: آیا چشم‌اندازی جدی برای گفت‌وگوهای آمریکا و ایران درباره نظامی‌سازی برنامه هسته‌ای تهران وجود دارد؟
احتمال ازسرگیری مذاکرات وجود دارد، تا حدی به دلیل مجموعه‌ای از شکست‌های ایران. از زمان حملات حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ – که باعث درگیری‌های منطقه‌ای شد – ایران برخی از مهم‌ترین متحدان منطقه‌ای خود را از دست داده است. حماس تقریباً نابود شده، حزب‌الله سرکوب شده، و رژیم سابق بشار اسد در سوریه سرنگون شده است. در عراق نیز ممکن است نفوذ ایران در حال کاهش باشد. ایران در تبادلات نظامی سال گذشته با اسرائیل چندان برنده نبود، زیرا نیروی هوایی اسرائیل به‌راحتی از سامانه‌های دفاعی ایران عبور کرد، در حالی که موشک‌های ایران نتوانستند به اهداف خود برسند. همه اینها باعث شده است تا امریکا و اسرائیل به این باور برسند که تأسیسات هسته‌ای ایران می تواند در معرض خطر حمله نظامی احتمالی از سوی اسرائیل و/یا ایالات متحده قرار بگیرد.
از دید ایران، ایده مذاکره منطقی است. دیپلماسی می‌تواند راهی مؤثر برای محافظت از برنامه هسته‌ای در برابر حملات باشد، زیرا بعید است که ایالات متحده یا اسرائیل در حالی که مذاکرات در جریان است، حمله‌ای نظامی انجام دهند. با این حال، ایران ممکن است در این مذاکرات امتیازات زیادی ندهد.
آیا نشانه‌ای از تغییرات در رهبراد ایران وجود دارد که بتواند زمینه‌ساز مذاکرات باشد؟
در این زمینه ابهام زیادی وجود دارد. پس از انتشار خبر ارسال نامه‌ای از سوی رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، به رهبران ایران برای درخواست مذاکرات، به نظر می‌رسد که رهبر معظم ایران، آیت الله سید علی خامنه‌ای، راهِ چنین گفت‌وگوهایی را بسته است. او تأکید کرد که «برخی دولت‌های خارجی و چهره‌های سلطه‌طلب بر مذاکره پافشاری دارند، در حالی که هدفشان حل مسائل نیست، بلکه تحمیل سلطه و برنامه‌های خودشان است.» وزارت أمور خارجه ایران حتی گفت که چنین نامه‌ای دریافت نکرده است. در نهایت، نمایندگی ایران در سازمان ملل پیامی متفاوت منتشر کرد و نوشت: «اگر هدف مذاکرات، پرداختن به نگرانی‌ها درباره هرگونه نظامی‌سازی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران باشد، چنین گفت‌وگوهایی ممکن است مورد بررسی قرار گیرد.»
در حال حاضر، مشخص نیست که واکنش واقعی ایران چیست. اظهارات آیت الله خامنه‌ای را می‌توان به‌عنوان هشداری در مورد عدم اعتماد به ایالات متحده تفسیر کرد، اما لزوماً به معنای رد مذاکرات نیست. در همین حال، نمایندگی ایران در سازمان ملل ممکن است در تلاش باشد تا مذاکرات را به موضوعی خاص محدود کند. در هر حال، به نظر می‌رسد که دو کشور همچنان در مرحله «مذاکره درباره مذاکره» هستند.
آیا روسیه در گفت‌وگوهای فعلی آمریکا و ایران نقش کلیدی دارد؟
به نظر می‌رسد که روسیه نقش میانجی را ایفا می‌کند. در گفت‌وگوی تلفنی اوایل فوریه بین دونالد ترامپ و همتای روسی او ولادیمیر پوتین، ظاهراً روسیه پیشنهاد داده است که به‌عنوان میانجی وارد عمل شود. سفر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، به تهران در ۲۵ فوریه شامل گفت‌وگوهایی درباره برنامه هسته‌ای ایران بود و احتمالاً مناقشه هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده نیز در این دیدار مورد بحث قرار گرفت.
یادآور شویم که روسیه نیز بخشی از روند دیپلماتیکی بود که در سال ۲۰۱۵ به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) منجر شد. ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ از این توافق خارج شد، اما سایر طرف‌ها، از جمله ایران و روسیه، به‌طور رسمی از آن کناره‌گیری نکرده‌اند. ایران فراتر از محدوده‌های تعیین‌شده در توافق هسته‌ای رفته و سانتریفیوژهایی را مونتاژ کرده است که می‌توانند در مدت کوتاهی اورانیوم را به سطح تسلیحاتی غنی‌سازی کنند. هم‌زمان، ایران و روسیه روابط نظامی خود را تقویت کرده‌اند؛ ایران هزاران پهپاد برای استفاده روسیه در جنگ اوکراین فراهم کرده و در مقابل، روسیه فناوری و قطعات موشک‌های بالستیک در اختیار ایران قرار داده است.
کمپین فشار حداکثری دولت پیشین ترامپ تا چه اندازه مؤثر بود؟
استراتژی فشار حداکثری که در دولت اول ترامپ اعمال شد، تأثیر اقتصادی بر ایران داشت. در سال ۲۰۱۷، پیش از اعمال تحریم‌های آمریکا توسط ترامپ، ایران روزانه ۲.۵ میلیون بشکه نفت خام صادر می‌کرد. تا سال ۲۰۲۰، این رقم به حدود ۳۵۰ هزار بشکه در روز سقوط کرد. اگر کمپین فشار جدید که ماه گذشته با یک فرمان اجرایی تصویب شد، به‌طور کامل اجرا شود، می‌تواند درآمد ایران از صادرات نفت را به‌شدت کاهش دهد. با این حال، تردیدهایی وجود دارد که آیا این کمپین واقعاً می‌تواند صادرات نفت ایران را به صفر برساند – همان‌طور که در دستور اجرایی تهدید شده است – یا حتی آن را به سطح سال ۲۰۲۰ کاهش دهد.
کمپین تحریم‌های جدید در زمانی بسیار چالش‌برانگیز برای ایران آغاز شده است، چرا که این کشور با نرخ تورم بالا – که در حال حاضر حدود ۳۵ درصد است – و رشد اقتصادی کُند دست‌وپنجه نرم می‌کند.
سؤال اینجاست که آیا ایران به دادن امتیازات اساسی برای لغو تحریم‌ها حاضر خواهد بود یا نه. در دولت اول ترامپ، ایران پیشنهادهای آمریکا برای گفت‌وگو را رد کرد و ایالات متحده را مقصر خروج از برجام دانست و تأکید کرد که این واشینگتن است که باید به توافق بازگردد.
منبع: شورای روابط خارجی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱
نظر شما :