یک هدیه روسی - ایرانی در آستانه سوگند ترامپ

نویسنده: فردریک کِمپه، رییس اندیشکده شورای آتلانتیک 

دیپلماسی ایرانی: رئیس‌جمهوری روسیه، ولادیمیر پوتین، و رئیس‌جمهوری ایران، مسعود پزشکیان، هدیه‌ای را پیش از آغاز به کار، به رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا، دونالد ترامپ، تقدیم کردند که نادیده گرفتن آن می‌تواند برای او خطرناک باشد.

زمان‌بندی این اقدام به اندازه‌ی خود توافق‌نامه‌ی "همکاری جامع" بین روسیه و ایران حائز اهمیت بود. سه روز پیش از مراسم ادای سوگند ریاست جمهوری در آمریکا، پزشکیان و پوتین در مسکو دیدار کردند تا این توافق‌نامه را امضا کنند. این توافق شامل حوزه‌های تجارت، همکاری نظامی، علم، آموزش، فرهنگ و موارد دیگر است و همچنین به رابطه‌ی چهارجانبه‌ی رو به رشد چین، روسیه، ایران و کره شمالی تأکید دارد؛ محوری که به عنوان "محور تجاوز" شناخته می‌شود و چالشی ترکیبی را ایجاد کرده که رئیس‌جمهوری آمریکا هنوز آن را به عنوان اولویتی جدی مطرح نکرده است.

با این حال، هیچ چیز به اندازه‌ی رشد همکاری‌های دفاعی، صنعتی، اقتصادی و سیاسی این محور، چالش‌های دوره‌ی اول ریاست‌جمهوری ترامپ را از چالش‌های دوره‌ی دوم او متمایز نمی‌کند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در تلگرام گفت: «این پیمان نه تنها نقطه‌ی عطفی کلیدی در تقویت روابط دوجانبه‌ی ماست، بلکه نقشه‌ی راهی برای آینده محسوب می‌شود.»

روابط بین روسیه، ایران و چین از زمان حمله‌ی پوتین به اوکراین، تقریباً سه سال پیش، به طور پیوسته نزدیک‌تر شده است. ایران موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد و همچنین پهپادها و فناوری پهپادی به روسیه ارسال کرده است. در ماه دسامبر، یک تحقیق از شبکه‌ی سی‌ان‌ان نشان داد که کارخانه‌ای در منطقه تاتارستان جنوبی روسیه در حال تولید انبوه پهپادهای شاهد طراحی‌شده توسط ایران با استفاده از قطعات چینی است. این کارخانه در نه ماه اول سال ۲۰۲۴ تقریباً شش هزار پهپاد شاهد تولید کرده که بیش از دو برابر تولید سال قبل آن بوده است.

در ژوئن ۲۰۲۴، پوتین توافق‌نامه‌ی همکاری‌ای با رهبر کره شمالی، کیم جونگ اون، امضا کرد. پیونگ‌یانگ در ماه نوامبر این اقدام را با ارسال ده هزار نیروی نظامی به مسکو برای مقابله با حمله‌ی اوکراین در منطقه کورسک روسیه دنبال کرد. اوایل ماه جاری، دو سرباز کره شمالی توسط نیروهای اوکراینی در نزدیکی مرز اسیر شدند. سپس در ماه دسامبر، پوتین یک پیمان امنیتی با بلاروس به امضا رساند که شامل استقرار تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی روسیه در این کشور بود. 

این توافق پس از گسترش و تقویت مستمر مشارکت "بدون محدودیتی" انجام شد که پوتین اندکی پیش از تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ با رئیس‌جمهوری چین، شی جین‌پینگ، به امضا رساند. رهبران چین تمام تلاش‌های مقامات اروپایی و آمریکایی برای متقاعد کردن پکن به کاهش حمایت از روسیه را رد کرده‌اند. بدون این حمایت، مسکو به ادامه‌ی کارزار نظامی خود قادر نمی‌بود.

با وجود تمرکز اخیر ترامپ بر بازپس‌گیری کانال پاناما، خرید گرینلند، و اضافه کردن کانادا به عنوان ایالت پنجاه‌ویکم، نحوه‌ی برخورد او با همکاری چین، روسیه، ایران و کره شمالی پیامدهای تاریخی و ژئوپلیتیکی بسیار بزرگ‌تری خواهد داشت.

با این حال، توافق جدید ایران و روسیه به همان اندازه که به نقاط ضعف این چهار شریک ربط دارد، به قدرت مشترک آن‌ها نیز مربوط می شود. این موضوع فرصت‌هایی را برای ترامپ فراهم می‌کند تا اهداف مشترک آن‌ها را مختل کند. ایران در ۳۰ سال گذشته، تا به این اندازه از لحاظ اقتصادی و نظامی ضعیف نبوده است. نیروهای نیابتی آن، حماس و حزب‌الله، آسیب جدی شده‌اند، سامانه‌های دفاع هوایی‌اش تضعیف شده‌اند و حملات موشکی بی‌سابقه‌ی آن به اسرائیل در سال گذشته نتوانست اسرائیل را از نظر نظامی تضعیف کند. این امر که روسیه توافق دفاع متقابل با ایران را که بخشی از توافق‌نامه‌هایش با بلاروس و کره شمالی بود، به ایران ارائه نکرد، گویای همه چیز است.

جان آلترمن، کارشناس خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، به سی‌ان‌ان گفت: «روس‌ها طمع ورزی فوق‌العاده‌ای دارند برای کسی که در تنگناست.» او افزود که مسکو ممکن است فکر کند «ما می‌توانیم کمی به آن‌ها کمک بکنیم، اما می‌توانیم آن‌ها را به جایی که می‌خواهیم هل دهیم و بیشتر از آن‌ها بهره بکشیم.»

پس ترامپ چگونه به این هدیه پیش از آغاز به کار خود پاسخ خواهد داد؟ یکی از ضعف‌های رئیس‌جمهور جو بایدن، احتیاط بیش از حد در برخورد با چالش فزاینده‌ی روسیه و چین، به همراه ایران و کره شمالی بود، هرچند او در تشخیص "نقطه‌ی تحولی" که اینگونه همکاری‌ها میان این گونه رژیم ها ارائه می‌داد، پیشگام بود. ممکن است ترامپ در مقایسه با بایدن آمادگی بیشتری برای اقدام در جهت منافع آمریکا داشته باشد.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱