وقتی جنگنده‌های اف-۱۶ ایران به اسرائیل رسید

دیپلماسی ایرانی: عربستان سعودی به دنبال خرید جت‌های جنگنده جدید برای ناوگان هوایی خود است و شرکت امریکایی بوئینگ امیدوار است که ریاض، F-15EX Eagle II را انتخاب کند و آن را به پیشنهادهای رقابتی جنگنده‌های یوروفایتر تایفون بریتانیا و جت‌های جنگنده چند منظوره رافال فرانسه ترجیح دهد. این رقابت سه جانبه، یادآور این نکته غریب است که عربستان سعودی هرگز اف-16 دریافت نکرده است.

غول هوانوردی امریکایی بوئینگ به دهه‌ها تجربه ریاض در استفاده از اف-15 اشاره می‌کند که عربستان سعودی نزدیک به ۲۳۰ جنگنده از این نوع دارد.

در دهه 1970، هنگامی که عربستان سعودی به دنبال خرید اولین اف-15 برای جایگزینی ۴۴ جنگنده Lightning قدیمی بریتانیا بود، اصرار داشت که نسخه‌ای با کیفیت پایین‌تر از این هواپیما را قبول نخواهد کرد.

با وجود این، اسرائیل به شدت با این معامله مخالف بود و در پاسخ عربستان سعودی هشدار داد که اگر ایالات متحده در پاسخ به فشار اسرائیل این توافق را تصویب نکند، جت‌های میراژ اف -1 را از فرانسه خریداری خواهد کرد.

اسرائیل نگران بود که عربستان سعودی این جنگنده را در اختیار داشته باشد، اما واشنگتن نمی‌خواست توافقی را از دست بدهد که ممکن بود به بریتانیا یا فرانسه واگذار شود. وزارت امور خارجه امریکا معتقد بود که بهترین راه حل این است که اف-۱۶ها را به عنوان یک گزینه جایگزین به ریاض ارائه بدهد. واشنگتن معتقد بود که متقاعد کردن حامیان اسرائیل در کنگره برای تامین اف-۱۶ برای عربستان آسان‌تر خواهد بود.

یک یادداشت در ماه مه ۱۹۷۷ از مشاور امنیت ملی وقت امریکا، زبیگنیو برژینسکی، اظهار داشت که وزارت امور خارجه معتقد است که «به دست آوردن تایید کنگره برای اف -۱۵‌ها به دلیل توانایی‌ها و پیچیدگی گسترده آن‌ها تقریباً غیرممکن است». بر اساس این یادداشت، این وزارتخانه در نظر گرفته است که « اف- 16 ۱۶ سبک وزن، اگر چه هنوز هم بسیار بحث برانگیز است، ممکن است شانس بیشتری برای موفقیت داشته باشد».

در حالی که معاون وزیر دفاع امریکا در سال ۱۹۷۶ اف-۱۶ را به ریاض توصیه کرد، به وزیر دفاع عربستان گفت: اگر اف-۱۵ را می‌خواهید، انتخاب با شماست. ریاض قاطعانه معتقد بود که اف-15 مناسب‌ترین جنگنده‌ای است که برتری هوایی که ریاض در آن زمان به دنبال آن بود، را تضمین می‌کند. برژینسکی در یادداشت خود پذیرش اف-۱۶ به جای اف-۱۵ را بعید دانست. در این سند به نقل از برژینسکی آمده: آن‌ها یک جنگنده دفاع هوایی می‌خواهند و به طور مستقل تعیین کرده‌اند که هواپیماهای دو موتوره اف-15 بهتر نیازهای آن‌ها را برآورده می‌کند.

در نهایت، با وجود مخالفت قابل توجه و شک و تردید در مورد فروش، کنگره این فروش را با رای ۵۴ به ۴۴ تصویب کرد، پس از آنکه عربستان سعودی محدودیت‌های قابل توجهی را در استفاده از این جنگجویان پیشرفته به هر طریقی که ممکن است اسرائیل را تهدید کند، پذیرفت. با این حال، این محدودیت‌ها، مانند عدم استقرار در پایگاه هوایی تبوک در شمال شرقی عربستان چندان با جدیت پیگیری و اجرا نشده است.

عربستان سعودی بعداً برای مدت کوتاهی خرید اف-16 را برای جایگزینی اف-5 های قدیمی خود در نظر گرفت. در سال ۱۹۹۷، یک قرارداد چند میلیارد دلاری برای خرید ۱۰۲ جنگنده اف-۱۶ در نظر گرفته شد، اما بلافاصله پس از آن که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی مخالفت خود را ابراز کرد و ریاض را خشمگین کرد، موضوع منتفی شد.

در سال ۲۰۱۰، سعودی‌ها که اکنون به اف-۱۵ عادت کرده بودند، قراردادی ۶۰ میلیارد دلاری برای ۸۴ فروند اف-15 اس ای امضا کردند که بر ترجیح آن‌ها برای این نوع جنگنده تاکید داشت. در حالی که تل آویو با فروش اف-۱۵ اس‌ای ملاحظاتی داشت، به شدت با آن‌ها مخالفت نکرد و شاید ریاض مسلح را نسبت به دهه‌های گذشته کمتر تهدیدآمیز یا دشمن و شاید حتی سنگری علیه ایران دانست.

عربستان سعودی در حال حاضر به دنبال مشارکت کامل در یک پروژه جنگنده نسل ششم است و امیدوار است تا سال ۲۰۴۰ چنین جنگنده پیشرفته‌ داشته باشد. اگر عربستان سعودی مجوز خرید اف-۳۵ را به عنوان بخشی از توافق گسترده با ایالات متحده دریافت نکند، اف-۱۵ احتمالاً برای چندین سال دیگر جنگنده اصلی نیروی هوایی سلطنتی عربستان باقی خواهد ماند.

اف-15 یک هواپیمای دو موتوره است که قادر به پرواز در سرعت و ارتفاع بسیار بالا است و توانایی بیشتری برای حمل سلاح دارد. اف-16 یک جنگنده تک موتوره است که قدرت کمتری دارد اما مانور بیشتری دارد. عربستان سعودی معتقد است که اف-۱۵ها برای نیازهایش مناسب‌تر هستند و برتری هوایی و طیف گسترده‌ای از قابلیت‌های تهاجمی و دفاعی را برای آن فراهم می‌کنند.

در ماه فوریه، معاون معاون رئیس شرکت بوئینگ گفت که خرید احتمالی اف – 15 ای ایکس توسط عربستان سعودی «یکی از بزرگ‌ترین قراردادهایی است که ما در حال حاضر در مورد آن صحبت می‌کنیم». عربستان سعودی از زمانی که برای اولین بار در اواخر دهه هفتاد به دنبال این هواپیما بود، علاقه زیادی به اف- 15 نشان داده است. این شرکت در دهه‌های بعد حداقل ۲۳۰ جنگنده اف -15 را خریداری کرده که شامل حداقل ۸۳ فروند اف – 15 س ای ایگلز، ۶۳ فروند اف – 15 اس ایگلز و 66 فروند اف- 15 سی ایگلز و 20 فروند اف – 15 دی ایگلز است. تنها جنگنده‌های دیگری که عربستان در آن دوره سفارش داد، ۷۲ یوروفایترین و ۱۲۰ پاناویا تورنادو بود که احتمالاً می‌خواهد به تدریج آنها را از ناوگان خود خارج کند.

ریاض هرگز هواپیماهای رافائل یا میراژ فرانسه را به کار نبرده است. اما این گزارش اشاره می‌کند که بعید نیست که عربستان، مانند قطر، جت‌های تایفون و رافائل را برای تنوع زرادخانه خود خریداری کند.

رژیم صهیونیستی تنها طرف در خاورمیانه است که بیش از دو نوع جنگنده نسل چهارم امریکایی دارد و اولین بار اف-15 را در سال ۱۹۷۶ و اف-16 را در سال ۱۹۸۰ به دست آورد. اسرائیل همچنین تنها منطقه در خاورمیانه است که جنگنده اف-35، تنها جنگنده نسل پنجم صادرشده توسط ایالات متحده را دریافت کرده است.

قبل از انقلاب، ایران ۱۶۰ فروند اف-۱۶ سفارش داد و امیدوار بود که پس از خرید این ناوگان گران، در نهایت ۳۰۰ فروند از آن‌ها را خریداری کند. ایران تنها کشور دیگری بود که این هواپیما را سفارش داده بود، اما در نهایت قبل از انقلاب ۱۹۷۹ حتی یک اف-۱۶ دریافت نکرد. بنابراین اسرائیل ۵۵ جنگنده اف-۱۶ را که در ابتدا برای ایران در نظر گرفته شده بود، قبل از انقلاب به دست آورد.

ترکیه که برای اولین بار اف-۱۶ را در سال ۱۹۸۷ خریداری کرد، سومین ناوگان بزرگ اف-۱۶ را در سراسر جهان اداره می‌کند و اخیراً ۴۰ جنگنده جدید بلوک ۷۰ اف-۱۶ سفارش داده است. واشنگتن آنکارا را از خرید اف-35 پس از دریافت سیستم‌های موشکی اس۴۰۰ روسیه در سال ۲۰۱۹ محروم کرد. ترکیه از آن زمان به دنبال تنوع بخشیدن به ناوگان جنگی خود با جت‌های تایفون بوده است، زیرا مقامات با اشاره به جت‌های جنگنده ایالات متحده، منطق تکیه بیش از حد بر یک نوع جنگنده را زیر سؤال می‌روند.

مصر یک مورد جالب است و شاید نمونه مناسبی از آنچه عربستان سعودی در نهایت نمی‌خواست اتفاق بیفتد. این کشور پس از توافق صلح با اسرائیل در سال ۱۹۷۹ اجازه خرید تجهیزات نظامی امریکا از جمله اف-۱۶ را پیدا کرد. در اوایل سال ۱۹۸۰، دولت جیمی کارتر در اصل موافقت کرد که اف-15 را نیز به مصر بفروشد. با این حال، مخالفت اسرائیل به این معنی بود که در حالی که مصر بیش از  ۲۰۰ فروند اف-16 خریداری کرده امکان خرید اف-15 را ندارد. علاوه بر این، جنگنده‌های اف-16 در سرویس مصر فاقد موشک‌های دوربرد هوا به هوا ای آی ام-۱۲۰ بودند، به این معنی که توانایی دفاع هوایی آن‌ها محدود است. گزارش فوربز به نقل از یک تحلیلگر نظامی می‌افزاید که اخیراً اف-۱۶های مصر اساساً «هواپیمای غیرنظامی» توصیف شده‌اند.

ایالات متحده در اواخر دهه ۱۹۹۰ موافقت کرد که امارات متحده عربی 80 فروند اف-16 بلوک 60 بفروشد و پس از آن نسخه پیشرفته‌تر Viber، که در آن زمان یک معامله بی‌سابقه بود. به غیر از اف-16 امارات متحده عربی نسل چهارم جنگنده‌های چند منظوره میراژ ۲۰۰۰ فرانسه را به کار می‌گیرد. واشنگتن در سال ۲۰۱۳ پیشنهاد فروش اف-۱۵ها به ابوظبی را داد، زیرا بریتانیا و فرانسه، مانند امروز، در حال رقابت با یکدیگر بودند تا امارات متحده عربی را متقاعد کنند که جت‌های یوروفایتر و رافائل خود را بفروشند. امارات متحده عربی به جای خرید یک جنگنده امریکایی دیگر، در دسامبر ۲۰۲۱ پس از تعلیق مذاکرات در مورد خرید تاریخی اف-35، ۸۰ جت رافال اف-4 را سفارش داد.

گزارش فوربز می‌گوید که اکنون ممکن است اوضاع تغییر کند، به ویژه پس از آنکه گفته شد اسرائیل به زودی ۷۵ فروند اف-۳۵ را مستقر خواهد کرد، به این معنی که هر گونه فروش اف-۱۵ به هر کشوری در خاورمیانه دیگر برتری کیفی نظامی اسرائیل را تضعیف نمی‌کند.

منبع: فوربز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱