در راستای فهم شرط بندی اقتصادی اردوغان روی کشورهای حوزه خلیج فارس

نویسنده: محمود علوش

دیپلماسی ایرانی: سفر معاون اقتصادی رئیس جمهوری ترکیه و وزیر جدید امور مالی این کشور به ابوظبی در کنار سفری که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه قصد دارد به امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر انجام دهد نشان می‌دهد که اردوغان شدیدا روی روابط جدید با منطقه خلیج فارس به عنوان وسیله‌ای برای موفقیت سیاست جدید اقتصادی خود شرط بندی کرده است.

همان میزان که اقتصاد به عنوان ابزاری انگیزه بخش برای آنکارا، ابوظبی و ریاض در راستای عبور از حدودا یک دهه دشمنی به کار گرفته شد در حال حاضر تلاش می‌شود این عامل روابط ترکیه و خلیج فارس را به گونه‌ای شکل دهد که به تغییر ژئوپلتیک منطقه منجر شود.

در حالی که ریاض و ابوظبی در دهه گذشته مهار سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه را دشوار می‌دانستند؛ اما در دو سال گذشته به اهمیت قدرت اقتصادی خود در ترغیب اردوغان به فکر درباره مزایای اصلاح روابط پی برده‌اند. در این راستا اثربخشی قدرت نرم عربستان و امارات در تغییر مسیر روابط با ترکیه به وضوح قابل مشاهده است. علاوه بر سپرده‌ گذاری‌های مالی ابوظبی و ریاض در ماه‌های اخیر در بانک مرکزی ترکیه  به مبلغ حدود 10 میلیارد دلار، آنکارا و ابوظبی قراردادهای مشارکت اقتصادی همه جانبه‌ای امضا کرده‌اند. همچنین بانک‌های امارات به بزرگترین وام دهندگان خارجی به همتایان ترکیه‌ای خود تبدیل شده‌اند.

علل واقع بینانه زیادی وجود دارد که باعث می شود اردوغان بیشتر روی روابط گرم با منطقه خلیج فارس به منظور کسب مزایای اقتصادی حساب کند. علاوه بر این واقعیت که منطقه خلیج فارس منبع مهمی برای ارز خارجی و پروژه‌های سرمایه‌گذاری عظیمی است که می‌تواند به احیای اقتصادی ترکیه کمک کند، این سرمایه‌گذاری‌ها به طور فزاینده‌ای جایگزین سرمایه‌گذاری‌های غربی برای ترکیه شده‌اند که به نظر می‌رسد بازگشت آنها به ترکیه در سال جاری در پرتوی دور باطل روابط متشنج میان آنکارا و غرب دشوار است.

بخشی از هدف راهبردی اقتصادی اردوغان که عمدتا بر روابط اقتصادی و تجاری با کشورهای حوزه خلیج فارس متمرکز است رهایی بیشتر از وابستگی اقتصادی ترکیه به غرب به ویژه در زمینه سرمایه گذاری است. اردوغان تصور می‌کند که این راهبرد ابزاری برای تثبیت رویکرد مستقل شدن در سیاست خارجی از غرب است.

در حالی که کشورهای خلیج فارس با ارائه گزینه‌های اقتصادی جایگزین به ترکیه کمک می‌کنند تا از غرب در سیاست خارجی خود نسبتا آزاد شود، ترکیه نیز به کشورهای حاشیه خلیج فارس در راستای تقویت کردن رویکرد جدید آنها در راستای مستقل شدن از آمریکا در سیاست خارجی و منطقه‌ای کمک می‌کند. به این ترتیب ابزارهای اقتصادی که در حال حاضر به عنوان دروازه‌ای برای تقویت اوضاع جدید در روابط ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس استفاده می‌شود، در زمینه‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی نیز برای هر دو طرف سودمند است. مهم‌تر این‌که بهای سیاسی آن به نظر برای دو طرف منطقی است تا زمانی که هر دو به منافع منطقه‌ای یکدیگر احترام می‌گذارند.

منافع روابط گرم میان ترکیه و منطقه خلیج فارس در واقع فراتر از منافع اقتصادی و سیاسی متقابل است. کشورهای حاشیه خلیج فارس به طور فزاینده‌ای به دنبال سرمایه گذاری در صنایع دفاعی ترکیه و خرید تسلیحات پیشرفته ترکیه مانند پهپادهای بیرقدار هستند. در این راستا اخیرا کویت قراردادهایی را برای خرید مجموعه‌ای از این هواپیماها امضا کرده است. امارات و ترکیه نیز مدتی است در حال مذاکره برای شراکت در حوزه صنایع دفاعی هستند. پیش بینی می‌شود عربستان نیز در زمینه ارائه پیشنهاد برای سرمایه گذاری در صنایع دفاعی ترکیه و خرید برخی تسلیحات ترکیه به عنوان راهی برای کاهش وابستگی این کشور به تسلیحات آمریکایی که از نظر سیاسی پرهزینه‌تر شده از امارات الگوبرداری کند.

روابط جدید ترکیه و خلیج فارس را نمی توان از سیاق تحولاتی که در دو سال گذشته در منطقه خاورمیانه رخ داده جدا کرد. می‌توان گفت این روابط یکی از ستون‌های اصلی نظم نوینی است که در نتیجه گرایش روزافزون آمریکا به کاهش ارتباط خود با خاورمیانه، در منطقه در حال شکل گیری است. ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس شراکت‌های جدید را وسیله‌ای برای سازگار شدن با دوره جدیدی در خاورمیانه می‌بینند که در آن نقش اصلی را در ژئوپلتیک جدید منطقه ایفا می‌کنند.

منبع: العربی الجدید / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11