تصمیم اروپا علیه سپاه و عدول از سنت چنددهه‌ای

نویسنده: کوروش احمدی، دیپلمات پیشین

دیپلماسی ایرانی: تلاش‌های جاری برای قراردادن سپاه در لیست گروه‌های تروریستی اتحادیه اروپا، سیاست خارجی ایران را در معرض تحولی جدید و مهم قرار داده‌ است.

مصوبه‌های شماری از مجالس ملی کشورهای اروپایی و نهایتا مصوبه پارلمان اروپا در پنجشنبه گذشته اگرچه الزام‌آور نیستند؛ اما از جهت زمینه‌سازی برای اقدام شورای اروپا و نیز از نظر انعکاس افکار عمومی حائز اهمیت‌اند. موضوع لیست‌کردن سپاه قرار نبود در دستور کار دیروز شورای اروپا باشد و قرار است تنها بعد از تکمیل بررسی آن در یک گروه کاری ویژه که ممکن است چند هفته به طول بینجامد، در دستور کار شورا قرار گیرد. این گروه کاری بر‌ اساس سند موسوم به «موضع مشترک 2001 شورای اروپا برای مبارزه با تروریسم» پیشنهادهای دریافتی از اعضای اتحادیه یا دیگر کشورها برای لیست‌کردن افراد، گروه‌ها و نهادهای جدید را به همراه اطلاعات و مستنداتِ اقدامات تروریستی ادعایی برای تطبیق با معیارهای سند مذکور بررسی و توصیه خود را به شورای اروپا منعکس می‌کند. تصمیم شورای اروپا باید به همراه «بیانیه توضیح دلایل» منتشر شود و به لحاظ حقوقی از قوت لازم برخوردار باشد؛ چراکه اشخاص حقیقی و حقوقی که در لیست قرار می‌گیرند، می‌توانند در دادگاه‌های اتحادیه اروپا طرح شکایت کنند. از آنجا که تصمیم در گروه کاری و در شورا باید با اتفاق آرای هر 27 کشور عضو گرفته شود، روند بررسی ممکن است چند هفته یا چند ماه به طول انجامد.

در این زمینه در هفته‌های گذشته در برخی کشورهای اروپایی بحث‌های پرتنشی در جریان بوده است. با توجه به روند حقوقی اشاره‌شده، وزیر امور خارجه آلمان ضمن «مهم و منطقی»‌ شمردن لیست‌کردن سپاه، حمایت از آن را موکول به قانونی‌بودن چنین کاری کرده است. در مقابل، برخی دیگر او را متهم به مخفی‌شدن در پشت استدلال‌های حقوقی می‌کنند. به نظر آنها تحقیق درباره ارتکاب اقدامات تروریستی از سوی سپاه در اروپا در جریان است و مدعی‌اند که تحقیق دادستان آلمان درباره حملاتی به چند کنیسه در راین وستفالیای شمالی به سپاه ربط داده شده است. آنها مدعی‌اند که مطابق رویه دادگاه اروپایی دادگستری، تحقیقات و محکومیت تروریستی در خارج از اتحادیه اروپا نیز کافی است و در این زمینه به تصمیم یک دادگاه فدرال آمریکا علیه سپاه اشاره می‌کنند. برخی نیز نحوه برخورد با اعتراضات در ایران و تأثیر آن بر منطقه و اروپا را مطرح می‌کنند.

انگلیس نیز اگرچه عضو اتحادیه اروپا نیست؛ اما درگیر بحث‌های مشابهی است. درحالی‌که به نظر می‌رسد ‌وزیر خارجه انگلیس دچار تردید است، شماری از دیگر مقامات دولت با لیست‌کردن سپاه موافق‌‌اند. وزیر مشاور در امور امنیتی و وزیر کشور انگلیس سه هفته پیش از موافقت خود با قراردادن سپاه در لیست تروریستی انگلیس سخن گفتند. این بحث‌ها به‌ویژه بعد از سخنرانی غیرمعمول کِن مک‌کالوم رئیس ام‌آی‌5 (مسئول اطلاعات داخلی) در نوامبر گذشته بالا گرفت. او با ذکر جزئیاتی مدعی شد که تهدیداتی از مبدأ نهادهای اطلاعاتی ایران متوجه انگلیس است و از‌جمله «تلاش‌هایی با هدف ربودن یا حتی کشتن افراد مخالف رژیم ایران در انگلیس انجام شده است». او گفت ما از ژانویه 2022 تاکنون حداقل 10 تهدید بالقوه در این زمینه دیده‌ایم. وزیر مشاور در امور امنیتی که بیشترین تلاش را برای لیست‌کردن سپاه دارد، مدعی شده‌ است که با وجود سخنان مک‌کالم ایران به اقدامات خود ادامه داده است. مجلس عوام انگلیس نیز با تصویب یک طرح توصیه‌ای به اتفاق آرا در 12 ژانویه خواستار لیست‌کردن سپاه شد. حمایت حزب کارگر که حزب مخالف است و وزیر امور خارجه سایه از لیست‌کردن سپاه می‌تواند کار دولت را در این راستا تسهیل کند.

در انگلیس وزیر کشور مطابق قانون تروریسم سال 2000 اختیار دارد که در‌صورتی‌که به نحو معقولی متقاعد شود که شخص یا گروهی تروریست است، آن را در لیست قرار دهد. مقامات انگلیسی توجه می‌دهند که کلیت سپاه و اعضای آن تحت تحریم قرار دارند؛ اما قرار‌دادن سپاه در لیست گروه‌های تروریستی مشکلات حقوقی خاص خود را دارد. یکی از این مشکلات این است که قانون مذکور متوجه تروریست‌شناختن اشخاص و نهادهای غیردولتی است؛ درحالی‌که سپاه بخشی از قوای نظامی یک دولت است. چنین کاری یک تحول مهم خواهد بود و عدول از سنت چند‌دهه‌ای و تعریف تروریسم و وجه تمایز آن با جنایت جنگی خواهد بود؛ تفسیر جدیدی از قانون خواهد داد و در چنین صورتی نیروهای مسلح سایر کشورها هم می‌توانند بالقوه در معرض لیست‌شدن قرار داشته باشند. به‌همین‌دلیل انگلیس مسموم‌کردن یک مأمور امنیتی سابق روسیه در 2018 را «اقدام یک دولت متخاصم» و نه یک «اقدام تروریستی» خواند. لازم به یادآوری است که دولت ترامپ وقتی در آوریل 2019 سپاه را لیست کرد، مدعی شد که «استفاده از تروریسم به‌عنوان یک ابزار دولتی موجب تفاوت اساسی سپاه با هر نهاد دولتی دیگر شده است». به هر حال بررسی برای قرار‌دادن یک گروه در لیست گروه‌های تروریستی در انگلیس به صورت محرمانه و بدون بحث علنی رسمی درباره آن انجام می‌شود. انگلیس به‌تازگی در مجموع 42 تحریم حقوق‌بشری علیه مقامات و نهادهایی در ایران اعمال کرده ا‌ست.

درحالی‌که بحث‌های حقوقی مشابهی نیز در برخی از دیگر کشورهای اروپایی مانند فرانسه، هلند و... در جریان است، محتمل است که تأثیر لیست‌کردن سپاه بر سرنوشت برجام مهم‌ترین عامل سیاسی در محاسبات اروپا باشد. به‌علاوه چنین اقدامی از سوی اروپا آثار اقتصادی جدیدی نیز می‌تواند داشته باشد. درحالی‌که لیست‌شدن سپاه از سوی آمریکا تأثیر اقتصادی جدیدی نداشت؛ چرا‌که سپاه از قبل تحت تحریم کامل آمریکا قرار داشت. مسئله این است که جهات و عواقب سیاسی لیست‌کردن سپاه از طرف اروپا یک بار قبلا در پی اقدام مشابه آمریکا آزموده شده و طرفین تجربیاتی در این زمینه دارند. دشواری کار این بار از آن نظر است که 27 کشور باید درباره آن به اجماع برسند. از این نظر شاید مواضع مسکو نیز بی‌تأثیر نباشد؛ چراکه پوتین نفوذی بر یکی، دو کشور اروپای شرقی دارد و اگر واقعا مخالف لیست‌شدن سپاه و بازماندن کوره‌راهی برای ایران به سمت اروپا باشد، می‌تواند از نفوذ خود استفاده کند./شرق