تنها راه باقی مانده مذاکره است

نویسنده: پرستو بهرامی راد، روزنامه‌نگار

دیپلماسی ایرانی: کمتر از دو هفته دیگر دونالد ترامپ وارد کاخ سفید می‌شود. از زمانی که پیروزی او در انتخابات ۲۰۲۲ قطعی شد، زمزمه‌هایی پیرامون آغاز مذاکرات میان ایران و آمریکا مطرح شده است.

در همین مدت، اخبار ضدونقیضی در این خصوص منتشر شده که بسیاری از آن‌ها تکذیب شده‌اند. اولین بار خبری مبنی بر دیدار تیم ایران با ایلان ماسک در نیویورک مخابره شد. تهران به‌سرعت این خبر را تکذیب کرد. پس از مدتی، خبری منتشر شد مبنی بر ارسال پیامی از سوی آمریکا به ایران از طریق عمان. این خبر نیز در جریان سفر سید بدر البوسعیدی، وزیر أمور خارجه عمان، به تهران توسط عباس عراقچی تکذیب شد.

در کنار این اخبار پُرحاشیه، اظهار نظرهای مختلفی نیز درباره آغاز مذاکرات جدید میان ایران و آمریکا از سوی مقامات دو کشور مطرح شده است.

محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهوری، چندی پیش در نشریه فارین افرز نوشته بود که جمهوری اسلامی ایران آماده مذاکره است، از جمله با آمریکا. همچنین علی لاریجانی خطاب به ترامپ گفته بود که اگر آمریکا تنها با سلاح هسته‌ای مخالف است، باید شروط ایران را برای رسیدن به توافق جدید بپذیرد.

اکمال خرازی، رئیس شورای راهبردی سیاست خارجی، نیز در گفت‌وگو با شبکه المیادین اعلام کرد که ایران آماده گفت‌وگوست و گام‌های خود را بر اساس سیاست‌های دولت ترامپ برخواهد داشت.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، نیز بیان کرد که ایران همچنان منتظر تصمیم طرف‌هایی است که با آن‌ها وارد مذاکره شده است؛ طرف‌هایی که متشکل از سه کشور اروپایی، چین، روسیه، و همچنین آمریکاست که پیش‌تر از برجام خارج شد. وی تأکید کرد: آماده‌ایم وارد مذاکرات شرافتمندانه بر اساس احترام و منافع متقابل شویم.

دونالد ترامپ نیز بارها در دوران انتخابات از تلاش برای به نتیجه رساندن مذاکرات با تهران سخن گفته است. وی در دوره پیشین ریاست‌جمهوری خود نیز اعلام کرده بود که به دنبال توافق جدید با ایران است.

در حقیقت، شرایط ایران در داخل و منطقه به سمتی حرکت کرده که بهترین راه، بازگشت به میز مذاکره است. همچنین وضعیت منطقه احتمالاً دولت جدید آمریکا را به سمت توافقی با ایران سوق خواهد داد تا از شدت گرفتن تنش‌ها جلوگیری کند.

میانجی جدید یا مذاکره مستقیم

به‌تازگی علی عبدالعلی‌زاده، نماینده ویژه رئیس‌جمهور، گفته است: «من در انتخابات هم گفتم باید با آقای ترامپ مذاکره کنیم. نمی‌شود که مسائل کشور را معلق نگه داشت؛ بنابراین باید شرافتمندانه حرف بزنیم و از منافع ملی دفاع کنیم. ما از همان زمان تبلیغات انتخاباتی هم گفتیم طرفدار مذاکره هستیم. مجموع حاکمیت نظام هم به مذاکره رودررو رسیده است.»

این اظهارات در حالی بیان شده که از آغاز مذاکرات احیای برجام، گفت‌وگوها با آمریکا به‌صورت غیرمستقیم و با واسطه انجام شده است.

از سوی دیگر، چندی پیش خبرگزاری کیودو از ورود ژاپن به میانجی‌گری در مذاکرات پشت پرده ایران با دولت ترامپ خبر داد. این خبر پس از دیدار اخیر مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران، با تاکه‌هیرو فوناکوشی، معاون وزیر امور خارجه ژاپن، منتشر شد. این خبر موجب شد گمانه‌زنی‌ها درباره تغییر میانجی میان تهران و واشینگتن مطرح شود. با این حال، ژاپن در زمان ریاست‌جمهوری حسن روحانی نیز تلاش کرده بود میانجی میان تهران و دولت ترامپ باشد. 

از سوی دیگر، سفر اخیر وزیر خارجه عمان به تهران و زمزمه‌های انتقال پیام میان دو کشور، همچنان می‌تواند نشان‌دهنده نقش میانجی‌گری سنتی عمان باشد.

اما همان‌طور که در زمان مذاکرات احیای برجام نیز بارها مطرح شد، مذاکره مستقیم با آمریکا احتمالاً می‌تواند بسیاری از مسائل را به‌سرعت به سمت حل‌وفصل پیش ببرد؛ همان‌گونه که این رویکرد در به سرانجام رسیدن پرونده برجام مؤثر بود.

شرایط جدید، مذاکرات جدید

در هر حال، فعال شدن مکانیسم ماشه یکی از ابزارهای اصلی اروپا برای فشار به ایران به شمار می‌رود. پس از صدور قطعنامه دوم در سال جاری، احتمال فعال شدن این مکانیسم افزایش یافته است.

همچنین با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در آینده نزدیک، نگرانی‌ها درباره تحولات سیاسی و اقتصادی ایران شدت گرفته است. ترامپ که پیش‌تر سیاست فشار حداکثری علیه ایران را در پیش گرفته بود، بارها بر لزوم سخت‌گیری بیشتر علیه ایران تأکید کرده است. اگر میز مذاکره‌ای شکل نگیرد، این روند احتمالاً با قدرت بیشتری ادامه خواهد یافت.

برخی گمانه‌زنی‌ها درباره سیاست‌های جدید ترامپ در قبال ایران مطرح شده است. گفته می‌شود او به‌دنبال مذاکره با ایران است، اما این مذاکرات تنها به برنامه هسته‌ای محدود نخواهد شد و موضوعات گسترده‌تری را شامل خواهد شد. شرایط جدید روندی را رقم زده است که احتمالاً باید منتظر آغاز مذاکرات تازه‌ای با رویکردی نو باشیم.

در این شرایط، دیپلماسی و مذاکره می‌توانند بهترین گزینه برای مدیریت بحران باشند. اگر این روند عملی نشود، احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) و حتی خروج ایران از پیمان ان‌پی‌تی، پرونده قطور برجام را وارد مرحله‌ای خطرناک خواهد کرد. علاوه بر این، سیاست فشار حداکثری ترامپ فشار بیشتری بر اقتصاد ضعیف ایران وارد خواهد کرد.