برخورد نظامی ایران و آذربایجان را چقدر باید جدی گرفت؟

نویسنده: فرید عیسی اف

دیپلماسی ایرانی: در روزهای اخیر، آرامش نسبی در روابط ایران و آذربایجان برقرار شده است، هرچند اخیرا، این کشورها در آستانه درگیری نظامی قرار داشتند. نوعی تنش زدایی با یکسری مکالمات تلفنی وزیران امور خارجه دو کشور انجام شده است. در ایران به صراحت، اعلام کرده اند که علاقه ای به رویارویی با باکو ندارند. همچنین، سران جمهوری آذربایجان و ایران به مناسبت فرا رسیدن ماه مبارک رمضان به یکدیگر پیام تبریک ارسال کردند.

با این وجود، هنوز خیلی زود است که در مورد چشم انداز حذف کامل تنش میان کشورها صحبت کنیم. این تنش فقط از طریق مذاکره در بالاترین سطح قابل حل است، اما تا به امروز، طرفین برای آنها آمادگی نشان نداده اند. کارشناسان بین المللی خاطرنشان می کنند که حتی در حال حاضر، خطر درگیری نظامی میان طرفین بسیار زیاد است.

پرتال بین المللی تحلیلی Middle East Eye کارشناسانی را گرد هم آورده تا میزان این خطر را بررسی کنند. این نشریه یادآوری می کند که در چند ماه گذشته، تنش ها میان ایران و همسایه شمالی آنچنان افزایش یافته که خطر درگیری نظامی به یک چشم انداز بسیار واقعی تبدیل شده است. در کنار این موضوع، خطر جنگ جدید میان آذربایجان و ارمنستان نیز افزایش یافته است و اکثر کارشناسان پیش بینی می کنند که در صورت تحقق این سناریو، ایران به احتمال زیاد، از طرف ارمنی حمایت خواهد کرد.

امیل عودالیانی، استاد روابط بین الملل در دانشگاه اروپایی و پژوهشگر Geocase در تفلیس، گفت: «من فکر می کنم، اگر تهران ببیند از خطوط قرمزش در حال عبور هستند، ممکن است، واکنش شدیدتری نشان دهد». وی خاطر نشان کرد که تهران از تغییر موازنه نیروها در شمال مرز خود ناراضی است و احتمالا، تعامل خود را با منطقه افزایش خواهد داد.

محمد آیت اللهی تبار، استادیار روابط بین الملل در دانشکده دولت و خدمات عمومی دانشگاه A&M تگزاس، افزود که ایران بارها، علیه افتتاح کوریدور زنگزور صحبت کرده است. وی گفت: «اگر نوعی راه حل سازش پذیری اتخاذ نشود و باکو تلاش کند، این کوریدور را با توسل به زور ایجاد کند، ایران مانند سال 2020 میلادی، منفعل نمی ماند و به سمت اقدام قاطع پیش می رود.»

تبار همچنین، خاطر نشان کرد که به رغم نفوذ منطقه ای، ایران همچنان از مداخله مستقیم در امور کشورهای همسایه خودداری می کند. در ازای آن، این کشور ترجیح می دهد، از طریق متحدان و نمایندگان خود عمل کند. بنابراین، به احتمال زیاد، ایران به ارائه نوعی حمایت از ارمنستان یا همکاری با نیروهای شیعه آذربایجان برای مقابله با باکو و حفاظت از مرزهای شمال غربی خود از این طریق شروع خواهد کرد.

اما، همیشه احتمال تشدید و دخالت مستقیم تهران در درگیری وجود دارد. ایران روابط نسبتا خوبی با ترکیه دارد و حتی، در صورت بروز درگیری با آذربایجان، تلاش خواهد کرد آن را حفظ کند. ترکیه همچنین علاقه ای به افزایش تنش با ایران ندارد. با این وجود، به گفته تبار، بی میلی کشورهای منطقه برای تبدیل این رویارویی به مرحله داغ ممکن است، برای جلوگیری از جنگ منطقه ای کافی نباشد. این کارشناس افزود: «درگیری ها اغلب پیامدهای غیرقابل پیش بینی دارد و تنش ها در قفقاز جنوبی می تواند، رقابت سنتی میان ایران و ترکیه را تشدید کند.»

فرزین ندیمی، تحلیلگر دفاعی و امنیتی و عضو موسسه واشنگتن، نیز سناریوهایی را در نظر می گیرد که در آن، ایران حمله نظامی به آذربایجان را آغاز می کند. ندیمی گفت: «ایران درک روشنی از این موضوع دارد که مسیرهای ترانزیتی آن از طریق ارمنستان باید باز و ایمن بماند. بنابراین، اگر آذربایجان برای تصرف مناطقی به منظور کنترل کوریدور زنگزور به حرکت به سوی ارمنستان تصمیم بگیرد، به احتمال زیاد، ایران با اعزام نیرو و تجهیزات سنگین برای حمایت از ارمنستان و همچنین، تمرکز نیروهای نظامی در امتداد این مسیر، سعی خواهد کرد از این امر جلوگیری کند».

ندیمی پیشنهاد کرد که در صورت وقوع بدترین سناریو، ایران به نیروهای زمینی خود پوشش هوایی، توپخانه و پدافند هوایی را اضافه خواهد کرد. این کارشناس همچنین، به گزارش رسانه های ایران مبنی بر ارسال انواع سلاح ها از جمله پهپادهای کامیکازه به ارمنستان اشاره کرد. اما، به نظر او ایران می داند که هر گونه حمایت نظامی از ارمنستان به اقدامات تلافی جویانه از سوی ترکیه و آذربایجان منجر خواهد شد.

ندیمی در ادامه گفت: «بنابراین، فکر نمی کنم، ایران مقدار قابل توجهی تسلیحات به ارمنستان منتقل کند». او همچنین، پیش بینی کرد که هرگونه رویارویی نظامی میان آذربایجان و ایران بسیار محدود و سریع حل خواهد شد. 

با این وجود، این بدان معنا نیست که تلفات قابل توجهی از هر دو طرف وجود نخواهد داشت. این کارشناس خاطرنشان کرد: اگرچه، نیروهای مسلح آذربایجان بسیار کم تر از نیروهای ایرانی هستند، اما تجهیزات نظامی پیشرفته ای را که از اسرائیل و ترکیه خریداری کرده اند، در اختیار دارند.

منبع: حاکین (آذربایجان) / تحریریه دیپلماسی ایرانی