توافق تهران و ریاض، جنگ با ایران را بسیار سخت کرد

نویسنده: علی حرب 

دیپلماسی ایرانی: با اینکه گفته می شود توافق به دست آمده بین ایران و عربستان برای عادی سازی روابط خود که با میانجیگری چین صورت گرفته، نشان از افول نفوذ آمریکا در خاورمیانه دارد، اما واشنگتن از این توافق به عنوان رویدادی خوب یاد کرده است. این توافق نشان دهنده گسترش نقش چین به عنوان یک شریک تجاری و اکنون دیپلماتیک در منطقه خلیج فارس است.

کارشناسان می گویند واشنگتن به علت رویکرد تقابلی خود با تهران در موقعیتی قرار نداشت که بتواند بین ایران و عربستان میانجیگری کند اما با وجود هشدارهای محافل جنگ طلب در آمریکا، واشنگتن می تواند از این توافق بهره برداری کند. 

جرج هین، استاد دانشگاه بوستون می گوید: «اینکه تهران و ریاض توانسته اند دشمنی بین خود را کنار بگذارند، برای همگان رویداد خوش آیندی است. این توافق هم برای آمریکا و هم چین و همچنین خاورمیانه سودمند است.» جرج هین که مدتی سفیر شیلی در پکن بوده است توافق میان دو کشور رقیب در خاورمیانه را در واقع سرآغاز ورود چین به عرصه دیپلماسی قدرت های بزرگ می داند اما می گوید: «این تحول را نمی توان شکستی برای آمریکا ارزیابی کرد.» به گفته وی، امضای چنین توافقی بین ایران و عربستان با پادرمیانی چین، سبب خواهد شد تا آمریکا در سیاست های خصمانه خود علیه کشورهای دیگر، بازنگری کند.  

هنوز جزئیات دقیق این توافق منتشر نشده اما بیانیه مشترک دهم ماه مارس تصریح می کند که بر اساس این موافقتنامه، دو طرف حق حاکمیت یکدیگر را محترم شمرده و از دخالت در امور داخلی یکدیگر خودداری خواهند کرد. در این بیانیه مشترک، از شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین که با ابتکار عمل ارزشمند خود توانسته ایران و عربستان سعودی را به یکدیگر نزدیک کند، تجلیل شده است.

کارشناسان می گویند که توافق ایران و عربستان نباید برای سیاستمداران واشنگتن که رقابت با چین را اولویت نخست سیاسی خود قرار داده اند، نگران کننده باشد. دینا اسفندیاری، کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده "گروه بحران بین المللی" می گوید که تنش زدایی به تقویت ثبات منطقه کمک خواهد کرد، تحولی که از جمله اهداف آمریکا محسوب می شود. به گفته این کارشناس، آمریکا همچنان به عنوان شریک امنیتی ترجیحی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس محسوب می شود.

چین از خریداران عمده نفت از عربستان سعودی و ایران است در حالی که آمریکا به علت افزایش تولید داخلی خود، دیگر نیاز چندانی به نفت خاورمیانه ندارد. اسفندیاری می گوید که اقتدار اقتصادی چین در منطقه خاورمیانه، بی تردید به اهمیت یافتن فزاینده این کشور در این نقطه از جهان انجامیده است. به گفته این کارشناس نگرانی بلند مدت آمریکا این است که نفوذ فزاینده چین ممکن است سرانجام به کاهش نفوذ آمریکا در میان متحدان خود در منطقه خلیج فارس، منجر شود. 

زمامداران امریکا، دست کم در ظاهر، فعلا از ابراز نگرانی از نقش چین در بهبود روابط ایران و عربستان خودداری می کنند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در واکنش به این توافق گفته "هر اقدامی که به کاهش تنش و اجتناب از مناقشه و مهار اقدامات خطرناک یا بی ثبات کننده ایران منجر شود، تحولی خوش آیند است."

جرالد فیراشتاین، از کارشناسان دیپلماسی آمریکا در "اندیشکده موسسه خاورمیانه" بر این باور است که در مورد نقش چین در توافق ایران و سعودی، بزرگنمایی شده است و می گوید که مذاکرات بین ایران و عربستان، پیش از این در عراق و عمان انجام شده بود. 

اینن کارشناس می گوید: «توافق پکن در واقع با سیاست های آمریکا که کاهش مناقشه و بازگرداندن ایران به جرگه جامعه بین المللی است همسویی دارد.» به گفته فیراشتاین، حضور نداشتن آمریکا در مراسم فشردن دست مقامات چین، ایران و عربستان، چندان اهمیتی ندارد چون آمریکا با ایران دارای روابط نیست. واقعت این است که آمریکا نمی توانست چنین نقشی را داشته باشد .

این کارشناس که زمانی سفیر آمریکا در یمن بوده، گفت: «تنش زدایی از سوی عربستان را نباید به عنوان گامی در جهت تحقیر آمریکا به شمار آورد بلکه این اقدام ریاض در واقع تاکیدی است بر بی طرف سعودی ها در رقابت میان قدرت های بزرگ است. باید توجه داشت که عربستان همزمان با عادی سازی مناسبات خود با ایران، به اوکراین نیز کمک کرده و قرارداد 37 میلیارد دلاری با شرکت هواپیماسازی بوئینگ، امضا کرده است. در این مورد که آیا موافقتنامه ایران و عربستان، کار آمریکا را برای مهار برنامه هسته ای ایران دشوار خواهد کرد، باید گفت که جو بایدن بارها وعده داده که اجازه نخواهد داد تا ایران جنگ افزار هسته ای به دست آورد، و این در حالی است که ایران تلاش برای دستیابی به جنگ افزار هسته ای را انکار می کند.»

آشتی با عربستان ممکن است به ایران برای پایان دادن به انزوای اقتصادی این کشور کمک کند؛ از هم اکنون، مقامات سعودی از سرمایه گذاری در ایران به محض اجرای موافقتنامه از سرگیری روابط دیپلماتیک بین دو کشور، سخن به  میان آورده اند.

فیراشتاین می گوید توافق ایران و سعودی، حمله فرضی نظامی آمریکا یا اسرائیل به ایران را دشوارتر خواهد کرد. بدون مشارکت عربستان در چنین حمله ای، چه از طریق اجازه دادن به استفاده از قلمرو این کشور برای حمله به ایران یا بازگذاشتن حریم هوایی خود روی هواپیماهای جنگی، اقدام نظامی علیه ایران بسیار دشوارتر خواهد شد.

آنل شلاین، پژوهشگر اندیشکده آمریکایی "موسسه کوئینزی برای سیاستمداری مسئول" که مخالف دخالت های نظامی است، با این ارزیابی موافق است اما می گوید پیچیده تر و دشوارتر شدن حمله نظامی احتمالی به ایران، می تواند بازدارنده مناسبی برای آمریکا باشد. این کارشناس می گوید: «درگیر شدن آمریکا در جنگ بین ایران و اسرائیل به هیچ وجه به نفع آمریکا نخواهد بود.» وی افزود: «آشتی میان ایران و عربستان احتمال رویارویی نظامی با ایران را کاهش می دهد، چون اکنون اسرائیلی ها دیگر همانند گذشته مطمئن نیستد که اعراب در صورت بروز جنگ با ایران، با اسرائیل همراهی کنند.»

منبع: الجزیره / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11