تلاش تهران گره کور عراق را باز نمی کند

مهدی بازرگان، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی– با آغاز به کار محمدکاظم آل صادق، سفیر جدید ایران در عراق خبرها حکایت از دور تازه تحرکات دیپلماتیک تهران با هدف تسریع در روند تعیین رئیس جمهور، نخست وزیر و تشکیل کابینه در این کشور دارد. علیرغم این تلاش ها باید ذیل واقعیت های جاری در عراق عنوان داشت که نمی توان به اثربخش بودن و موفقیت وساطت جمهوری اسلامی برای برون رفت از بن بست 224 روزه سیاسی بعد از انتخابات زودهنگام پارلمانی امید داشت. 

با وجود برگزاری پرحاشیه نخستین جلسه پارلمان جدید با دستور کار تعیین رئیس مجلس که به انتخاب مجدد محمد الحلبوسی هم پیمان مقتدی صدر ختم شد، کماکان فضای دوقطبی بین صدری ها و چارچوب هماهنگی به عنوان بزرگ ترین مانع تشکل دولت و کابینه آتی عراق عمل می کند. در این بین اختلافات و گسل درون کُردی بین دو حزب سنتی اقلیم (اتحادیه میهنی کردستان عراق و حزب دموکرات کردستان عراق) نیز به کاتالیزور دیگری در انسداد سیاسی عراق برای تعیین کلیددار کاخ السلام بغداد بدل شده است. در عین حال اختلاف درون شیعی هم برای تعیین نخست وزیر و کابینه آتی به اوج خود رسیده است. لذا تا زمانی که یکی از دو طرف به قدرت دست پیدا نکند عملا خروج از بن بست فعلی غیرممکن به نظر می رسد. 

اگر چه شاید در نگاه اول سناریوی تقسیم قدرت یک سناریوی مطلوب از منظر چارچوب هماهنگی،‌ آن هم در شرایط فعلی باشد، ولی در تحلیلی عمیق تر آنگونه که پیداست مقتدی صدر به کمتر از تصاحب کل قدرت و زعامت کامل بر امور عراق قناعت نمی کند. از این رو عملا بازیگری و صحنه گردانی مقتدی صدر هر گونه تلاشی برای ثبات سیاسی در عراق و تشکیل دولت را ناکام می گذارد. کما اینکه در این مدت تحرکات تهران راه به جایی نبرده است. چرا که از دید رهبر جریان صدر، تهران حامی مهمترین رقیب سیاسی وی (چارچوب هماهنگی) است. لذا تا به اکنون نه کوشش های ایرج مسجدی، سفیر سابق ایران و نه حتی سفرهای مکرر اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه به عراق و درخواست برای دیدار با مقتدی صدر هم نتیجه بخش بوده است. 

عدم پذیرش صدر برای دیدار با قاآنی علیرغم درخواست های مکرر فرمانده نیروی قدس سپاه حکایت از آن دارد که رهبر جریان صدر در تضاد کامل با نگرش تهران است، به ویژه که در سایه تلاش برای انجام دیدار، سعی بر آن بود که در رایزنی فرمانده نیروی قدس سپاه با رهبر جریان صدر، برنامه ای با هدف یکسان‌سازی مواضع فراکسیون های سیاسی شیعی در دستور کار قرار گیرد تا فراکسیون صدر با چارچوب هماهنگی در داخل پارلمان یک فراکسیون را تشکیل دهند. این در حالی است که مقتدی صدر فعلا در این برهه و مرحله حساس برای قبضه کامل قدرت و کنار گذاشتن جریان رقیب (چارچوب هماهنگی)، بنایی برای گفت وگو مذاکره با تهران ندارد.

ذکر این نکته ضروری است که بی شک مقتدی صدر از آن درجه هوش برخودار است که تهران را در بلندمدت از خود دور نکند، با اینحال رهبر جریان صدر در دوره گذار فعلی تا زمان تشکیل دولت و کابینه جدید، اولویت و تمرکزش را روی ناکام گذاشتن چارچوب هماهنگی قرار داده است. با این تفاسیر در این برهه وجود درجه ای از گسل سیاسی میان صدر با تهران اجتناب ناپذیر جلوه می کند.

از این منظر به موازات قبضه کامل قدرت توسط صدری ها که احتمالش چندان دور از ذهن نیست، بی شک مقتدی صدر به دنبال پر کردن گسل حال حاضر با ایران خواهد بود تا هزینه ها اختلاف با تهران برای او به کمترین میزان برسد. چون صدر سیاست مداری است که برای تداوم خود در صحنه سیاسی عراق و نیز بدل شدن به چهره ای تمام کننده به برقرار روابط با همه بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای از ایران و عربستان گرفته تا ایالات متحده و ... نیازمند است. بنابراین توازن بخشی جزو اولویت های صدر خواهد بود.

اما در آن سوی داستان نیز مقتدی صدر در کنار به بن بست کشاندن تلاش های تهران در خصوص حمایت از چارچوب هماهنگی، برنامه جدی برای انشقاق و فروپاشی درونی جریان رقیب را در سر دارد. توییت یکشنبه گذشته مقتدی صدر و طرح پلن B با عنوان «اوپوزیسیون ملی» موید آن است که سناریوی قبضه قدرت از سوی وی تغییرات معناداری پیدا کرده است.

52 روز پیش رهبر جریان صدر طی توییتی عنوان داشت همه احزاب و جریان های عراقی با همه نیرو‌های سیاسی بدون استثنا برای تشکیل دولت اکثریت ملی به جز جریان متبوعش (صدر) مذاکره کنند، اما ناگفته پیدا بود که اساسا ذات تمامیت خواه مقتدی صدر اجازه ایجاد چنین روندی را به چارچوب هماهنگی برای تشکل دولت نمی دهد تا ضمن به شکست کشاندن هر پروسه ای برای تشکیل دولت در این مهلت، خود را سنگ بنای سیاسی عراق نشان دهد که بدون حضور او و جریانش هیچ اتفاق ملموسی برای این کشور روی نخواهد داد. حال با عبور از پروژه فرجه زمانی نوبت به اجرای مرحله دیگری از بازی سیاسی صدر رسیده است.

بعد از اولتیماتوم 40 روزه صدر به جریان چارچوب هماهنگی برای تشکیل دولت ذیل توییت 31 مارس/ 11 فرودین و بدون نتیجه ماندن تلاش ها اکنون با گذشت 12 روز از آن فرصت، شرایط برای تشدید فشار سیاسی با کلیدواژه اپوزیسیون ملی رقم خورده است. چون از قبل تقریبا برای همه مسجل بود که در آن 6 هفته فرصت مقتدی صدر هیچ اتفاقی برای خروج از بن بست سیاسی عراق روی نخواهد داد و حتی اگر اجماعی برای تشکیل دولت هم شکل می گرفت صدری ها آن را به شکست می کشاندند. 

حال با توجه به شرایط کنونی اکنون صدر بیش از همه به خوبی دریافته است که با وجود داشتن بیشترین کرسی به تنهایی نمی تواند اقدامی در جهت تعیین رئیس جمهور، نخست وزیر و کابینه آتی داشته باشد کما اینکه جریان رقیب با محوریت چارچوب هماهنگی هم با شرایط مشابهی دست و پنجه نرم می کند. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد رهبر جریان صدر، نه خود می تواند به تنهایی با حذف رقبا قبضه قدرت را عملیاتی کند و نه از آن طرف اجازه مانور سیاسی به جریان اپوزیسیون را می دهد. پس سناریوی محتمل آن است که صدر به دنبال فرسایشی کردن بن بست سیاسی کنونی در عراق است تا بتواند از اهرم برتری نسبی پارلمانی نهایت استفاده را ببرد.

پیرو آن چه گفته شد اگر موضع هپیمانان فعلی صدر در ائتلاف نجات میهن (دموکرات کردستان عراق و ائتلاف السیاده) تغییر نکند و طرح اکثریت کنار گذاشته نشود، اوضاع سیاسی عراق کنونی وارد خطرناک ترین مراحل خود خواهد شد تا جایی که عدم تشکیل ائتلاف سیاسی بزرگ تر، حصول  تغییراتی  در موضع حزب دمکرات و  ائتلاف حاکمیت  و نیز عدم تحقق اکثریت ملی  موجب خواهد شد که عراق به نقطه بازگشت ناپذیر برسد. 

بی شک به دلیل سنگینی چنین فضایی و نرسیدن این کشور به بحران تمام عیار جمهوری اسلامی ایران با درک اهمیت موضوع و با هدف مدیریت رقابت ها بار دیگر شانس خود را برای میانجیگری سیاسی آغاز کرده است تا بتواند مهمترین همسایه غربی خود را از باتلاق بن بست سیاسی برهاند. هر چند به عقید نگارنده که در ابتدای نوشته هم ذکر شد احتمال موفقیت در این زمینه بسیار اندک است، اما این مهم دلیلی برای کنار گذاشتن تلاش های تهران نخواهد بود. حال باید منتظر ماند و دید که روزهای آتی، عراق با وساطت تهران آبستن چه تحولاتی خواهد بود؟/ شرق