تأملی بر چینش جدید مجلس نمایندگان

نویسنده: احسان سپه وند، کارشناسی ارشد دیپلماسی و سازمان های بین المللی

دیپلماسی ایرانی: انتخابات پارلمانی لبنان ( 15 مه 2022) در شرایطی برگزار شد که عموم شاخص ها از هر نظر حکایت از وجود شرایط بحرانی و بغرنج درکشوری که به ویترین کشمکش های سیاسی خاورمیانه شهرت دارد، می نمود. انفجار بیروت در 4  اوت 2020 گویی از آنچه نزاعِ میان جریانی در لبنان بود، هرچه بیشتر پرده برداشت و در روند سقوط اقتصادی این کشور تاثیر بسزایی ایجاد کرد. لبنان به گواه تاریخ کشوری است که اقتصاد آن بسیار شکننده و وابسته به حمایت های خارجی است. با این پیش فرض مهم، فشار همه جانبه کشورهای حوزه همکاری های خلیج پس از استعفای نخست وزیر اسبق، سعد حریری، را باید ذیل همکاری ایالات متحده آمریکا و دیگران لحاظ کرد تا دریافت چگونه بر فشار ها به دولت و ساختار سیاسی لبنان افزوده شده است. محصول این فشار ها اینک کوچک شدن بی سابقه اقتصاد این کشور و تورم بیش از 150 درصدی، نرخ بیکاری 38 درصدی، سقوط بیش از 90 درصدی ارزش لیره در قبال دلار و افزایش هر چه بیشتر تعداد شهروندان زیر خط فقر در این کشور است. 

ساختار سیاسی و تقسیمی بین الطوایفی فعلی در لبنان محصول پیمان طائف (1989) است. بر اساس همین قرارداد بود که جنگ های داخلی این کشور که از 1975 آغاز شده بود، پایان یافت. این پیمان در واقع گام نهادن به سمت و سوی تطابق نسبی مدل دموکراسی اجتماعی است که هدف کلان آن ایجاد نوعی ثبات سیاسی و ترویج میانه روی از طریق بوجود آوردن حالتی از توازن بین مسیحیان و مسلمانان در ساختار قدرت بود. ترکیب بنیادین پارلمان لبنان در همین راستا قابل توجیه است که متشکل از 128 نماینده است و از این جمع 64 نماینده از مسیحیان و 64 نماینده از مسلمانان در پارلمان حضور خواهند داشت. در قسمت نمایندگان مسیحیان 34 کرسی که اکثریت را شامل می شود از آن مارونی هاست و در قسمت کرسی های مسلمانان 27 کرسی از آن نمایندگان شیعه، 27 کرسی نمایندگان اهل سنت و 8 کرسی متعلق به دروزی ها در نظر گرفته شده است.

آرایش و صف آرایی سیاسی در این انتخابات کماکان بر مدار تقسیم بندی های پس از ترور نخست وزیر رفیق حریری در سال 2005 در جریان بود، یعنی حکمرانی جریان های 8 مارس و 14 مارس. ائتلاف 8 مارس در عمل محصول بیانیه مار میخائیل در 6 فوریه 2006 است که منافع جنبش آزاد میهنی به رهبری ژنرال میشل عون از طوایف مسیحی مارونی را به حزب الله و جنبش اَمل از تشیع پیوند زد. این جریان در پارلمان پیشین حائز نمایندگان بیشتر با  71 کرسی در پارلمان بود. از سوی دیگر ائتلاف 14  مارس را به لحاظ ماهوی، مخالفان حزب الله تشکیل می دهند. شخصیت های اهل تسنن از جنبش المستقبل و جریان نیروهای لبنانی از مسیحیان شاخص ترین تشکل های این ائتلاف هستند که در پارلمان پیشین 48 کرسی را در اختیار داشت.

اما علاوه بر این سطح بررسی، طبق معمول متغیر مستقل دیگر در انتخابات پارلمانی لبنان از منظر طوایف مذهبی خواهد بود. در میان مسحیان، جنبش تیار الوطنی الحر به رهبری جبران باسیل که هم اکنون کرسی ریاست جمهوری را در اختیار دارد در تضاد جدی با جریان القوات البنانیه به رهبری سمیر جعجع قرار گرفته بود که اینک جریان القوات البنانیه با 20 کرسی در برابر 18 کرسی جنبش تیار الوطنی الحر در اکثریت قرار دارد که این مهم در انتخاب رئیس جمهوری از میان مسیحیان مارونی در اکتبر 2022 نمود هرچه بیشتری خواهد یافت. به این دو در این انتخابات باید جریان المرده به رهبری سلیمان فرنجیه را نیز اضافه کرد که  تا پیش از این مواضعی نزدیک به جنبش تیار الوطنی الحر را دنبال می کرد و حائز 2 کرسی در این انتخابات شد. در میان مسیحیان در عمل رقابت برای کسب کرسی ریاست جمهوری است که بر اساس پیمان طائف به صورت عرفی از میان مسیحیان مارونی انتخاب می شود. ائتلاف 14 مارس از ریاست جمهوری سمیر جعجع نه به سبب خوشنامی وی، بلکه به جهت کنار زدن ائتلاف 8 مارس استقبال می کرد بر همین اساس ناظران معتقدند جعجع بدنبال ایجاد فراکسیونی برای کسب کرسی ریاست جمهوری است  و با توجه آنچه جابه جایی قدرت از عون به باسیل در جریان تیار الوطنی الحر نامیده می شود، این اختلاف ، نزاع جایگزینی ریاست جمهوری در نظر گرفته شده است. 

در میان مسلمانان، دوگانه تشیع و اهل سنت پابرجاست. حزب الله به رهبری سید حسن نصرالله و جنبش اَمل به رهبری نبیه بری به طور نسبی در یک مدار در حال حرکتند و مجموع آرأ تشیع مشتمل برکسب 32 کرسی است که نسبت به انتخابات 2018 کاهش داشته است. در طرف مقابل پس از کناره گیری و سکوت سیاسی سعد حریری در قبال این انتخابات، سایر شخصیت های جریان المستقبل شامل تمام سلام، نجیب میقاتی و بها حریری از کاندیدا شدن برحذر شده اند که در این بین بها حریری برخلاف رویه برادر خود، سعد حریری شهروندان لبنانی را به مشارکت در انتخابات دعوت کرده است. پیرامون جریان المستقبل شنیده ها از حمایت های سعودی ها از فواد سینیوره و فهرست ارائه شده توسط وی حکایت داشت. به این ترتیب تشکل های اهل سنت دچار خمود جدی در این انتخابات بودند که رفتار سیاسی حامیان عرب این جریان در این زمینه بی تاثیر نبوده است. بطور مشخص عملکرد عربستان سعودی در قبال سعد حریری که به تضعیف وی تعبیر شده، نمونه آشکار این روند است. سعد حریری بلافاصله پس از اعلام نتایج انتخابات با دفاع از تصمیم خود اذعان داشت که خروج وی از صحنه سیاسی در عمل راه را برای تغییر باز کرده است. در میان دروزی ها تمیور جنبلاط از حزب سوسیال ترقی خواه بنظر حائز اکثریت سنتی است که در انتخابات فعلی حائز 9 کرسی شدند.

مولفه بسیار مهم و تعیین کننده این انتخابات در ارتباط با نحوه صف آرایی جریان های سیاسی نوظهور لبنان موسوم به  جناح سوم یا جریان مستقل برآمده از اعتراضات اکتبر 2019 در لبنان به وضعیت اقتصادی و معیشتی در این کشور بود. این اپوزیسیون شالوده شکن در واقع بر محور “شعار همه آنها یعنی همه آنها” بر کلان ساختار سیاسی لبنان شورید و توانست 13 کرسی را بدست آورد. اما آنچه در خصوص این جریان هر چه از ظهور آن می گذرد بیشتر خودنمایی می کند این مهم است که جناح سوم از توانایی مناسبی در ایجاد گفتمان سیاسی چشمگیر و جریان ساز بی بهره است. در واقع اردوگاه اپوزیسیون فعلی از استراتژی وسازماندهی مناسب برخوردار نیست که از این طریق بتواند  خود را به عنوان جایگزین مناسبی برای  نخبگان سیاسی فعلی لبنان معرفی کند. 

نقطه اشتراک تمامی جریان ها در انتخابات حاضر ارائه برنامه و شعارهای اقتصادی از سوی عموم احزاب و جریان ها با توجه به بروز بحران های اقتصادی و سیاسی بود. نرخ مشارکت عمومی در این انتخابات 41 درصد اعلام شد که پائین تر از انتخابات پیشین بود. این مشارکت نه چندان مناسب در انتخابات به مشکلات اقتصادی و معیشتی این کشور ارتباط پیدا می کند.

به نقل از میدل ایست نیوز اینک فراکسیون حامی حزب الله یا ائتلاف وفاداران به مقاومت اکثریت پارلمان را از دست داده و حائز 62 کرسی است. اما این عدد کماکان نزدیک به 65 کرسی که اکثریت را تشکیل می دهند خواهد بود. نکته مهم پیرامون این فراکسیون اکثریت یافتن گروه القوات البنانیه از جمعیت مسیحیان مارونی است که در عمل جدی ترین مخالفان حزب الله را به رهبری سمیر جعجع شامل می شود. از سوی دیگر این جنس از چینش که جریان نزدیک به رئیس جمهوری فعلی، میشل عون را در اقلیت قرار داده، پیمان مار میخائیل که عامل پیوند حزب الله و جنبش آزاد میهنی بوده را نیز به خطر می اندازد.

پارلمان آتی در ابتدا باید رئیس خود را برگزیند که با توجه به ضرورت انتخاب از میان شعیان بنا بر عرف ساختاری حاصله از پیمان طائف، گزینه ابقا نبیه بری از جنبش اَمل محتمل به نظر می رسد. پس از آن نوبت به انتخاب نخست وزیر از میان اهل سنت خواهد رسید که نتایج انتخابات و نوع نقش آفرینی ها نظرها را به سمت و سوی فواد سنیوره از جریان المستقبل می کشاند. نهایتا اکتبر سال جاری میلادی و انتخاب رئیس جمهور که بنظر بزرگترین چالش پیش روی پارلمان فعلی خواهد بود. آنچه از نتایج فعلی هویداست چند قطبی بودن پارلمان و درعین حال تعیین کنندگی آرأ مستقلین در تصمیمات اساسی پارلمان خواهد بود، به این دلیل که در عمل آرأ جریان سوم به هر کدام از دو ائتلاف 8 مارس و 14 مارس متمایل شود آن ائتلاف پیروز خواهد بود. صد البته که این نمود، خطر بروز آبستراکسیون های متعدد و دشواری رأی گیری ها را نیز به دنبال دارد که باید منتظر ماند و دید ویترین تحولات خاورمیانه توانایی ایجاد یک همزیستی بین طایفه ای را خواهد داشت یا کماکان دستان بیگانه لبنان را به وادی نزاع های نیابتی و بحران زا خواهد کشاند.

در انتها پیرامون لبنان اگر نظم پدید آمده از پیمان طائف را در ساختار سیاسی لبنان به مثابه یک گفتمان در نظر بگیریم، با درصد اطمینان بالایی می توان چنین مفروض داشت که قدرت طایفه ای کماکان دال مرکزی این گفتمان است. بر همین اساس در مباحث درون گفتمان سیاسی حاکم بر لبنان، سوژه و کارگزار انسانی در لحظه های خاص تاریخی و با قرار گرفتن در جایگاه و موقعیت سوژگی می توانند منشا و سرچشمه آثاری باشند که انتخابات فعلی پارلمان لبنانی در تصویری از آینده این کشور بنظر از این جنس لحظه ها بوده است.