سفری برای استفاده از فرصت ها

سفر ظریف به باکو و ایروان: به موقع و استراتژیک

۰۶ خرداد ۱۴۰۰ | ۰۹:۰۰ کد : ۲۰۰۲۸۵۵ اخبار اصلی آسیا و آفریقا

احسان رستگار در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: در کنار مسائل مختلف و اشتراکاتی که ایران و جمهوری آذربایجان با یکدیگر دارند که زمینه را برای گفت وگو و تبادل نظر بین دو کشور در سفر وزیر خارجه فراهم می کند، ظاهراً بالا گرفتن بحث ها درمورد تسریع در ایجاد راهرو زنگزور، بدون در نظر گرفتن منافع حیاتی ایران، از دیگر مسائل حساس و مورد نگرانی ایران است که در سفر ظریف به باکو و ایروان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

سفر ظریف به باکو و ایروان: به موقع و استراتژیک

نویسنده: احسان رستگار، کارشناس مسائل بین الملل

دیپلماسی ایرانی: شش ماه بعد از پایان یافتن جنگ ۴۴ روزه میان جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بار دیگر عازم این دو جمهوری قفقاز شده است. از سفر محمدجواد ظریف در این مقطع زمانی می توان به عنوان سفری "به موقع و استراتژیک" نام برد. آنچه این سفر را از دیگر سفرهای ظریف به منطقه متمایز می کند، شرایط دگرگون شده و در حال تغییر منطقه قفقاز جنوبی است. در واقع بعد از آن که جنگ ۴۴ روزه با وساطت ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و در قالب بیانیه 10 نوامبر به پایان رسید، جمهوری آذربایجان و متحد سرسخت آن یعنی ترکیه به عنوان فاتحان این جنگ و همچنین روسیه به عنوان میانجیگر در فرآیند صلح به سرعت درصدد بر آمدند تا شرایط متحول شده منطقه را در راستای منافع خود جهت دهی کنند. هدف اصلی این کشورها افزایش وزن دیپلماتیک و توان سیاسی، اقتصادی و نظامی خود برای تاثیرگذاری بر معادلات آتی منطقه قفقاز جنوبی بود. نقطه اشتراک منافع این سه کشور را میتوان بند نهم بیانیه سه جانبه صلح دانست. بر اساس این بند، تمامی ارتباطات، حمل و نقل و امور اقتصادی در منطقه از حالت انسداد خارج می شود. جمهوری ارمنستان امنیت تردد بین مناطق غربی آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را با هدف سازمان دهی و جا به جایی بدون مانع شهروندان، وسایل حمل و نقل، کالاها در هر دو جهت را تضمین می کند. کنترل بر تردد توسط سازمان کنترل مرزی نیروی امنیت فدرال روسیه انجام می شود. همچنین با توافق طرفین، ساخت ارتباطات جدید حمل و نقل، که جمهوری خودمختار نخجوان را با مناطق غربی جمهوری آذربایجان متصل کند، تضمین خواهد شد.

بر همین اساس پس از امضای اعلامیه در ماه نوامبر سال گذشته، جلسه ای بین رهبران جمهوری آذربایجان، روسیه و ارمنستان در 11 ژانویه در چارچوب اجلاس سه جانبه در مسکو برگزار شد. رفع انسداد ارتباطات و حمل و نقل موضوع اصلی این نشست بود. بر اساس بیانیه جدید که توسط شرکت کنندگان در اجلاس صادر شد، یک کارگروه سه جانبه به ریاست معاونان نخست وزیران آذربایجان، ارمنستان و روسیه برای اجرای مفاد بند 9 بیانیه نوامبر تشکیل شد. در نخستین جلسه این گروه کاری لیستی از مسیرهای اصلی جهت بازگشایی اعلام شد، که مهم ترین آن برقراری ارتباط مستقیم زمینی بین نخجوان و جمهوری آذربایجان، از طریق استان سیونیک ارمنستان بود.

واقعیت این است که رفع انسداد مسیرهای حمل و نقل در منطقه از بعد از بیانیه صلح، دقیقاً به یک نقطه تنش در منطقه تبدیل شده است. دلیل آن هم در تضاد منافع کشورهای حاضر در منطقه نهفته است. ایجاد این مسیر ارتباطی که رئیس جمهور آذربایجان الهام علی اف از آن با عنوان راهروی زنگزور نام می برد، چیزی جز سود مطلق برای سه کشور جمهوری آذربایجان، ترکیه و روسیه از یک سو و ضرر مطلق برای سه کشور ایران، ارمنستان و گرجستان نیست.

در رابطه با این مسیر ارتباطی دو نکته حائز اهمیت است. اول آن که، در هیچ کجای بیانیه نوامبر اشاره ای به مسیری با عنوان "راهروی زنگزور" نشده و فقط به بازگشایی داوطلبانه مسیرهای ارتباطی میان دو کشور آن هم به صورت داوطلبانه اشاره شده است. دوم اینکه الهام علی اف، رئیس جمهور جمهوری آذربایجان اخیرا تاکید کرده، در صورتی که ایروان در بازگشایی راهروی زنگزور همکاری نکند آذربایجان این مسیر را به زور باز خواهد کرد. در واقع علت تهدید علی اف به استفاده از زور در بازگشایی این مسیر ارتباطی، میزان‌سود مطلقی است که راهروی به اصطلاح زنگزور برای سه کشور جمهوری آذربایجان، ترکیه و روسیه دارد.

رفع انسداد مسیر آذربایجان به ترکیه از طریق ارمنستان، یک عامل مهم در فعالیت اقتصادی بلند مدت جمهوری آذربایجان است. این مسیر، جمهوری آذربایجان را به عنوان قطب اصلی حمل و نقل در تقاطع کریدور های شرق به غرب و شمال به جنوب در قلب منطقه اوراسیا تبدیل می کند و امکان کنترل این مسیر ها را به جمهوری آذربایجان می دهد. همچنین با استفاده از راهرو زنگزور، ترکیه راه زمینی مستقیمی به جمهوری آذربایجان، یکی از اصلی ترین شرکای اقتصادی خود پیدا خواهد کرد. این موضوع به نوبه خود روابط اقتصادی و گردشگری دو کشور را تقویت می کند. از طرف دیگر، این راهرو می تواند به عنوان دروازه ای به آسیای میانه برای ترکیه عمل کند و این کشور را قادر می سازد تا روابط اقتصادی و ایدئولوژیک خود را با جهان به اصطلاح "ترک" تقویت کند.

راهرو زنگزور برای روسیه نیز می تواند به مسیر اصلی حمل کالا به قفقاز جنوبی و کشورهای اطراف تبدیل شود. قطارهای روسی می توانند از طریق خاک جمهوری آذربایجان و راهرو زنگزور به ارمنستان، ترکیه، ایران و کشورهای جنوب آسیا رفت و آمد کنند. این راهرو در کنار داشتن تأثیر مثبت بر روابط تجاری روسیه با ترکیه، یک مسیر جایگزین برای دستیابی روسیه به بازارهای خاورمیانه از طریق خاک ترکیه نیز فراهم می کند. از طرف دیگر راهرو زنگزور از نظر تسلط بیشتر روسیه بر ارمنستان از اهمیت ویژه ای برای روسیه برخوردار است. به دلیل مشکلات سیاسی با گرجستان، روسیه قادر به استفاده از مسیرهای زمینی گرجستان برای حمل کالا به ارمنستان نیست. اکنون این کشور قادر به غلبه بر موانع حمل و نقل در روابط اقتصادی با ارمنستان خواهد بود.

واقعیات فوق نشان می دهد که تمام فرصت هایی که راهرو زنگزور برای منطقه فراهم می کند، نهایتا به گسترش شبکه های حمل و نقل منطقه ای و تحریک روابط اقتصادی در راستای منافع سه کشور یاد شده، منجر می شود. در طرف مقابل، سه کشور ایران، ارمنستان و گرجستان مدتهاست که قصد دارند ارتباط ریلی خود را در مسیر حمل و نقل بین المللی شمال و جنوب برقرار کنند. ایران می داند که اجرای پروژه راهرو زنگزور بدون درنظر گرفتن منافعش توسط بانیان این طرح، موجب قطع ارتباط زمینی ایران با ارمنستان خواهد شد. ایران بارها هشدار داده است که اجازه تغییر در مرزهای خود به بهانه ایجاد راهرو جدید را نخواهد داد.

در کنار مسائل مختلف و اشتراکاتی که ایران و جمهوری آذربایجان با یکدیگر دارند که زمینه را برای گفت وگو و تبادل نظر بین دو کشور در سفر وزیر خارجه فراهم می کند، ظاهراً بالا گرفتن بحث ها درمورد تسریع در ایجاد راهرو زنگزور، بدون در نظر گرفتن منافع حیاتی ایران، از دیگر مسائل حساس و مورد نگرانی ایران است که در سفر ظریف به باکو و ایروان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

کلید واژه ها: ارمنستان آذربایجان ایران و ارمنستان ایران و آذربایجان روسیه روسیه و ارمنستان روسیه و آذربایجان محمد جواد ظریف

نظر شما :

توران ترک ۰۶ خرداد ۱۴۰۰ | ۰۹:۲۵

هدف آذربایجان بازپس‌گیری استان زنگه زور است و خاک جهان ترک را پس خواهد گرفت و جهان وسیع ترک از دیوار چین تا دیوار وین یک پارچه خواهد شد.

سانا ۰۶ خرداد ۱۴۰۰ | ۰۹:۳۷

پوتین کارش را می کند و هیچ کس هم نمی تواند کاری بکند قفقاز حیاط خلوت روس است حتی ترکیه هم نفعی نخواهد همه منافع مال خرس بزرگ است

ایرانی ۰۶ خرداد ۱۴۰۰ | ۱۰:۱۰

جناب رستگار به مطالب خوبی اشاره کردید مخصوصا که گفتید منافع روسیه بله روسیه همیشه خواهان در کنترل گرفتن و مستعمره کامل کردن ارمنستان بوده و هست و حتی به نظر من برای این کار ممکن هست که منطقه زنگه زور را بی طرف اعلام کند و اداره آن را با همکاری اذربایجان و ترکیه به دست گیرد تا ارمنستان را از ایران جدا کند چون روسیه می ترسد که اگر ایران به غرب تمایل پیدا کند و در ارمنستان حکومت غرب گرا بر سر کار آید دیگر ارمنستان از روسیه تبعیت نخواهدکرد و یک پایگاه نظامی مهم را از دست خواهد داد و دیگر اینکه ایران بزرگ برای روسیه که با او همسایه دریایی هست همیشه مشکل ساز بوده و هست و روسیه در طول تاریخ نشان داده که اعتماد بیشتری به ترک ها دارد و برای این کار مجبو ر هم هست چون در محاصره ملت های ترک قرار دارد و همکاری با 7 کشور ترک همسایه و راضی نگه داشتن آنها مهتر از ایران هست ولی برای اینکه منافع ما هم حفظ شود بهتر است با آذربایجان و ترکیه همکاری خوبی داشته باشیم چون در بدترین شرایط جنگی هم سیاست مداران آذربایجان و ترکیه با سیاست و احترام با ایران برخورد کردند و مشکلی برای ما ایجاد نکردند ولی ارامنه برای درگیر کردن ایران در جنگ مناطق مرزی ما را گلوله باران کردندامیدوارم کشور های مسلمان مخصوصا دو کشور شیعه آذربایجان و ایران رابطه خوبی داشته باشند چون تا به حال امن ترین مرز ایران مرز آذربایجان و ایران بوده و خواهد بود از ظرفیت همکاری با شورای ترک هم با در نظر گرفتن 45 میلیون ترکی ایرانی می توانیم استفاده کنیم و بهتر است از به کار بردن کلمه به اصطلاح شورای ترک خودداری کنیم که این شورا با به حال در بسیاری از مسائل دنیا تاثیر گذار بوده و تمام قدرت های با احترام با آن برخورد کرده اند و افغانستان هم خواستار عضویت در این شورا شده است .

سلطانعلی ۰۶ خرداد ۱۴۰۰ | ۱۰:۲۶

البته در تفسیر بند ۹ توافق صلح بین ج. اذربایجان وارمنستان، کریدور زنگزور(سیونیک) که ارتباط نخجوان و باکو را فراهم میسازد، با کریدور لاچین که ارتباط خانکندی(استپاناکرت) را به ارمنستان فراهم میکند، یعنی دو امتیاز متقابل است،( اگر ارمنستان مانع باز گشایی کریدور زنگزور شود ج.اذربایجان هم مانع باز گشایی کریدور لاچین خواهد شد، البته برای نخجوان دو مسیر ارتباطی هر چند طولانی،امکان پذیر است( مسیر ایران، مسیر گرجستان) ولی برای اهالی ارمنی خانکندی هیچ راه دومی نیست، (ناگفته نماند که خودمختاری اهالی ارمنی خانکندی در پی جنگ ۴۴ روزه لغوشده، ) ولی ایران که مخالف باز گشایی کریدور زنگزور است، به بهانه اسیب دیدن مسیر ارمنستان،گرجستان، در واقع خدمتی رایگان به ارامنه وگرجیها میکند، که ضررش متوجه ایران واذربایجان است، البته مسیر جاده ایران به ارمنستان وحتی گرجستان ،اتوماتیک یک مسیر کوهستانی پر خطر که نیمی از سال به علت بارش برف مسدود میباشد، فوق العاده پر پیچ وخم طولانی وپر خطر است،که سالانه وسایل نقلیه زیادی در اثر سقوط به دره ها از بین میرود، وهمچنین امکان ایجاد خط اهن عملا به علت کوهستانی بودن مسیر امکان ندارد،واگر هم باشد هزینه نگهداری وخطرات دیگر ،توجیه اقتصادی ندارد، واز همه مهمتر به علت ادعای ارضی ارمنستان از گرجستان روابط بین دوکشور چندان خوب نیست،علاوتا روابط گرجستان با روسیه قطع است (به دلیل اشغال ابخازیا واوستیا توسط روسها) واز همه مهمتر اقتصاد محدود و ورشکسته ارمنستان با نفوس ۲/۵میلیونی ،بازار پر رونقی نخواهد شد، لذا عملا خودمان طرح اقتصادی ۳+۳ را لغو میکنیم ،چون اگر دالان زنگزور باز نشود کلا طرح مشارکت اقتصادی شش کشور (ایران،ارمنستان گرجستان،روسیه ،ترکیه،ج.اذربایجان ) عملی نخواهد شد، ودالان لاچین هم مسدود خواهد شد، وزیان این مسیله بیشتر دامن ارمنی ها را خواهد گرفت، والا اذربایجان طبق توافق با ترکیه میتواند امور نظامی واقتصادی نخجوان را به ترکیه واگذار کند، وترکیه هم طبق سابق از مسیر گرجستان ودالان تووز به اذربایجان تردد کند. وایران وارمنستان باز هم در محاصره میمانند. لذا داستان هر چه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی، شامل حالمان میشود،

ناشناس ۰۶ خرداد ۱۴۰۰ | ۱۹:۱۲

وقتی جمهوری آذرباییجان طمع به خاک ایران داره چه روابط استراتژیکی میتونه بین ایران و آذرباییجان برقرار باشه ظریف بجای اینکه میانجیگری کنه بین ارمنستان و آذرباییجان به طرف آذرباییجانی بفهمونه که حداقل فقط استانهای شمال غرب ایران و آذرباییجان بدونه نه قزوین و همدان و گیلان و قم و مرکزی رو (هرجایی که ترکها با قلدری بهشون وارد شد) ، ارمنستان هم که اصلا طمعی به خاک ایران نداره خیلی رفتار ترکها با غیرترکها در جمهوری آذرباییجان خوبه توقع دارند این استانهای اصالتا غیرترک بخاطر مهاجران و مهاجمان ترک در این استانها بخشی از نقشه خیالی آذربایبجان بشن تجربه تاریخی هم نشان داده ترکها با همسایگانشون خوب نیستن تازه ترکمنستان هم طمع به خاک گلستان و مازندران داره ضمنا جمهوری آذرباییجان متحد اسرائیله اگر نه بخاطر مردم ایران حداقل بخاطر مساله فلسطینی شر باکو رو کم کنید

خسرو ۰۶ خرداد ۱۴۰۰ | ۱۹:۳۵

در بند نهم توافقنامه در مورد راهروی زنگه زور به عنوان داوطلبانه اشاره نشده است خوب است نویسنده محترم مرور دوباره بنماید در ثانی راهرو زنگه زور همین حالا هم درکنترل روسیه هست و به جهت کنترل مرز تفاوتی ایجاد نخواهدشد و مرز ایران با ارمنستان قطع نمیشود ثالثا گرجستان در هیچ پلتفرم مشترک با ایران و ارمنستان ، حضور ندارد و درضمن راهرو ارمنستان و گرجستان( نگاه به نقشه منطقه ) برای ایران هیچ کارکرد اقتصادی ندارد که با ایجاد راهرو زنگه زور از بین برود و بالاخره اگر ارمنستان از همکاری در مورد راهرو زنگه زور امتناع نماید -- آذربایجان هم راهرو لاچین را خواهد بست که مهاجرت ارامنه از خانکندی و عمیق شدن بحران را بدنبال خواهد داشت

سعید تبریزلی ۰۶ خرداد ۱۴۰۰ | ۲۱:۲۰

ترس فارسها از کریدور زنگه زور دلایل سیاسی دارد نه اقتصادی. ترس قوم همسایه قدرت گیری ترک هاست. کریدور شمال جنوبی اگر وجود داشت ارمنستان ورشکسته نبود و مردمش برای کارگری به روسیه نمی رفت. ارمنستان خودش هم می داند بود و نبودش در گرو ارتباط اقتصادی با ترکیه و آذربایجان است. این کریدور هم باز خواهد شد چه ایران بخواهد چه نخواهد.

آسمان ریسمان ۰۷ خرداد ۱۴۰۰ | ۰۳:۵۱

خواستم یادآوری کنم بخش غربی جمهوری آذربایجان همون نخجوانه. کریدور مربوط قراره بخش شرقی جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل کند

در جواب ایرانی و.... ۰۷ خرداد ۱۴۰۰ | ۱۵:۴۵

همان به اصطلاح شورای ترک نتوانست از باکو در جنگ قره باغ حمایت کند فقط بیانیه رفع تخاصم داده است ،حتی صدای حزب پانترکی حرکت ملی ترکیه( دولت باغچه لی) را در آورد ،چون میداند تمام آن کشورها و حاکمان آنها مستعمره روسیه هستند ،فقط تفاهماتی در زمینه سرمایه گذاری مشترک انرژی ،بازرگانب،ترانزیت دارند اما در زمینه سیاست همه آنها ملاحظات سیاسی روسیه میکند ،بار چندم میگوییم کتاب عمق استراتژیک وزیر خارجه سابق ترکیه( داوود اوغلو) بخوان تا بدانید هدف این شورا از میان برداشتن سد ایران در تقسیمات جغرافیایی قفقاز و آسیای مرکزی است ،انها تمام قدرت خود را برای خنثی کردن ایران خواهند کرد ،روسها میداند که ایران به غرب گرایش نخواهد کرد علت آن ۴۲ سال تحریم و ۸ سال جنگ و ترور است،و گرمه باید تمام سامانه تور اسکندر است ۴۰۰ باید در نزدیکی مرز ایران می‌بود نه غرب روسیه و استانیگراد با اروپای شرقی( لهستان ،فنلاند ،اوکراین و...‌)این احترام باکو و ترکیه نسبت به ایران از سرقدرت ایران است و عدم نادیده گرفتن ایران در منطقه ( سوریه ،عراق ،لبنان ،یمن و...) روزگار امروز اسراییل را میبیند ،عضویت افغانستان هم به دعوت ترکیه بوده در شورای ترک زبان نقشه مرکزی افغانستان در همسایگی با کشورهای ترک آسیای مرکزی و سین کیانگ چین ،توران بزرگ شما افسانه شده در کتابهای ،الباقی پانترکا مشکل عقدههای تاریخی و تجزیه عثمانی دچار شدند

امید ۰۷ خرداد ۱۴۰۰ | ۲۰:۳۵

ناشناس جان قزوین و شرق کردستان و زنجان و شمال همدان و شهرهای سنقر و آستارا و منجیل و قسمتی از اصفهان و ساوه و اراک و ازنا و دورود تا همین صد سال قبل جزو ایالت آذربایجان بود وجمشیدی غالبا ترک تا اینکه با سیاست پهلوی برا تجزیه این ایالت و کوچاندن غیر ترکها از اکثریت ترکها درآمده اونی که شما میگین برعکس مهاجرین شما هستین نه ما ترکها ی حداقل ساکن دوهزارساله اونجا

احمد در جواب به امید ۰۸ خرداد ۱۴۰۰ | ۱۵:۳۷

مگر اصفهان جز ایالت آذربایجان بوده ؟؟؟؟؟ یا خدا توهم تا کجا ؟؟؟؟ دریای خزر چرا کاسپین امروزی یا دریای قزوین دیروزی میگویند ؟؟؟؟؟ تاریخ نگاه کن ،دلیل نیست که هر جنبنده و خزنده و پستانداری که از نزدیکی مرز ترکیه یا باکو گذراند ترک باشد ،انهم طبق گفته همان ترک شناس معروف ایلبر اورتایلی که ترکها را مهاجران دشت قبچاق نامید) کلیپهای مصاحبه آن در آپارات موجود است ،چرا هیچ آثاری مطقن و مطمینی از حضور ترکها قبل از ورود اسلام در فلات ایران( داخل قلمرو ساسانیان ) نیست ( خواهشاً دستبردی به اقوام سکاها وسایر اقوام گذشته که تاریخ مکتوبی کامل و مشخصی ندارند و صرف شبه بودن التصافی بودن با زبان مهاجران دشت قبچاق نزنید ) نیست تاریخ آذربایجان را از منابع مطمین نه گروهها و سایتهای معلوم الحال که سرشار از جعل انکار و نفرت قومی و نژادی است

وحید ۲۱ خرداد ۱۴۰۰ | ۱۷:۱۹

هر جوری حساب کنیم این راهرو به معنی قطع ارتباط ایران و ارمنستان است. آن زمان که ایران باید به ارمنستان کمک می‌کرد، نکرد که هیچ تازه حمایت از گرگها را اعلام کرد و حالا دارد کم کم میفهمد که در چه مهلکه‌ای افتاده: یکی در سرای بچه گرگ پرورید ... چو پرورده شد خواجه را بردرید افشین را به یاد بیاورید که به معتصم کمک کرد و هموطنان خود بابک و مازیار را تحویل داد و سرانجام خودش هم به دار آویخته شد.

وحید ۲۱ خرداد ۱۴۰۰ | ۱۷:۳۰

آغای ایرانی!! ۴۵ میلیون ترک در ترکیه وجود دارند که در ایران باشد یا مشکل ۳بینی داری؟ البته این گویا یک بیماری مسری است که حتی در عراق و سوریه هم جمعیت خود را ۳ برابر واقعیت می‌بینید چنانکه در کشورهای غصب شده مثل فرارود (ازبکستان) و جمهوری آران هم جمعیت ۳۰ درصدی را ۹۰ درصد میخوانید.