بررسی اهداف ضدروسی سفرعلیف به گرجستان

دیپلماسی ایرانی: الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان در جریان سفر کاری خود به گرجستان با ایراکلی غاریباشویلی، نخست وزیر این کشور بر سر توسعه کریدور میانی (کریدور حمل و نقل بین المللی ترانس خزرTMTC ) و آغاز ساخت یک بندر عمیق در آناکلیا در دهانه رودخانه اینگوری موافقت کرد. قزاقستان نیز در این طرح شریک است.

این طرح بخشی از برنامه توسعه ارتباطات شرق و غرب است که قلمرو روسیه و ایران را دور می زند. با این کار کشورهای عضو ناتو، و در درجه اول ترکیه، فرصت ایجاد پایگاهی برای ناوگان زیردریایی در نزدیکی مرزهای روسیه را دارند. همین امر نشان می دهد تصور روسیه در مورد توانایی آن برای کنترل کریدورهای انتقال کالا و انرژی منطقه و امکان بده بستان با ترکیه و مهار این کشور تا چه حد خام و به دور از واقعیت است.

با توجه به رویدادهای اخیر در قراباغ و سیاست رهبری کنونی ارمنستان در قبال روسیه که می تواند به پایان حضور نظامی روسیه در قفقاز جنوبی منجر شود، اگر بودجه کلانی برای سرمایه گذاری در این کریدور میانی در نظر گرفته شده باشد، تعجب آور نخواهد بود. ظاهرا از قبل روی این موضوع توافق شده است و توسط اعضای اتحادیه اروپا و تحت فشار ایالات متحده بدین منظور سرمایه گذاری خواهد شد. احتمالا مخالفت جدی ایران با ایجاد کریدور جعلی زنگزور نیز در آغاز این طرح توسعه بی تاثیر نخواهد بود.

اینکه در این شرایط چه خطرات دیگری یه خصوص برای روسیه ایجاد می‌شود، یک سوال جدی است و می‌تواند در دستور کار نشست کشورهای مستقل مشترک المنافع در ۱۳ اکتبر سال ۲۰۲۳ که در بیشکک، پایتخت قرقیزستان، برگزار می‌شود، قرار گیرد.

گرجستان به عنوان تنها کشور منطقه قفقاز با دسترسی مستقیم به دریای سیاه، به افزایش نقش خود برای ترانزیت تجاری مایل است. بدون گرجستان، دسترسی اتحادیه اروپا به منابع طبیعی آذربایجان نیز محدود خواهد شد. توافق اخیر امضا شده بین بروکسل و باکو در مورد افزایش دو برابری صادرات گاز آذربایجان به اتحادیه اروپا از طریق خطوط لوله گاز ترانس آناتولی (TANAP) و ترانس آدریاتیک (TAP) نشان دهنده نقش فزاینده ترانزیتی گرجستان است.

در آغاز پروژه بندر آناکلیا، ارزش آن ۲.۵۵ میلیارد دلار برآورد و قرار شد به عنوان اولین بندر اعماق دریا در شرق دریای سیاه، کشتی‌های کانتینری بزرگ عمدتاً از چین و آسیای مرکزی را پذیرش کند. با وجود اهمیت آن برای منافع ژئواکونومیکی گرجستان، دولت در دو مرحله برای نهایی کردن این پروژه شکست خورد که بیشتر به دلیل کمبود بودجه، بحران سیاسی عمیق و اعتراضات گسترده بود. اکنون، دولت تحولات ژئوپلیتیک را فرصتی در راستای جذب سرمایه گذاران خصوصی ارزیابی می‌کند.

به نظر می‌رسد راه‌اندازی بندر آناکلیا که تنها چند کیلومتر از سرزمین جدا شده آبخازیا توسط روسیه فاصله دارد، از حمایت کشورهای غربی برخوردار است. همچنین ساخت این بندر برای متنوع‌سازی مسیرهای حمل‌و‌نقل موجود و توسعه مسیرهای جدید بسیار مهم است.

روسیه یک تهدید بالقوه برای این پروژه است زیرا طرح مذکور هیچ سودی برای مسکو ندارد، از این رو با آن مخالفت کرده است. آناکلیا می‌تواند یک چالش جدی برای بندر نووروسیسک روسیه در دریای سیاه، به ویژه در شرایط تحریم‌های سخت غرب باشد. مخالفت مسکو از این واقعیت ناشی می‌شود که در صورت بهره‌برداری کامل بندر آناکلیا، احتمالاً توسط ناتو، برای اهداف نظامی مورد استفاده قرار بگیرد و تهدیدی واقعی برای امنیت ملی روسیه باشد.

از آنجایی که روسیه در نتیجه تهاجم این کشور به اوکراین تحت تحریم‌های سنگین قرار گرفته است، حجم قابل توجهی از محموله‌های بین‌المللی که قبلاً به مسیرهای ترانزیتی روسیه متکی بودند، به کریدور میانی منتقل شدند که چین و کشورهای آسیای مرکزی را با عبور از آذربایجان و گرجستان به اروپا وصل می‌کند‌. بنابراین در ماه‌های اخیر، راه‌آهن گرجستان و بنادر پوتی و باتومی افزایش جریان بار را تجربه می‌کنند و همچنین وجود صف‌های طولانی کامیون‌های بین‌المللی در مرزهای گرجستان به یکی از بارزترین تأثیرات جنگ اوکراین در تفلیس تبدیل شده است.

اما کارشناسان از مدت‌ها پیش هشدار می‌دهند که نقص‌های زیرساختی می‌تواند گرجستان را از استفاده کامل از پتانسیل ترانزیت خود باز دارد که در صدر این فهرست، نبود یک بندر عمیق دریایی است. دیوید سونگولاشویلی، رئیس کمیته اقتصادی پارلمان گرجستان، در ماه سپتامبر ۲۰۲۲ گفت که به دلیل وضعیت فعلی در منطقه، کریدور میانی ارزشمندتر شده است. دقیقا به همین دلیل، ساخت بندر آناکلیا در دستور کار قرار گرفته و با تلاش دولت، مقدمات انتخاب سرمایه‌گذار مناسب از اروپا و آمریکا آغاز شده است.

تلاش ایران برای مقابله با کریدور جعلی زنگزور و حفظ مرز با ارمنستان بدون توجه به آنچه در گرجستان در جریان است، کم اثر خواهد بود. ایران باید با واگذاری هر گونه درون بوم جدید توسط دولت ارمنستان به باکو و به خصوص روستاهایی مانند تیگراناشن و تاووش و ... که در مسیر ترانزیتی ایران به ارمنستان و گرجستان قرار دارند، مخالفت کند و توسعه همکاری های اقتصادی و تجاری و سیاسی با گرجستان برای تثبیت یکی از مسیرهای کریدور شمال به جنوب را در دستور کار قرار دهد.