بایدن نگاهی متفاوت از ترامپ و اوباما به عراق دارد

دیپلماسی ایرانی – با توجه به مجموعه اتفاقات و تحولاتی که بعد از روی کار آمدن جو بایدن در عراق می گذرد به نظر می آید که رئیس جمهور جدید در ایالات متحده نگاهی متفاوت از دونالد ترامپ (رئیس جمهور سابق) و حتی دوران باراک اوباما (رئیس جمهور اسبق) به این کشور دارد. به هر حال انتظار بر این بود که بایدن در نخستین سخنرانی خود پیرامون رونمایی از دکترین سیاست خارجیش در چهار سال پیش رو، حداقل اشاره ای کوتاه و گذرا به عراق می داشت، اما بر خلاف تصور، رئیس جمهوری آمریکا در چهارم فوریه/ ۱۶ بهمن کوچک ترین نکته ای در خصوص نگاه و برنامه دولتش برای عراق بیان نکرد، کما این که در همان سخنرانی به ایران، برجام، پرونده فعالیت های هسته ای تهران، منازعه دیرینه فلسطین، جنگ سوریه و دیگر مسائل جاری در خاورمیانه اشاره ای نشد و بایدن تنها به پایان دادن به جنگ یمن و یا مسائل فرامنطقه ای نظیر کودتای میانمار، چالش‌های آمریکا درباره پرونده‌های روسیه و چین و سیاست واشنگتن در قبال پناهندگان بسنده کرد.

بی شک عدم ذکر پرونده عراق از سوی بایدن از کاهش اهمیت آن برای آمریکا خبر نمی دهد، بلکه برعکس حکایت از اهمیت روزافزون این بازیگر تاثیرگذار منطقه غرب آسیا بر عرصه سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه دارد. اتفاقا در سایه این نکته عدم اشاره به عراق در گفته های بایدن معنا پیدا می کند. این مسئله از آن جهت دارای اهمیت است که بیان برنامه و استراتژی بایدن برای عراق می تواند دست او را برای رقبای منطقه ای و فرامنطقه ای از روسیه و چین گرفته تا ایران رو کند و این بازیگران به فکر نحوه تقابل با راهبرد واشنگتن بیفتند. ضمن این که هر گونه تغییر نگاه بایدن در خصوص خاورمیانه و کشور کلیدی نظیر عراق در آن سو حساسیت برخی دیگر از بازیگران متحد آمریکا از عربستان و امارات گرفته تا اسرائیل را به همراه دارد که می تواند فشارهای مخرب آنها را بر سیاست خارجی دولت بایدن و متعاقبش احتمال ناکام ماندن برنامه او در حوزه دیپلماسی شکل دهد.

لذا بایدن سعی داشته و دارد بدون اعلام برنامه خود در خصوص عراق و به صورت چراغ خاموش، نگاه خود را در منطقه غرب آسیا و عراق پیش ببرد بدون آن که نگرانی دوستان و تقابل رقبا را به دنبال داشته باشد. به این معنا که بایدن با اشراف بر اقتضائات جدید در خاورمیانه و به خصوص عراق به خوبی به این درک رسیده است که شرایط کنونی در این کشور متفاوت از دوران اوباما است. عراق در سال ۲۰۲۱ در دوره بایدن نسبت به زمانی که وی معاون رئیس جمهور آمریکا در ۲۰۰۸ بود، اهمیت بیشتری دارد. زیرا شرایط داخلی عراق بعد از ترور سردار سلیمانی پیچیده‌تر شده است. در همین رابطه فیلیپ کراولی، دیپلمات سابق آمریکایی در گفت وگو با شبکه الحره آمریکا چنین عنوان می کند: «این دولت بایدن است، نه دولت اوباما و ما در سال ۲۰۲۱ هستیم، نه ۲۰۱۳ که داعش پدید آمد. این تاریخ تغییر کرده است و بایدن سیاستش را در رابطه با عراق بر اساس جایی که امروز هستیم و جایی که به آن می‌رویم و نه همچون گذشته خواهد ساخت.»

به هر تقدیر عراق همواره زمین تقابل آمریکا و ایران طی سال های گذشته بوده است. زیرا این کشور (عراق) سرپل ارتباطی ایران با دیگر حوزه های نفوذش در منطقه خارومیانه یعنی سوریه، لبنان و فلسطین است. افزون بر آن نباید از نظر دور داشت که عراق عملا شاهرگ اقتصادی و تجاری منطقه ای تهران محسوب می شود. بنابراین ایالات متحده به اهمیت عراق درباره هرگونه تفاهم پیرامون برنامه هسته‌ای، موشکی و بالاخص نفوذ منطقه ای ایران واقف است. این نکته گویای آن است که بایدن برنامه ای متفاوت از چهار سال گذشته را برای خاورمیانه و به خصوص عراق در نظر دارد. ذکر این نکته از آنجا حائز اهمیت است که نباید فراموش کرد رئیس جمهور فعلی ایالات متحده جزء سیاست مداران طرفدار تفکر «برنارد لوئیس» مبنی بر لزوم اعاده تجزیه منطقه خاورمیانه به کشورهای کوچک تر به منظور درگیرکردن آنهاست، تا ذیل آن بهانه حضور مداوم واشنگتن در غرب آسیا با توجیه میانجیگری آمریکا به قوت خود باقی باشد. 

مضافا جو بایدن طراح پروژه قدیمی «تجزیه عراق» در سال ۲۰۰۷ به سه کشور کردی، شیعی و سنی بود. علاوه بر آن وی پیش تر هم به‌عنوان یکی از ارشدترین دموکرات‌هایی که در سال ۲۰۰۳ به نفع حمله به عراق برای سرنگونی صدام حسین رای داده است، شناخته می‌شود. مجموعه این نکته می تواند گویای آن باشد که بایدن اگرچه در داخل با ابربحران هایی نظیر تداوم شیوع کرونا و اقتصاد رو به افول مواجه است، اما نمی تواند منافع سیاست خارجی ایالات متحده در منطقه استراتژیکی همچون خاورمیانه با محوریت عراق را نادیده بگیرد. بنابراین به موازات مدیریت بحران های داخلی به دنبال زمینه سازی برای توجیه حضور آمریکا در عراق و پیگیری منافع بلندمدت کاخ سفید در خاورمیانه است. 

پیرو این نکات قطعا تلاش برای افزایش تعداد نیروهای ناتو در عراق گویای آن است که بایدن، نه تنها بر خلاف ترامپ به فکر خروج از این کشور نیست، بلکه سعی دارد با بالا بردن تعداد نیروهای آمریکایی ذیل ائتلاف ناتو، برنامه دولتش را در خاک این کشور پیش ببرد. به هر حال مقامات ناتو بعد از حمله راکتی به مقر نیروهای آمریکایی در اربیل از نیت خود برای افزایش هشت برابری این نیروها در عراق خبر دادند. به بیان دیگر اکنون حملات موشکی به منطقه سبز بغداد و اربیل در قالب بهانه طراحی شده برای افزایش تعداد نیروهای ناتو و یا بهتر بگوییم نیروهای آمریکایی در عراق عمل می کند. از این حیث و با توجه به تحولات جاری در عراق انتظار می رود که دو مولفه خشونت تروریستی و طرح احیای اقلیم های سه گانه (کردی، سنی و شیعی) همچنان در این کشور به عنوان دو کاتالیزور، توجیه کننده و بهانه حضور نیروهای ایالات متحده آمریکا در چهار سال پیش رو عمل کنند.  

ضمن این که تنها به فاصله ۳۷ روز از روی کار آمدن بایدن شاهد صدور اولین دستور حمله نظامی او به منطقه مرزی بوکمال در خاک سوریه با هدف نابودی مواضع، اهداف و نیروهای عراقی همسو با ایران تحت عنوان پاسخ به حمله راکتی ۱۵ فوریه/ ۲۷ بهمن اربیل بودیم. این مهم به روشنی ثابت می کند که عراق کماکان و حتی جدی تر از دوران ترامپ، صحنه تقابل تهران – واشنگتن خواهد بود. لذا برخی ارزیابی ها و تحلیل های اولیه کارشناسان و ناظران پیرامون تنفس سیاسی، امنیتی و دیپلماتیک عراق در دوران ریاست جمهوری جو بایدن به خود رنگ واقعیت نخواهد گرفت. خصوصا که بازه زمانی، چگونگی اجرا و به‌ویژه هدف حمله در منطقه مرزی مشترک سوریه با عراق، احتمالا نشانگر پیام جدی واشنگتن است که اگرچه با تغییر مستاجر کاخ سفید و آغاز انعطاف دیپلماتیک، بایدن به دنبال حل مشکلات است، اما ایالات متحده در قبال موانعش بر سر راه تحقق راهبردهای خود در خاورمیانه نگاهی تهاجمی دارد. 

اما نکته مهمتر به تعیین گنندگی اقتضائات سیاسی داخلی در عراق بر میزان موفقیت دستاوردهای سیاست خارجی جو بایدن در قبال این کشور باز می گردد. به هر حال سنگین تر شدن کفه و وزن سیاسی جریان همسو با واشنگتن در عراق می تواند مسیر هموارتری در پیش روی جو بایدن قرار دهد تا به مقاصد و اهداف خود دست پیدا کند. موید این گزاره نقش دولت کنونی بغداد در حمله پنج شنبه هفته گذشته ایالات متحده به نیروهای عراقی در خاک سوریه است، این در حالی است که بهانه این حمله به اذعان خود آمریکایی ها پاسخ به شلیک راکتی در اربیل بود؛ حمله ای که گروه عراقی «سرایا اولیاء الدم» طی بیانیه رسمی ۱۶ فوریه/ ۲۸ بهمن مسئولیت آن را بر عهده گرفت. با این وجود همکاری اطلاعاتی و امنیتی دولت عراق و شخص مصطفی الکاظمی نشان می دهد که نخست وزیر این کشور، برخلاف نگاه حاکم بر دمشق و دولت بشار اسد به عنوان متحد واشنگتن در منطقه، شرایط سیاسی، امنیتی  دیپلماتیک عراق را متناسب با پازل بایدن و نه تهران چیده است. از این رو به نظر می رسد که بایدن برای انتخابات پارلمانی پیش رو در عراق برنامه جدی به منظور بقای مصطفی الکاظمی و یا مهره ای نزدیک به نخست وزیر کنونی عراق را در سر داشته باشد، همچنانی که در آن سو نیز چشم امید مصطفی الکظمی برای تداوم حیات سیاسیش در دولت آتی عراق به حمایت های کاخ سفید است.