یک آتش بس دوام نیاوردنی دیگر بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان

نویسنده: جاشوا کوچرا

دیپلماسی ایرانی: ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر سومین آتش بس در طی تنها چند هفته، توافق کردند و با توجه به اینکه دو آتش بس قبلی در بازداری از دو طرف در جنگ موفق نبودند، بعید است که این یکی هم چندان موثر واقع شود. آتش بس جدید در 25 اکتبر با میانجیگری ایالات متحده و در دیدار وزرای خارجه  دو کشور متخاصم با مایک پومپئو، وزیر امور خارجه، و دیگر مقامات آمریکایی حاصل شد.

در بیانیه وزارت امور خارجه آمریکا آمده: «دو طرف تعهد کشورهای خود به اجرا و پایبندی به آتش بس انسان دوستانه 10 اکتبر در مسکو را تایید کردند.» هدف از این آتش بس انسان دوستانه این بود که امکان تبادل زندانی ها و اجساد نیروهای کشته شده را برای دو طرف فراهم آورد. به دلیل ادامه درگیری ها چنین تبادلاتی صورت نگرفت.

با این حال، به استثنای چند مورد به نظر می رسد که خشونت ها از زمان امضای اولین توافق آتش بس از مناطق پرجمعیت دور شده است. در حال حاضر، درگیری ها در مناطق خالی از سکنه در اطراف ناگورنو-قره باغ متمرکز است؛ منطقه ای که در بیش از یک ربع قرن گذشته توسط نیروهای ارمنی اشغال شده بود، اما به طور فزاینده تحت کنترل آذربایجان قرار گرفته است.

این دور درگیری ها خونین ترین درگیری بین دو کشور از دهه 1990 به شمار می رود؛ طرف ارمنی بیش از 900 کشته را گزارش داده، اما آذربایجانی ها هنوز شمار تلفات نظامی را منتشر نکرده اند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در 22 اکتبر گفت که هر دو طرف در مجموع بیش از 2 هزار کشته داده اند.

دقایقی پس از اجرای آتش بس در ساعت 8 صبح در قفقاز در 26 اکتبر، هر دو طرف یکدیگر را به نقض آن متهم کردند. وزارت دفاع جمهوری آذربایجان ساعت 8:03 صبح در توئیتی نوشت که ارمنستان قبلا آتش بس را نقض کرده؛ بعدتر این توئیت را پاک کرد و در پیام جدیدی نوشت ارمنستان نقض آتش بس را از ساعت 8:05 شروع کرد.

درست همانند زمان امضای آتش بس های قبلی، جمهوری آذربایجان علاقه چندانی به توقف جنگ در میانه پیشرفت خود نشان نداد. الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان، ساعاتی پیش از اعلام توافق در واشنگتن یک سخنرانی آتشین داشت و وعده داد کنترل کامل جمهوری آذربایجان بر سرزمین های اشغالی را بازگرداند و در واقع ارتش را به تسریع عملیات فرا خواند. و بلافاصله پس از اعلام آتش بس، وب سایت خبری حقین که اغلب برای ارسال سیگنال هایی از تفکرات دولت استفاده می شود، روی توافق آب سرد ریخت؛ عین الله فتح الله یف، مدیر مسئول آن، نوشت: «دخالت غیر منتظره وزارت امور خارجه آمریکا به هیچ وجه روحیه جشن و سرور جامعه آذربایجان را بر هم نزده است.» او در ادامه وزارت امور خارجه آمریکا را به «تحریف» ماهیت توافق و معرفی کردن آن به عنوان چیزی بیش از یک «مکث موقت در جنگ» متهم کرد.

لارنس بروئرز، مدیر برنامه قفقاز در منابع مصالحه، در توئیتی نوشت: «دلایل زیادی برای شک کردن به دوام این آتش بس وجود دارد.  سه راه برای آزمودن دوام آتش بس پاسخ به این سوال ها هستند: 1) آیا اهداف نظامی محقق شده اند؟ 2) آیا هزینه ادامه درگیری بالا رفته است؟ 3) آیا طرفین ثالث از اهرم فشار برخوردار هستند؟ به نظر می رسد هیچ یک از این شرایط برقرار نیست.» بروئرز افزود: «به نظر می رسد اهداف نظامی آذربایجان در حال حاضر بازپس گیری کل قلمرو این کشور است، و شاید آنقدری فرصت طلب باشد که برای دستیابی به این هدف تا پیش از آنکه زمستان مانع از ادامه درگیری شود، تلاش کند.» او در ادامه درخواست علی اف برای تسریع عملیاترا یادآور شد که نشان از تصور وجود داشتن «چنین فرصتی» داشت.

با این حال، دیپلماسی همچنان ادامه دارد. وزرای خارجه دو کشور متخاصم توافق کردند 29 اکتبر در ژنو به همراه روسای سازمان امنیت و همکاری در گروه مینسک اروپا، نهاد تحت رهبری مشترک ایالات متحده، فرانسه و روسیه دیدار کنند. گروه مینسک به نمایندگی از روسای مشترک و وزرای خارجه ارمنستان و آذربایجان بیانیه ای صادر کرد مبنی بر اینکه در ژنو نه تنها درباره «آتش بس فوری بشردوستانه»، که درباره «عناصر اصلی یک راه حل جامع مطابق با اصول اساسی مورد قبول رهبران آذربایجان و ارمنستان» گفت و گو خواهد شد.

شاید امید به نتیجه بخشی این گفت و گوها با توجه به شرایط موجود بیش از اندازه خوش بینانه باشد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34