اسرائیل تعادل قدرت را در عراق به هم زده است

نویسنده: طلا تسلیمی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: نفوذ ایران در عراق پس از حمله ایالات متحده یکی از مسائلی است که بسیار بر سر آن بحث و گفت و گو شده است. در اینکه ایران از دیرباز در آنچه در عراق رخ می داده منافع حیاتی داشته و به دنبال تاثیرگذاری بر سیاست های این کشور بوده است، شکی نیست؛ اما در حقیقت، این حمله ایالات متحده به عراق و براندازی صدام حسین بود که به نفوذ امروزی ایران در کشور همسایه انجامید و به نظر می رسد گسترش کمپین ضد ایرانی اسرائیل از سوریه به عراق به افزایش این نفوذ کمک کرده است.

در کمپین های انتخابات سراسری گذشته در عراق و در روند تلاش ها برای تشکیل دولت در این کشور، بسیاری از مناقشات حول محور ممانعت از نفوذ ایالات متحده و ایران می چرخیدند. در حقیقت، بسیاری بر این باور بودند که روند تشکیل دولت در بغداد به زورآزمایی سیاسی بین تهران و واشنگتن تبدیل شده و همین امر سبب شده بود که احزاب برای اثبات استقلال خود و نشان دادن اینکه صلاح عراق را در اولویت قرار می دهند، تلاش کنند. اما نفوذ و قدرت واقعی ایران از شناختی ناشی می شود که منابع امنیتی آن طی 8 سال جنگ از شرایط سیاسی و جغرافیایی جنوب عراق، بغداد و کردستان به دست آورده اند. اهرم های نفوذ ایران در عراق شبکه گسترده ای از گروه های اطلاع رسانی، حضور نظامی و امنیتی، کمپین های مذهبی و خدمات اجتماعی و نیروهای شبه نظامی شیعه ای هستند که به ویژه در جنگ علیه داعش از حمایت ایران برخوردار بودند.

پس از حمله ایالات متحده به عراق در سال 2003 و سقوط دولت مرکزی صدام حسین، این کشور دچار ناآرامی داخلی و آشفتگی های مضاعفی شد که توامان با ناآرامی های ناشی از جنگ داخلی و مداخله های خارجی در سوریه، به ظهور افراط گرایان داعش انجامید. ایران در تلاش برای دور نگه داشتن افراط گرایان از مرزهای خود و در عین حال کمک به امنیت کشور همسایه، در جنگ علیه داعش مشارکت کرد و با شکست دادن این گروه شورشی، نفوذ قابل توجهی در عراق به دست آورد. دولت ها در بغداد که برای حفظ امنیت و ثبات عراق به حمایت های ایالات متحده و ایران و اتحاد با هر دو کشور نیاز داشتند، به سختی توازن را در روابط با تهران و واشنگتن برقرار کردند. این چالش تا انتخابات سراسری عراق ادامه یافت و حتی سبب شد تشکیل دولت برای مدت زمانی طولانی ممکن نباشد. اما یک سری اتفاقات همچون کمپین اعمال فشار حداکثری ایالات متحده علیه ایران که عراق را در واردات انرژی با مشکلاتی مواجه ساخت، سفر دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، به عراق بدون خبر قبلی در دسامبر سال 2018 برای دیدار از پایگاه نیروهای آمریکایی و افزایش نفوذ نیروهای الحشد الشعبی متحد ایران در عراق، توازن قدرت را تا اندازه ای به نفع ایران تغییر دادند. اما اینها تنها دلیل نفوذ فزاینده ایران در عراق نبود.

اسرائیل در تلاش برای یافتن متحدانی در جهان عرب سنی در کمپین خود علیه ایران، با عربستان سعودی و برخی از دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس ارتباط برقرار کرد. گزارش هایی هم از سفر یک گروه اسرائیلی به عراق منتشر شد. ظاهرا اسرائیل تصور می کرد که همانند کشورهای عرب سنی، عراق هم از رابطه با آن استقبال خواهد کرد. اما نمایندگان مجلس عراق به شدت روابط اینچنینی را رد کردند. 

در همین حال، سیاست گذاری های دونالد ترامپ که دست اسرائیل را در عملیات در سوریه باز می گذاشت، به گسترش حوزه عملیاتی آن علیه ایران از اهداف در سوریه به عراق، انجامید. مقامات آمریکایی از جمله جان بولتون، مشاور امنیت ملی سابق ترامپ، و مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آن، اعلام کرده بودند که هر گونه حمله ای توسط ایران یا هر یک از گروه های وابسته به آن در منطقه که حزب الله و الحشد الشعبی را شامل می شد، به منافع ایالات متحده و متحدان آن در منطقه به معنای اعلان جنگ است. ظاهرا همین اظهارات بود که سبب شد اسرائیل که از دیرباز می خواسته ایالات متحده به جای آن با ایران وارد جنگ شود، اهداف وابسته به ایران در عراق همچون چند انبار مهمات الحشد الشعبی را هدف بگیرد.

مقامات عراق به طور فزاینده نگران تبدیل شدن این کشور به صحنه جنگ نیابتی اسرائیل و ایالات متحده علیه ایران هستند و با توجه به اینکه دولت ترامپ از اقدامات متحد اسرائیلی خود در ایجاد مناقشات جدید در منطقه مانع نشده، مقامات در بغداد تهران را متحد قابل اعتمادتری یافته اند. حتی به نظر می رسد جنبش صدر به رهبری مقتدی صدر با موضع گیری ملی گرایانه که مدتی مستقل از ایران عمل می کرد و توانست در انتخابات بیشترین کرسی ها را به دست آورد، نیز اخیرا به اتحاد نزدیک تر با ایران گرایش پیدا کرده است.

مقتدی صدر، با نفوذترین رهبر شیعیان عراق، پس از سال ها بی اعتمادی، مخالفت با نفوذ ایران و انتقاد از سیاست های منطقه ای این کشور به ویژه در سوریه، 12 سپتامبر در مراسم عاشورای حسینی در بیت رهبری حضور پیدا کرد. ایران و عراق هیچ یک درباره این سفر غیرمنتظره بیانیه رسمی صادر نکردند، اما بسیاری از تحلیلگران این سفر را پیامی آشکار به ایالات متحده و اسرائیل دانستند. برخی این سفر را نشانه حمایت صدر از ایران و سیاست های منطقه ای آن خواندند و برخی دیگر گفتند حضور مقتدی صدر در کنار رهبر ایران نشانه ای از اتحاد شیعه بوده است.

منتقدان سفر صدر به تهران را زنگ اخطاری برای نفوذ بیشتر تهران در بغداد خواندند و حامیان صدر گفتند که رهبرشان همواره سیاست خارجی با همسایگان عراق را بر مبنای منافع ملی کشور پیش می برد. به هر حال، با توجه به اینکه دومین حزب قدرتمند در مجلس عراق که همان ائتلاف فتح به رهبری هادی العامری است و از متحدان ایران به شمار می رود، اکنون نزدیکی جنبش صدر به ایران به معنای نفوذ بیشتر آن در کشور همسایه و به طور قطع، کاهش نفوذ ایالات متحده خواهد بود. همین حالا هم درخواست ها برای خروج نیروهای آمریکایی از عراق تشدید شده و شکی نیست که نگرانی های از حملات اسرائیل و اقدام تلافی جویانه احتمالی نیروهای الحشد الشعبی، یکی از دلایل اصلی این درخواست هاست.