تلاش برهم صالح برای ایفای دو نقش

عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – هر چند که بدر الزیادی، نماینده ائتلاف سائرون در مجلس عراق از رای اعتماد مجلس به نامزدهای وزارتخانه های دفاع، کشور و دادگستری در نشست روز سه شنبه یا پنجشنبه هفته جاری خبر داد، اما پس از گذشت 97 روز از آغاز تلاش های عادل عبدالمهدی، نخست وزیر جدید عراق برای تشکیل کابینه، این مهم تا کنون محقق نشده است و در این راستا هنوز تکلیف ۴ وزارت باقی مانده (دفاع، کشور، دادگستری و آموزش) از کابینه نخست وزیری در سایهٔ ادامه اختلاف‌ها مشخص نیست. فارغ از این چه دلیل یا دلایلی و چه بازیگران داخلی عراقی، منطقه ای و فرامنطقه ای در به نتیجه نرسیدن پروسه تشکیل دولت عراق مقصر هستند، اما به نظر می رسد که اکنون برهم صالح، رئیس جمهوری عراق در این سه ماه به تنهایی جور مشکلات ناشی از نبود دولت و کُندی تحرک عبدالمهدی را با تلاش داخلی و سفرهای منطقه ایش به دوش می کشد.

تلاش برای حفظ جایگاه عراق

11 نوامبر 2018 (20 آبان ماه) بود که برهم صالح، رئیس جمهوری عراق اولین سفر خارجی خود را با محوریت منطقه خاورمیانه به مقصد کویت و دیدار با شیخ صباح احمد جابر الصباح، امیر این کشور انجام داد. 

شاید در نگاه اول سفر برهم صالح به عنوان رئیس جمهوری عراق، به دلیل ساختار سیاسی پارلمانی این کشور (عراق) یک سفر تشریفاتی به نظر آید، اما زمانی که در اولین سفر خارجی رئیس جمهوری عراق هیاتی از وزرای این کشور شامل محمد علی حکیم و لؤی الخطیب، وزرای امور خارجه و برق، مصطفی الکاظمی، رئیس سرویس اطلاعات، اسعد عیدانی و شمار دیگری از مسئولان بلندپایه کشورش نیز برهم صالح را برای مذاکره با شیخ جابر مبارک احمد الصباح، نخست وزیر، مرزوق الغانم، رئیس پارلمان و برخی دیگر از مسئولان بلندپایه کویت همراهی می کنند، نشان از این دارد که رئیس جمهوری عراق در سایه اشراف به تدوام اختلافات داخلی عراقی و پررنگ بودن رقابت های احزاب و جریان های سیاسی برای به دست گرفتن وزارتخانه ها و به تبعش به تعویق افتادن تکمیل پروسه تشکیل کابینه عادل عبدالمهدی، موقتا عدم حضور نخست وزیر را با سفرهای خارجی و منطقه ایش بر طرف کند. 

اما زمانی که 24 ساعت بعد رئیس جمهوری عراق در فرودگاه ابوظبی ظاهر و با استقبال محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد ابوظبی مواجه شد، ظن این که برهم صالح، هم به عنوان رئیس جمهوری و هم به عنوان پرکننده خلاء حضور دولت عراق، سفرهایی را به منظور تقویت و تحکیم جایگاه عراق در منطقه و مهم تر از آن بسترسازی برای حضور موفق تر عادل عبدالمهدی شکل داده است، تقویت کرد. برای تکمیل این ماموریت برهم صالح 15 نوامبر 2018 (24 آبان) سفری را به اردن و دیدار باعبدالله دوم پادشاه این کشور انجام داد. 

ولی نقطه عطف این سفرها حضور 17 نوامبر 2018 (26 آبان) رئیس جمهوری عراق در ایران و سفر به عربستان سعودی در 18 نوامبر بود. در این راستا سفر پنج شنبه هفته گذشته (3 ژانویه 2019) برهم صالح به ترکیه و دیدار با رجب طیب ادوغان، همتای تُرکش و نیز خبرهایی دال بر سفر احتمالی رئیس جمهوری عراق به قطر در هفته جاری جای شکی را باقی نمی گذارد که 7 سفر خارجی در مدت سه ماه حکایت از این واقعیت دارد که برهم صالح سعی دارد با استفاده از پتانسیل های خود و مقبولیت در نزد کشورهای منطقه نقش رئیس جمهوری و شبه نخست وزیر را تا پایان دردسرهای عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق برای تشکیل کابینه که گویا پایانی بر آن نیست، به طور هم زمان ایفا کند. به خصوص که در سایه سفر برهم صالح به ترکیه دو طرف توافق کرده بودند که بغداد و آنکارا حلقه ارتباط اقتصادی میان اروپا و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس باشند، همچنین بسترسازی برای افزایش مشارکت شرکت‌های ترکیه‌ای در پروژه‌های سرمایه‌گذاری عراق و ایجاد فضایی برای حضور در بازسازی این کشور مبین آن است که برهم صالح در سفرهای خارجی خود، ذیل همان نقش دوگانه اش، تلاش دارد زمینه آغاز مناسبات تجاری و اقتصادی کشورهای جهان با اولویت همسایگان عراق را برای دولت عادل عبدالمهدی فراهم کند، آن هم در شرایطی که مشکلات داخلی تاکنون اجازه سفرهای خارجی را برای نخست وزیر عراق فراهم نکرده است.   

اما داستان تلاش های برهم صالح به اینجا ختم نمی شود. رئیس جمهوری عراق علاوه بر سفرهای خارجی و فعال نگاه داشتن عرصه دیپلماسی رسمی این کشور، کوشش هایی را هم برای به سرانجام رساندن پروسه تشکیل دولت داشته است. در این راستا وی به واسطه سابقه فعالیت به عنوان معاون نخست‌وزیر عراق طی سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ و نیز تصدی وزارت برنامه‌ریزی دولت ابراهیم جعفری در سال 2005 به خوبی با شرایط سیاسی و ساختار جریان ها و احزاب عراق آشنا است؛ به ویژه که علاوه بر جامعه سیاسی عراق، برهم صالح با آداب و رسوم مردم در مناطق مختلف به‌سبب آن که پدرش عهده‌دار مسئولیت قضاوت در بسیاری از استان‌ها از جمله در مرکز و جنوب این کشور بوده است، شناخت خوبی دارد. 

این شرایط موجب آن شده تا رئیس جمهوری عراق با اشراف بر اقتضائات خواص و جامعه این کشور بستر را برای تسریع تکمیل پروسه تشکیل دولت شکل داده و در عین حال برنامه های خود را در هماهنگی با نخست وزیری به منظور بهبود خدمات‌رسانی و فراهم کردن فرصت‌های شغلی برای مردم و حفظ وحدت ملی و تقویت انسجام بین گروه‌های ملی پیش ببرد. اما این که تا چه زمان برهم صالح باید رویه ای را که بیش از 90 روز است در پیش گرفته، کماکان ادامه دهد، به شرایط داخلی عراق و رقابت احزاب و جریان های سیاسی این کشور برای اتمام پروسه تکمیل کابینه دولت عادل عبدالمهدی باز می گردد.