ایران هسته‌ای لزوما به معنی خاورمیانه هسته‌ای نیست

دیپلماسی ایرانی: دیوید کامرون، نخست وزیر انگلیس در جریان سفر اخیر خود به امارات متحده عربی هشدار جدی در مورد برنامه های هسته ای ایران مطرح کرد و مدعی شد حرکت ایران در جهت تولید بمب هسته ای می تواند یک چرخه هسته ای در خاورمیانه به راه بیاندازد.

باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا نیز در ماه مارس نگرانی مشابهی را در مورد فعالیت های هسته ای ایران مطرح کرد. اما تصور اینکه تمایل ایران به هسته ای شدن بتواند پیامد های دامینو گونه ای برای خاورمیانه که اوباما آن را خطرناک ترین منطقه جهان توصیف می کند، داشته باشد، بسیار چالش برانگیز است.

در تحقیقی که هفته گذشته منتشر شد، کارشناسان سازمان مطالعات جنگ در کینگ کالج لندن، اینگونه تحلیل کردند، احتمال اندکی وجود دارد که  بازیگران کلیدی منطقه شامل عربستان سعودی، مصر و ترکیه  در صورت هسته ای شدن ایران، الگوی جمهوری اسلامی را دنبال کرده و سلاح هسته ای تولید کنند.

در واقع کریستوفر هابس و متیو موران بر این باورند که با توجه به شواهدی که از خاورمیانه در دست است، اشاعه هسته ای در این منطقه اجتناب ناپذیر نیست. اسرائیل همچنان تنها قدرت هسته ای منطقه مجهز به سلاح هسته ای به شمار می رود که با گذشت 4 دهه از هسته ای شدن هنوز وجود تسلیجات را به طور رسمی اعلام نکرده است.

در رد منطقی که می گوید اشاعه هسته ای ، چرخه هسته ای به راه می اندازد ، می توان به شمال شرق آسیا اشاره کرد، جایی که کره شمالی تسلیحات هسته ای تولید کرد اما ژاپن و  کره جنوبی که تکنولوژی هسته ای در اختیار داشتند در مسیر تولید سلاح گام بر نداشتند. هر چند که این منطقه به لحاظ تاریخی متسعد درگیری و تنش است.

نویسندگان نگاه به ورای ایران هسته ای دلایلی را نیز برای نگرانی در مورد برنامه های هسته ای ایران بر شمرده اند. باوجود تاکید ایران بر صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای اش، آنها به ذخایر رو به افزایش اورانیوم غنی شده با خلوص بالا در ایران اشاره می کنند. ذخایری از فراتر از میزان مورد نیاز برای اهداف هسته ای صلح آمیز ایران است. با این حال آنها این نکته را خاطرنشان می کنند که این عوامل لزوما به معنی به راه افتادن چرخه هسته ای در منطقه نیست.

البته ذکر این نکته نیز اهمیت دارد که تاریخ نشان می دهد تمایل به توسعه فعالیت های هسته ای در بین کشور های منطقه وجود داشته است. صدام حسین در دهه 1970 میلادی در جهت گسترش فعالیت های هسته ای گام برداشت و بشار اسد نیز در اوایل سال 2000 همین مسیر را طی کرد. اما در هر دو مورد اسرائیل با اقدام نظامی با این تمایل هسته ای مقابله کرد. اما ترکیه ، مصر،و عربستان سعودی با توجه به روابط نزدیکی که با ایالات متحده دارند، گامی در زمینه هسته ای شدن بر نداشته اند. هر سه این کشور ها عضو پیمان منع اشاعه هسته ای هستند و همواره برای خاورمیانه عاری از سلاح هسته ای تلاش کرده اند.

پیتر جنکینز، نماینده سابق انگلیس در آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در مورد ایجاد چرخه هسته ای در خاورمیانه به دنبال هسته ای شدن ایران تردید دارد. عربستان سعودی به شدت در مورد برنامه های هسته ای ایران مشکوک است و به همین دلیل در سال های اخیر همکاری های امنیتی و دفاعی خود را با آمریکا افزایش داده تا در واقع نوعی بازدارندگی ایجاد کرده باشد.

با این حال این گمانه زنی وجود دارد که در صورت هسته ای شدن ایران، عربستان سعودی کلاهک های هسته ای را از کشور های مانند پاکستان خریداری کند. چرا که آنگونه که تایمز لندن خبر داده ، یکی از مقامات سعودی در گفت و گو با این نشریه اعلام کرده است هسته ای شدن ایران در صورتی که پادشاهی عربستان هنوز هسته ای نشدن باشد، به لحاظ سیاسی کاملا غیر قابل پذیرش است.

همچنین ترکیه نیز یکی دیگر از کشورهای منطقه است که رفتار هسته ای ایران را به دقت زیر نظر دارد. ترکیه به عنوان عضو پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو، هم اکنون دسترسی غیر مستقیمی به نیرو های بازدارنده هسته ای دارد. از سوی دیگر ترکیه بیش از 40 سال با جماهیر شوروی مجهز به سلاح هسته ای مرز مشترک داشت اما هیچگاه در جهت هسته ای شدن حرکت نکرد.

از سوی دیگر روابط به طور کلی مثبت آنکارا با تهران به این معنی است که ترکیه ایران مجهیز به سلاح هسته ای را یک تهدید فوری برای امنیت خود ارزیابی نمی کند. همچنین آنکارا می داند که هر گونه تلاش برای هسته ای شدن ترکیه به معنی پایان یافتن رویای ورود به اتحادیه اروپا است.

مصر، مانند عربستان سعودی خود را رهبر کشور های عرب سنی مذهب می داند. اما قاهره بیش از ایران هسته ای به فعالیت های هسته ای اسرائیل واکنش نشان داده و از پیمان منع اشاعه هسته ای و دیگر چارچوب های بین المللی برای فشار بر اسرائیل بر سر برنامه های هسته ای اش استفاده می کند. به همین دلیل به نظر نمی رسد هسته ای شدن ایران، قاهره را بر آن دارد تا از رویکرد جاری دست کشیده و با باشگاه هسته ای ملحق شود. نباید این نکته را فراموش کرد که محمد مرسی، رئیس جمهور کنونی مصر نیز در مقایسه با حسنی مبارک، روابط به مراتب بهتری با ایران دارد.

در این بین مارک فیزپاتریک، مقام سابق وزارت امور خارجه آمریکا و عضو کنونی موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک در لندن نیز با این ایده که به دنبال هسته ای شدن ایران، لزوما خاورمیانه نیز تسلیحاتی نمی شود، موافق است. اما می گوید ورود ایران به باشگاه هسته ای دست کم یکی از سه کشور ترکیه، مصر و عربستان را بر آن می دارد تا در استراتژی های امنیتی خود تجدید نظر کند. در این بین به عقیده فیزپاتریک، احتمال تغییر رویه عربستانه سعودی بیشتر است. جرالد بات، کارشناس امور خلیج فارس نیز با این دیدگاه موافق است.

به عقیده وی، کشور های عرب حوزه خلیج فارس ، در صورت هسته ای شدن ایران احساس خواهند کرد که باید توازنی از قدرت ایجاد شود. از سوی دیگر فشار افکار عمومی در این کشور ها برای مواجه با تهدید ایران نیز قابل ملاحظه خواهد بود.

منبع: نشنال / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: سه شنبه 5 دی 1391 / بازانتشار: شنبه 9 دی 1391