سیاست خارجی ایران در سالی که گذشت (با اشاره به نامه ترامپ به ایران):
عبور از بحران ها و دشواری‌های فرارو
دیپلماسی ایرانی: تحولات ایران از منظر تحلیلگران و صاحب نظران در منطقه و جهان همواره جذاب است. این وضع در سال های اخیر حساسیت بیشتری یافته و کنشگری و انتخاب های ایران در منطقه پرآشوب و طوفانی غرب آسیا در کانون توجهات قرار گرفته است.
در یک سال گذشته اوج گیری رخدادهایی را شاهد بودیم و سال پرحادثه ای را پشت سر گذاشتیم که مدیریت و عبور از آنها توان و انرژی زیادی از جامعه ایرانی گرفت. در همان ماه های نخستین سال، حادثه از دست دادن رئیس جمهوری و جمعی از دولتمردان در حادثه سقوط بالگرد را شاهد بودیم که به‌صورت ناخواسته کشور را با مساله برگزاری انتخاب رئیس جدید قوه مجریه روبه‌رو ساخت.
با هدایت های مقام معظم رهبری و تاکیدات ایشان علاوه بر این که امورات جاری کشور متوقف نشد انتخاباتی رقابتی و با حضور نمایندگان سلائق گوناگون برگزار و آقای پزشکیان به عنوان نماینده ای از جناح متفاوت با رویکرد رئیس جمهوری سابق انتخاب شد.
متأسفانه در همان روز نخست آغاز ریاست جمهوری حادثه تروریستی شهادت آقای اسماعیل هنیه در قلب تهران انجام شد و نظام سیاسی ایران را با شرایط دشواری که می توانست آغازگر بحرانی فراگیر باشد مواجه ساخت. این اقدام در شرایطی بود که تنش های گسترده ناشی از حادثه 7 اکتبر ادامه داشت و رژیم صهیونیستی به‌صورت ناجوانمردانه و با برخورداری از کمک های تمام عیار غرب و آمریکا ماشین کشتار وسیعی را در منطقه غزه براه انداخته بود. این بحران در ادامه به لبنان نیز کشیده شده و حوادث تلخ شهادت جمع زیادی از فرماندهان نیروهای مقاومت از جمله آقای سیدحسن نصرالله رهبر اسطوره ای حزب الله لبنان و یحیی سنوار رقم خورد.
در این سال، ایران به‌دنبال شرارت ها و اقدامات تحریک آمیز رژیم صهیونیستی در دو مرحله، حملات موشکی متهورانه ای به خاک رژیم صهیونیستی تحت عنوان وعده های صادق انجام داد که در تاریخ این رژیم بی سابقه بود و تاکنون کشوری جرات انجام چنین حملاتی را پیدا نکرده است.
در ادامه حادثه سرنگونی رژیم بشار اسد و روی کار آمدن گروه تحریر الشام را در سوریه شاهد بودیم که رخدادی بزرگ در روند تحولات منطقه بود و برای اولین بار طی دهه های اخیر در موقعیت سوریه به عنوان یکی از کشورهای حامی مقاومت و مخالف اشغالگری رژیم اسرائیل دگوگونی اساسی ایجاد شد.
در تمام حوادثی که ذکر آن رفت، دیپلماسی ایران به عنوان مجموعه کنش های سیاسی، نظامی و امنیتی و اقتصادی فعال بود و توانست در جهت مدیریت تنش های گسترده نقش موثری ایفا کند. می توان گفت مجموعه این اقدامات فشرده باعث شد ایران از ورود به دو درگیری پس از عملیات وعده صادق دو و سقوط نظام اسد مصون بماند.
با این حال باید گفت همچنان در شرایط دشوار پرتنش قرار داریم. با روی کار آمدن ترامپ و تیم جنجالی پیرامون وی و حاکمیت تقریبا یکدستی که در ایالات متحده به‌وجود آمده، پیدایش صفحه جدیدی از رفتارهای این کشور در قبال طیف زیادی از کشورها از جمله ایران را شاهد هستیم که طبعا واکنش ها و مخالفت های بسیاری را موجب شده است.
در این زمینه مهمترین اقدام ترامپ، ارسال نامه ای خطاب به مقام معظم رهبری است که بر خلاف سنت های گذشته رسانه ای شده و موج تبلیغاتی ایجاد کرده است.
این مساله آن هم در همان ابتدای ریاست جمهوری، از اهداف و منویات درونی آقای ترامپ نشان دارد که جای بحث آن نیست و البته محتوی دقیق نامه نیز آشکار نشده است. با این حال از یک منظر کلی می توان نکات زیر را به عنوان ملاحظات تهران در پاسخ احتمالی به نامه رئیس جمهوری آمریکا مورد اشاره قرار داد:
۱- توافق برجام، حاصل مذاکرات طولانی قدرت های جهانی و ایران و نمونه ای موفق از تلاش جامعه بین المللی در حل یک چالش مهم و یک دستاورد ارزشمندی بود که در تاریخ مناسبات بین المللی و عملکرد سازمان ملل متحد و شورای امنیت در طول هشتاد سال گذشته سابقه نداشت. این سند مورد اجماع همه کشورها و ذیل قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد بود و همه مسئولیت داشتند که از آن مراقبت و پاسداری کنند. با این حال، دولت آمریکا در دوره قبلی همین ترامپ، این تعهد قانونی و بین المللی را نقض کرد و علاوه بر خدشه به اعتبار سازمان ملل متحد و شورای امنیت موجب خسارت های بسیار به کشور و ملت ایران خصوصا اقشار ضعیف و آسیب پذیر شده است. اقدامات غیرقانونی دولت ترامپ تنها به این کشور محدود نبوده بلکه کشورهای دیگر را نیز با فشار و تهدید مجبور به کنار گذاشتن این توافق معتبر بین المللی و جلوگیری از همکاری با کشورمان کرده است.
۲- طرف های دیگر این توافق از جمله سه کشور اروپائی، هر چند در ظاهر خود را متعهد به توافق می‌دانستند اما عملا هیچ اقدام موثری در جهت جبران اقدام یکجانبه و غیرقانونی آمریکا انجام نداده و بدین ترتیب از زیر بار مسئولیت شانه خالی کردند. در چنین وضعی ایران پس از یک سال و مشاهده بی عملی کشورهای مذکور، در چارچوب بندهای توافق برجام به اقدامات قانونی برای استیفای حقوق قانونی خود در موضوع هسته ای مبادرت کرد و البته هیچ‌گاه این توافق را نقض نکرد.
۳- با این مصادیق عینی و تجربه های جهانی آشکار همچون وضعیت لیبی، افغانستان، عراق و اوکراین، جای هیچ خوشبینی و اعتماد به وعده ها و توافقات با غرب و خصوصا آمریکا نیست. در جدی ترین موضوع در بحث اوکراین، آشکار شدن ماهیت واقعی جبهه غرب در نادیده گرفتن مصالح و خواسته های کشورها و ملت ها را شاهد هستیم و لذا هر گونه مذاکره در یک فضای بی اعتمادی کامل و تنها وجود نشانه های آشکار بر نیت واقعی مذاکره می توان قدم برداشت.
۴- در محیط بین المللی و مناسبات کشورها، مذاکره و گفت‌وگو، منطق و چارچوب های به رسمیت شناخته شده خود را دارد. مذاکره اصولا در شرایطی انجام می شود که طرفین، مواضع و خواسته های اولیه خود را مطرح و در نتیجه گفت‌وگوهای سازنده و انعطاف لازم به نقطه توافق برسند. برای فراهم شدن چنین شرایطی، تحکم، تهدید و تحریم باید کنار گذاشته شود و طرفین مقتضیات نشستن پشت میز مذاکره را بپذیرند. در شرایط کنونی باید دید ترامپ چقدر به این ضرورت ها تن می‌دهد و از خود صداقت و اراده نشان می دهد؟
۵- ایران در دفاع از امنیت، منافع ملی و حقوق مسلم ملت ایران اراده و عزمی راسخ دارد. در این رابطه همان گونه که در تجربه برجام مشاهده شد، در حفظ این خواسته ها کاملا جدی و مصمم است. طبعا برای هر مذاکره محتملی، قرارداد موجود به عنوان سند معتبر که هنوز طرف های رسمی خود را دارد و به مفاد آن ملتزم هستند مبنای عمل و گفت‌وگوست ضمن اینکه موضوعاتی چون توان نظامی و موشکی (به‌ویژه در شرایط کنونی که نقش قوانین و نهادهای بین المللی به‌شدت ضعیف و بی اعتبار شده) و برای امنیت کشور حیاتی است، قابل اغماض و معامله نیست.
۶- اقدامات وحشیانه، غیرانسانی و تهدیدات رژیم صهیونیستی که خصوصا پس از حادثه 7 اکتبر چهره آشکار و عریان خود را ذیل حمایت همه جانبه آمریکا و غرب نشان داد، موضوعی است که ایالات متحده باید مسئولیت خود را بپذیرد و پاسخگو باشد. این رژیم همواره منافع خود را در تنش و بحران جست‌وجو می کند و به‌صورت خاص همه توان و لابی های خود را در جهت دشمنی بین ایران و کشورها (از جمله آمریکا) می‌داند و اکنون نیز در قالب نقش شیطانی به‌دنبال ایجاد تنش و جنگ بین این دو کشور است. اگر ترامپ در رویکرد مذاکره و گفت‌وگو صادق است باید برای این امر و بازداشتن رژیم اسرائیل از تهدیدها و جنایت ها مسئولیت خود را انجام دهد.
با این حال دولت جمهوری اسلامی ایران با توجه به موارد یاد شده پاسخ نامه ارسالی از سوی رئیس جمهوری آمریکا را به گونه ای که منطقی و قابل دفاع در برابر افکار عمومی و هر محکمه ای باشد می تواند آماده و سپس منتظر اقدامات عملی آنها در برآورده شدن این مطالبات برحق باشد. در این صورت می توان امید داشت که فضای جدیدی از تعامل و حرکت به سمت کاهش تنش و مدیریت شرایط در منطقه حساس غرب آسیا فراهم شود.
نظر شما :