تهران و ضرورت «سیاست ابهام»

مالک مصدق، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه دیروز دوشنبه طی نشست هفتگی خود با خبرنگاران و در پاسخ به سؤالی درباره تمایل ایران به پاسخ به جنایت اسرائیل در ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران و ارتباط آن با گفت‌وگوهای آتش‌بس در دوحه به تمایز میان این دو اشاره داشت و به گفته او، «باید میان پاسخ به‌حق ایران به تجاوز رژیم صهیونیستی به خاک جمهوری اسلامی ایران با آتش‌بس در غزه تفاوت قائل شد». با این تفکیک‌بندی، کنعانی ادامه داد، «ما به عنوان جمهوری اسلامی ایران مهم‌ترین و قوی‌ترین حامی بین‌المللی برای توقف جنگ و ایجاد آتش‌بس بوده‌ایم و الان هم از کشورهایی که واقعا با حسن نیت به دنبال آتش‌بس هستند حمایت می‌کنیم و با آنها مشورت و تبادل نظر داریم. اما طبیعتا این موضوع با حق قانونی و شناخته‌شده جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به متجاوز ارتباطی پیدا نمی‌کند».

سخنگوی دستگاه دیپلماسی خاطرنشان کرد: «میهمان جمهوری اسلامی ایران در خاک ایران مورد حمله تروریستی قرار گرفت و به شهادت رسید. ایشان یک رهبر طراز اول سیاسی و رهبر فلسطینی مذاکرات سیاسی برای برقراری آتش‌بس در سرزمین‌های فلسطینی و سرزمین غزه بود. بنابراین رژیم صهیونیستی با ترور آقای هنیه نشان داد به دنبال توقف جنگ نیست بلکه به دنبال گسترش جنگ و تنش است». این دیپلمات ارشد کشورمان نکته مهمی را هم یادآور شد «ما (ایران) به عنوان یک کشور عضو سازمان ملل که از تمامی حقوق یک کشور عضو این سازمان برخوردار است، حق داریم در برابر اقدامات متجاوز دفاع کنیم. ما پیرو قوانین بین‌المللی بوده‌ایم و به همین دلیل به دنبال برگزاری نشست فوق‌العاده شورای امنیت سازمان ملل بودیم اما متأسفانه شاهد بودیم اعضای این شورا به دلیل فشارهای رژیم صهیونیستی و حامیان آن نتوانستند از حقوق مشروع ملت ایران دفاع کنند». بنابراین مجددا کنعانی بر این نکته تأکید کرد که «این دو دو موضوع جداگانه هستند و ما در عین اینکه بر حق خود در پاسخ به متجاوز اصرار داریم به دنبال گسترش تنش در منطقه نیستیم».

 بهترین و شاید آخرین فرصت

هم‌زمان با گفته‌های کنعانی، یورونیوز هم دیروز دوشنبه گزارش داد که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در سفر به اسرائیل و دیدار با مقامات تل‌آویو، «تلاش‌های اخیر واشنگتن برای دستیابی به توافق آتش‌بس در غزه را بهترین و شاید آخرین فرصت توصیف و عنوان کرد که از همه طرف‌های درگیر در جنگ خواست با توافق پیشنهادی موافقت کنند». با پایان مذاکرات دوحه برای دستیابی به توافق آتش‌بس در نوار غزه، قرار است این مذاکرات اواخر این هفته در قاهره از سر گرفته شود تا به یک توافق برای پایان‌دادن به جنگ در غزه دست‌ یابند. بلینکن در نهمین سفر خود به خاورمیانه از زمان آغاز جنگ غزه در ماه اکتبر، روز یکشنبه هفته جاری وارد اسرائیل شد. سفر بلینکن به خاورمیانه بخشی از اقدام‌های دیپلماتیک دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا برای حصول توافق آتش‌بس در غزه در اواخر این هفته است. جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا هم در تازه‌ترین اظهارات خود درباره توافق آتش‌بس غزه گفته ما تسلیم نخواهیم شد و توافق درباره غزه همچنان امکا‌ن‌پذیر است. این اظهارات بایدن در حالی است که پیش از این او ابراز خوش‌بینی کرده بود که تا پایان هفته میلادی این توافق به سرانجام برسد.

بر اساس برخی گزارش‌های منتشرشده، آمریکا پیشنهادهای جدیدی برای کاهش اختلاف‌های دو طرف درگیر در جنگ غزه ارائه کرده است. در همین باره، بلینکن پیش از دیدارش با اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهوری اسرائیل خطاب به خبرنگاران اعلام داشت «این یک لحظه سرنوشت‌ساز است، احتمالاً بهترین و شاید آخرین فرصت برای بازگرداندن گروگان‌ها به خانه، دستیابی به آتش‌بس و قراردادن همه در مسیری بهتر برای رسیدن به صلح و امنیت پایدار باشد». وزیر امور خارجه آمریکا سفرش به منطقه را بخشی از تلاش‌های دیپلماتیک واشنگتن بر اساس دستورات آقای بایدن عنوان کرد تا توافق آتش‌بس در غزه نهایی شود. او در ادامه به این نکته هم پرداخت که زمان دستیابی به توافق فرارسیده و همه نباید به دنبال بهانه‌ای برای مخالفت با آن باشند. تاکنون آمریکا، قطر و مصر که نقش میانجی را بازی می‌کنند، نتوانسته‌اند اختلاف‌های طرف‌های درگیر در جنگ غزه را کاهش دهند تا پس از ماه‌ها مذاکرات پی‌درپی به توافق آتش‌بس برسند. بنا به گزارش‌ها، خشونت‌ها در غزه در روز یکشنبه نیز همچنان ادامه داشت.

چند ساعت پس از ورود بلینکن به اسرائیل، حماس اعلام کرد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل را مسئول «ناکارآمدکردن تلاش‌های میانجیگران» برای دستیابی به توافق آتش‌بس و در معرض خطر قراردادن گروگان‌های اسرائیلی در غزه می‌داند. به موازاتش، حماس با بیان اینکه پیشنهاد جدید در مورد آتش‌بس، شرایط جدیدی را در مورد تبادل اسرا وضع کرده و از سایر مسائل عقب‌نشینی کرده اعلام کرد «ما بر تعهد خود که در تاریخ ۲ جولای پذیرفته‌ایم، تأکید می‌کنیم». بلینکن هم بار دیگر نسبت به تشدید بیشتر تنش‌ها هشدار داد و عنوان کرد «زمان آن فرارسیده است مطمئن شویم هیچ‌کس اقدامی انجام ندهد که بتواند این روند را از مسیر خارج کند، بنابراین ما در تلاش هستیم تا از بروز تشدید درگیری‌ها و تحریکات جلوگیری کنیم».

 تهران و حق پاسخ‌گویی به اسرائیل

با توجه به نکاتی که عنوان شد علی بیگدلی در گفت‌وگویش با «شرق» و در ارزیابی گفته‌های دیروز کنعانی و ارتباط آن با سفر بلینکن به اسرائیل باور دارد «فارغ از گفته‌های ناصر کنعانی، جمهوری اسلامی ایران باید در شرایط کنونی بیشترین استفاده سیاسی و دیپلماتیک را از فرصت پاسخ‌گویی و حمله متقابل به اسرائیل داشته باشد، بدون آنکه حمله‌ای انجام شود». چراکه به باور این استاد دانشگاه، «دموکرات‌ها در ماه‌های منتهی به انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده به شدت به پایان‌دادن جنگ در غزه به عنوان یک دستاورد برای کاملا هریس نیازمند هستند و ذیل همین تلاش دموکرات‌هاست که بلینکن برای نهمین بار از زمان عملیات طوفان‌الاقصی وارد خاورمیانه شده است تا با فشار به نتانیاهو، هر چه زودتر مذاکرات دوحه را به نتیجه برساند».

از این رو تحلیلگر ارشد مسائل بین‌المللی، «شرایط کنونی در منطقه را یک فرصت مغتنم برای ایران و دولت پزشکیان» تلقی کرده و به زعم او، «در سایه دیپلماسی پنهان و غیرمستقیم با آمریکا و از طریق میانجیگری اروپا و قطری‌ها و عمانی‌ها، تهران می‌تواند از حق پاسخ‌گویی و حمله به اسرائیل در پی ترور اسماعیل هنیه برای کاهش تحریم‌ها و ایجاد شرایط بهتر و فضای مساعد با هدف آغاز گفت‌وگوهای دولت پزشکیان با آمریکا استفاده کند». با این خوانش، بیگدلی در ادامه ارزیابی‌های خود نکته مهمی را یادآور می‌شود و تأکید دارد «در شرایط کنونی که دولت مسعود پزشکیان از هفته پیش‌رو و پس از پایان رأی اعتماد مجلس به کابینه پیشنهادی رسماً کار خود را آغاز می‌کند، نباید کشور با تنش، درگیری و حمله به اسرائیل همراه باشد». چراکه از منظر بیگدلی، «آغاز این درگیری‌ها به بن‌بست و شکست پیشاپیش دولت چهاردهم منجر خواهد شد». این استاد دانشگاه در بخش پایانی گفت‌وگوی خود با «شرق» به تغییر آرایش نظامی منطقه توسط آمریکایی‌ها اشاره دارد که به گفته او «نشان می‌دهد هرگونه حمله ایران به اسرائیل این بار متفاوت از عملیات وعده صادق خواهد بود». به همین دلیل، مفسر ارشد حوزه سیاست خارجی نتیجه می‌گیرد «تهران باید نهایت هوشمندی، انعطاف و بهره‌برداری را از فرصت‌ها داشته باشد».

 تهران و تفسیرهای متعدد از ماده ۵۱ منشور ملل

یوسف مولایی هم دیگر کارشناسی بود که طی گپ‌وگفتش با «شرق» و از منظر حقوق بین‌الملل به مسئله «حق پاسخ‌گویی ایران در ترور هنیه» ورود می‌کند و با یادآوری اقتضائات سیاسی و حقوقی مربوط به ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد، بر این نکته تأکید دارد که «تفسیر حقوقی از این ماده بسیار گسترده، متنوع، متعدد و حتی متضاد است. به گونه‌ای که غربی‌ها خوانشی کاملاً متناقض از ایران نسبت به ماده ۵۱ دارند». به همین دلیل تحلیلگر حوزه بین‌الملل اذعان دارد «آن‌گونه که تهران تصور دارد نمی‌تواند از حوزه حقوق بین‌الملل به حق پاسخ‌گویی خود ورود کند».

چراکه این استاد دانشگاه معتقد است «اساساً حقوق بین‌الملل ذیل قدرت بین‌الملل قابلیت بحث و بررسی پیدا می‌کند و چون در شورای امنیت سازمان ملل، موضوع ترور اسماعیل هنیه در تهران عملاً بدون محکومیت و واکنش تند علیه اسرائیل همراه شده است، به همین دلیل نمی‌توان نسبت به پشتیبانی از ایران امیدوار بود». با توجه به نکاتی که عنوان شد، این حقو‌قدان شرایط داخلی ایران در آستانه روی کار آمدن دولت مسعود پزشکیان پس از رأی اعتماد مجلس به وزرای پیشنهادی و همچنین وضعیت ملتهب خاورمیانه در سایه آرایش نظامی آمریکایی‌ها و همچنین تلاش نتانیاهو برای تداوم جنگ در غزه و کشاندن آن به لبنان را مدنظر قرار می‌دهد و پیرو آن به «شرق» می‌گوید: «نباید در شرایط کنونی با حمله به اسرائیل، فضایی فراهم شود که نتانیاهو به راحتی بتواند برنامه‌ریزی مدنظر خود را برای فرسایشی‌کردن جنگ داشته باشد».

مولایی هم مانند آنچه علی بیگدلی تفسیر کرد، باور دارد «به جای مانور روی مباحث حقوقی یا مسائلی چون پاسخ نظامی و حمله مستقیم به اسرائیل، تهران باید بیش از پیش روی دستاوردهای سیاسی و دیپلماتیک ناشی از حق پاسخ‌گویی به ترور هنیه تمرکز کند و از آن به عنوان یک اهرم فشار برای غربی‌ها و به‌خصوص آمریکا در جهت کسب امتیازات بیشتر استفاده کند». به‌خصوص آنکه مولایی به تلاش‌های چند هفته گذشته دولت جو بایدن و تکاپوهای اروپایی‌ها طی روزهای اخیر و تماس‌های مستقیم و غیرمستقیم با مسعود پزشکیان در جهت خودداری تهران از حق حمله مستقیم به اسرائیل اشاره دارد و پیرو آن، این استاد دانشگاه یادآور می‌شود «با اتخاذ سیاست ابهام برای پاسخ‌گویی و حمله به اسرائیل می‌توان در آغاز به کار دولت چهاردهم از آن به عنوان یک برگ برنده سیاسی استفاده کرد»./شرق