اداره غزه، فردای پس از جنگ

دیپلماسی ایرانی: عملیات غافلگیرانه نیروهای جنبش مقاومت اسلامی فلسطین (حماس) به جنوب اسرائیل در هفتم اکتبر از آن دست رویدادهایی است که منطقه خاورمیانه کمتر شاهد آن بود است. این عملیات دقیقا در پنجاهمین سالگرد جنگ رمضان 1973 (یوم کیپور) اجرا شد؛ جنگی که با حمله موفقیت ‌آمیز مصر علیه نیروهای اشغالگر اسرائیلی در صحرای سینا آغاز و به آخرین درگیری و جنگ میان اسرائیل و کشورهای عربی انجامید.

اما اکنون با توجه به گذشت حدود دو ماه از جنگ اسرائیل علیه غزه، مواضع اخیر اسرائیل در خصوص حضور طولانی مدت در غزه و همچنین عدم قطعیت درخصوص از سرگیری مذاکرات صلح میان فلسطینیان و اسرائیل، سوالی که در ذهن بسیاری از تحلیگران و نیز جامعه بین ‌المللی ایجاد شده موضوع آینده نوار غزه است.

جنگ غزه و سناریویی به نام «روز بعد»

در حال حاضر سوالی که پیش روی اسرائیل، فلسطینی ‌ها، امریکا و سازمان ملل متحد قرار دارد این است که با اعلام آتش ‌بس نهایی در غزه، چه سرنوشتی در انتظار نوار غزه و سناریوی «روز بعد» (منظور از «روز بعد» شرایط نوار غزه پس از پایان جنگ جاری است) خواهد بود؟

جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا، و تیم سیاست خارجی وی در هفته ‌های اخیر بنیامین نتانیاهو، نخست ‌وزیر اسرائیل، را تحت فشار قرار داده ‌اند تا نقشه ‌های خود را در خصوص آینده این باریکه اعلام کند. نتانیاهو، اگرچه تاکنون از این کار طفره رفته است اما در اظهارات اخیر خود تا حدودی روشن ساخت که دیدگاه او در خصوص شرایط و آینده نوار غزه پس از پایان جنگ با دیدگاه ‌های بایدن کاملا متفاوت است.

در مقاله ‌ای که اخیرا در روزنامه واشنگتن پست منتشر شد، بایدن “اصول اساسی” خود برای از سرگیری هرگونه مذاکرات صلح آتی میان اسرائیل و فلسطینیان براساس «راه ‌حل دو کشوری» را تبیین و آن را تنها راه تضمین امنیت اسرائیل و فلسطینیان در بلندمدت دانست.

وی همچنین در این مقاله، مخالفت صریح خود را با اشغال مجدد نوار غزه توسط اسرائیل و کوچاندن اجباری فلسطینیان از مناطق اشغالی اعلام و در مقابل خواستار حکمرانی دولت خودگردان فلسطین به ریاست محمود عباس بر این منطقه شد.

این در حالی است که نتانیاهو اخیرا با اعلام اینکه اسرائیل برای “مدت نامعلومی” کنترل نوار غزه را در دست خواهد داشت، تاکید کرد که اداره نوار غزه را به دولت خودگردان فلسطین نخواهد سپرد. با نگاهی به مواضع پیشین نتانیاهو می ‌توان دریافت که وی نه تنها هیچگاه از راه ‌حل دو کشوری حمایت نکرده بلکه در مقابل همواره بر گسترش شهرک ‌های اسرائیلی در کرانه باختری و سرزمینهای اشغالی نیز تاکید داشته است.

سه انتخابات تاثیرگذار بر آینده نوار غزه

شاید بتوان گفت که نتایج سه انتخابات آتی در اسرائیل، کرانه باختری و امریکا تا حد بسیار زیادی بر سرنوشت و آینده نوار غزه و فلسطینیان تاثیرگذار باشد. در مورد انتخابات اسرائیل باید به این موضوع اذعان داشت که سرنوشت نتانیاهو در انتخابات آتی همچون وضعیت نوار غزه نامشخص است.

پس از عملیات «طوفان الاقصی» که به کشته شدن 1200 شهرک ‌نشین اسرائیلی و نیز اسارت 240 نفر دیگر منتهی شد، نتانیاهو و دولت راستگرای وی در داخل مورد انتقادات بسیار شدیدی قرار گرفته و به عنوان مسببان اصلی این شکست گسترده امنیتی قلمداد شدند. با این وجود، احزاب اسرائیلی توافق کرده ‌اند تا بحث بر سر این که چه کسی مسئول این شکست امنیتی و اطلاعاتی بوده را به بعد از پایان جنگ موکول کنند. آنچه مسلم است این است که دور دیگری از انتخابات در اسرائیل در راه است و رای ‌دهندگان اسرائیلی باید مجددا برای ششمین بار از سال 2019 به پای صندوق ‌های رای بروند.

بدیهی است در این میان انتخابات جدیدی نیز در کرانه باختری برگزار خواهد شد چرا که محمود عباس، رئیس 88 ساله تشکیلات خودگردان فلسطین، محبوبیت چندانی در میان فلسطینیان ندارد و انتخابات جدید می ‌تواند جایگاه این تشکیلات را در کرانه باختری بهبود بخشد.

محمود عباس در سال 2005  برای یک دوره چهارساله انتخاب شد، اما با وجود گذشت 18 سال وی همچنان در این سمت باقی است. این در حالی است که یک سال بعد یعنی در سال 2006، حماس توانست اکثریت کرسی ‌های پارلمان فلسطین را از آن خود کند؛ نتیجه ‌ای که نه اسرائیل و نه امریکا حاضر به پذیرش آن نبودند. اما با بالاگرفتن اختلافات میان کابینه خودگردان فلسطین و حماس در سال 2007، این گروه در همان سال کنترل کامل نوار غزه را به دست گرفت.

از سوی دیگر نیز، نتیجه انتخابات ریاست  ‌جمهوری امریکا که قرار است در نوامبر آینده برگزار شود نیز کاملا نامشخص است؛ چرا که اگر دونالد ترامپ، رئیس ‌جمهور پیشین و کاندیدای احتمالی جمهوری ‌خواهان، پیروز این انتخابات شود بعید است که وی رهبر بعدی اسرائیل را برای اجرای راه ‌حل دوکشوری و توقف اشغال غزه تحت فشار چندانی قرار دهد. این را نیز باید در خاطر داشت که ترامپ نخستین رئیس ‌جمهور امریکا بود که بیت ‌المقدس، به عنوان اصلی ‌ترین منطقه و محل مورد مناقشه دو طرف فلسطین و اسرائیل، را به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی به رسمیت شناخت.

سناریوهای ممکن برای از سرگیری مذاکرات صلح میان فلسطینیان و اسرائیل

اینکه چگونه می ‌توان مذاکرات صلح را پس از 15 سال بلاتکلیفی دوباره احیا کرد، خود معمای بزرگی است. یک راهکار این است که کنفرانس بین ‌المللی دیگری مشابه آنچه در سال 1991 در مادرید اسپانیا برگزار شد را بتوان ترتیب داد. کنفرانس صلح مادرید که در آن زمان راه را برای توافق اسلو و در پی آن تاسیس تشکیلات خودگردان فلسطین باز کرد از حمایت ایالات متحده امریکا و اتحاد جماهیر شوروی برخوردار بود؛ امری که در حال حاضر و با توجه به حمله نظامی روسیه به اوکراین تقریبا غیرممکن به نظر می ‌رسد.

اما آیا ایالات متحده می ‌تواند به تنهایی میزبان نشست دیگری همچون «کمپ دیوید» باشد؟ احتمال این امر نیز بسیار ناچیز است چرا که از یک سو، دولت بایدن حمایت خود از جنگ اسرائیل علیه حماس و نابودی کامل این گروه را صریحا اعلام کرده که چنین موضعی می ‌تواند از سوی جامعه بین ‌المللی بیش از حد مغرضانه تلقی شود. از سوی دیگر، بایدن در عرصه داخلی و برای پیروزی در انتخابات ریاست ‌جمهوری سال آینده امریکا با چالش ‌های بسیاری درگیر خواهد بود و از همین رو امکان میزبانی چنین نشستی را نخواهد داشت.

چنین موانعی موجب شده تا سازمان ملل و یا یکی از کشورهای بی ‌طرف اسکاندیناوی همانند نروژ (میزبان مذاکرات محرمانه اسرائیل و فلسطین در انعقاد توافق اسلو) تنها گزینه ‌های موجود باشند.

موضوع مشارکت حماس در مذاکرات نیز یکی دیگر از چالش ‌های پیش رو در مذاکرات صلح آتی خواهد بود؛ چرا که هنوز مشخص نیست آیا تل ‌آویو یا واشنگتن با حضور نیروهای مقاومت بر سر میز مذاکرات موافقت خواهند کرد یا نه.

در مجموع، آنچه مشخص است این است که یافتن پاسخی قطعی برای این سوال که چه کسی در نهایت اداره نوار غزه را به دست خواهد گرفت، دست کم تا چند سال آینده ناممکن است. اما آنچه قطعی می ‌نماید این است که همانطور که نخست ‌وزیر اسرائیل نیز پیشتر اعلام کرده بود، این رژیم کنترل باریکه غزه را برای “مدتی نامحدود” در اختیار خواهد داشت.

منبع: مرکز ویلسون / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11