شک و تردیدهای کشورهای عربی برای عادی سازی روابط با اسرائیل

نویسنده: اریک ماندل ERIC R. MANDEL، مدیر شبکه اطلاعات سیاسی خاورمیانه و دبیر ارشد امنیتی جروزالم ریپورت

دیپلماسی ایرانی: متاسفانه ذهنیتی که عقب نشینی ایالات متحده آمریکا از منطقه خاورمیانه ایجاد کرد و نماد آن هم خروج جو بایدن از افغانستان و ناکامی دونالد ترامپ در پاسخ به حملات ایران به تاسیسات نفتی سعودی بود، پیام دلسردکننده ای برای کشورهای عربی داشت که آمریکا یک متحد قابل اتکا نیست. در نتیجه هر گونه اقبالی برای پیوستن کشورهای خلیج فارس به پیمان های ابراهیم هم کمرنگ شد. با این حال، این اواخر وزیر امور خارجه آمریکا مشتاقانه از این پیمان ها حمایت کرده است و تلاش دارد که سعودی ها هم پیش از پایان سال جاری به آن بپیوندند.

به نظر می رسد که سعودی ها، به عادی سازی با اسرائیل علاقمند باشند اما همان گونه که یک دیپلمات سعودی اخیرا به من گفت، آنها به عنوان رهبران جهان عرب، باید مسئله فلسطین را جدی بگیرند. خرد عرفی می گوید که عادی سازی کامل، چه در چارچوب پیمان های ابراهیم یا خارج از آن، تا زمانی که ملک سلمان زنده است، محتمل نباشد چرا که وی به آرمان فلسطینی ها پایبند است. با این حال، محمدبن سلمان می داند که طرح های کلان او برای پیشبرد چشم انداز 2030 عربستان با روابط کاری باز میان این کشور و صنایع نوآورانه فن آور در اسرائیل، تسریع می شود.

در سفری که به عربستان و بعد عمان داشتم به این نکته رسیدم که اگر زمان برقراری روابط بهتری با اسرائیل فرا رسد، احتمالا به هیچ روی زیر پرچم پیمان های ابراهیم نخواهد بود. اسرائیل و آمریکا باید هرگونه عادی سازی را دنبال کند، چه کوچک و چه بزرگ، بی آنکه لزوما برچسبی را به آن تحمیل کنند، اگر چنین کاری موجب پیشرفت روابط می شود. عمانی ها از پیوستن به این توافق ها، پیش از اقدام مشابه سعودی ها، هراس دارند چرا که فاصله آنها با ایران به اندازه یک پرتاب سنگ است، ایرانی که گرایش های انقلابی و هژمونیک اش سایه سنگینی بر کل خلیج فارس انداخته است. با این حال، در دیدار با مقام های عمانی دریافتم که گام های کوچکتر به سمت عادی سازی، امکان پذیر است، فقط نامی از پیمان های ابراهیم نبرید. آن گام های کوچک کدامند؟ به گفته یک مقام عالیرتبه اسرائیلی، باید توسعه اقتصادی در جاهایی مثل عمان در اولویت اسرائیل قرار گیرد و نباید انتظار داشت که ابتدا روابط سیاسی برقرار شود. اسرائیل مدتی در عمان و قطر یک دفتر تجاری داشت که به ترتیب در سال های 2000 و 2007 بسته شد. عمانی ها افتخار می کردند که سلطان سابقشان با اسحاق رابین در سال 1994 و با بنیامین نتانیاهو در سال 2018 دیدار کرده است. آنها، برخلاف قطری ها، به نظر می رسید که به گرمی از روابط نزدیکتر با اسرائیل استقبال کنند.

اکنون این یک راز آشکار است که اسرائیل با کشورهای عربی خلیج فارس داد و ستد دارد. بازگشایی دفتر تجاری در عمان به سود هر دو طرف است و باید با میانجیگری و تشویق وزیر امور خارجه آمریکا انجام شود. پیش از توافق های ابراهیم هم اسرائیل سال ها بود که با این کشورها داد و ستد داشت. 

مسیر گشایش در روابط با اسرائیل، برای هر کشور عربی، متفاوت از دیگری است. آنچه در همه رویکردها مشترک است این است که عادی سازی، از حیث اقتصادی به کشورهای عربی سود می رساند اما پیش شرط روابط در این منطقه، احترام و اعتماد متقابل است؛ همان شرطی که سعودی ها در گفت وگو با من برای بهبود روابطشان با آمریکا می گذاشتند.

عقب کشیدن آمریکا از منطقه، در چشم کشورهای عربی، همگرایی علیه ایران را هم تضعیف کرد. از حیث نظری، آنها دوست داشتند با اسرائیل به عنوان قدرت منطقه ای همگرایی داشته باشند اما تنها در صورتی که آمریکا هم بخشی از این معادله باشد. این ذهنیت که هیچ تهدید معتبر نظامی ای از طرف آمریکا (علیه ایران) وجود ندارد، تمایل کشورهای عربی خلیج فارس به همگرایی با اسرائیل علیه ایران را تضعیف کرد. اینجا بود که چینی ها برای آشتی ایران – سعودی میانجی شدند. سعودی ها می دانند که این آشتی، یک راه حل دائمی برای اختلافات دشوارشان با ایران نیست. آمریکا اخیرا، دست کم در لحن خود، موضع مبارزه جویانه تری علیه پیشرفت هسته ای ایران می گیرد. زمان نشان خواهد داد که آیا جو بایدن واقعا خط قرمزی هم برای اقدام علیه برنامه هسته ای ایران دارد یا نه.

این ظرفیت های پیشرفت اقتصادی است که توافق های کوچک و بزرگ عادی سازی میان اسرائیل و همسایگان خلیج فارس را به پیش می راند. برای عمان و سعودی ها، تدابیر مالی سه جانبه در زمینه آب و کشاورزی که اسرائیل و حکومت خودگردان فلسطینی را در بر بگیرد، بهترین درونمایه موفقیت را دارد. پروژه های آب شیرین کن مشترک اسرائیل، فلسطین و عمان می تواند شکاف های سیاسی را پشت سر گذارد.

منافع سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه، با افزایش ثبات بهتر تامین می شود. یک مسیر رسیدن به ثبات هم توافق های اقتصادی اسرائیل و کشورهای عربی با هدایت آمریکاست اما برای آنکه کشورهای عربی بتوانند "وجهه خود را حفظ کنند"، این توافق ها باید بیرون از چتر پیمان های ابراهیم انجام شود.

منبع: هیل / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11