وضعیت فعلی مذاکرات، باب میل مسکو و تل آویو

دیپلماسی ایرانی: وقتی همه چیز از تقویت امید به ایجاد توافق در یک منازعه بیست ساله هسته‌ای میان ایران و جامعه جهانی نشان داشت، به ناگاه اوضاع جای خود را به محافظه‌کاری داد. تهران و واشنگتن در آخرین رفت و برگشت پیام‌های غیر مستقیم خود، بار دیگر این واقعیت را به رخ کشیدند که این دو برسر عدم توافق با یکدیگر بیش از هر چیز توافق دارند. 

اکنون برجام، یا توافق و یا هرآنچه تیم‌های مذاکره کننده دوست دارند از آن یاد کنند، به دوردست پرتاب شده است؛ شاید وقتی دیگر مثل آنچه مخالفان داخلی مذاکرات به دو ماه پس از این اصرار دارند و یا مخالفان خارجی که آن را به بعد از انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره امریکا و کنیست اسرائیل پاس می‌دهند. از این وضع اسرائیل و روسیه بیشترین سود را می‌برند. هر دو می‌خواهند همه چیز در گروگان خواست‌ها و اهداف استراتژیک آنها باشد؛ چه چیز بهتر از توقف مذاکرات و ادامه انجماد که همه را در بلاتکلیفی کسالت بار اما پرفایده برای تل‌آویو و مسکو نگه‌ دارد.  

اسرائیل نمی‌خواهد دولت «جو بایدن» فرصتی باشد برای بازگشت ایران به جامعه جهانی؛ به‌گونه‌ای که هم اعتبار و هم منافع آن محفوظ بماند. بنابراین، اصلی‌ترین اقدام در این باره را فرصت‌کشی در روند مذاکرات تهران و واشنگتن و تعمیق بی‌اعتمادی میان طرف‌ها در دستور کار قرار خود قرارداده است. مأموریت مقام‌های اسرائیلی در هفته‌های اخیر که به ویژه امید به ایجاد توافق میان تهران و واشنگتن بالا گرفت، سوزاندن اعتماد‌هایی بود که می‌شد گفت درحال جوانه زدن است. تعلیق مذاکرات حالا فرصتی است که امکان رایزنی‌های بیشتر را به اسرائیلی‌ها می‌دهد که یا بستر پایان برجام را فراهم کنند و یا اگر در این کار موفق نخواهند بود، محصول مذاکرات کنونی را دستخوش استحاله کنند. 

انتخابات آتی کنیست و رقابت‌های جناحی، سایه خود را بر اقدام‌های خرابکارانه اسرائیلی‌ها در مذاکرات برجامی سنگین‌تر از گذشته کرده است. ابرازخشنودی «لائیر لاپید» نخست‌وزیر مستأجل اسرائیل از توقف مذاکرات و تعلیق توافق احتمالی، از تلاش موفق تل‌آویو در ایجاد مانع در این باره نشان دارد. اگرچه میان مقام‌های اسرائیلی درباره مذاکرات برجامی و سرانجام توافق احتمالی تهران – واشنگتن، مواضع تند، میانه و براندازانه را می‌توان شناسایی کرد، اما همه طیف‌ها بر یک اصل نظر مشترک دارند؛ نباید به هیچ فرصتی برای بازگشت ایران به جامعه جهانی مجال داد؛ حتی با قبول واقعیتی به نام دولت بایدن که اصرار دارد همه خاورمیانه را نمی‌توان تنها از منظر منافع اسرائیل دید و بر این اساس عمل کرد. از این رو اسرائیلی‌ها تا زمان بازگشت احتمالی طرف‌ها به میز مذاکرات، بر شدت و دامنه رایزنی‌ها و لابی‌های ضد ایرانی خود خواهند افزود. 

وضع تعلیقی کنونی همانی است که تل‌آویو می‌خواهد؛ حداقل تا تعیین تکلیف انتخابات پارلمانی آینده و به تبع آن نتیجه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا در نوامبر آینده. 

روس‌ها نیز از منظر منافع خود به روند مذاکرات و نتیجه احتمالی آن می‌نگرند. حالا برای بسیاری روشن شده که شیوه مشارکت آنان از ابتدای مذاکرات برجامی در وین در چارچوب اهداف نظامی – استراتژیک خود بود که با جنگ اوکراین تبلور یافت. مسکو عادی سازی روابط ایران با جامعه جهانی را در شرایطی می‌پذیرد که به انزوای بیشتر روسیه در جامعه بین‌المللی نینجامد. روس‌ها نگرانند که عادی سازی روابط خارجی ایران به کاهش روابط دوجانبه با روسیه بیانجامد و نگرش‌های تهران به نظام بین‌المللی دچار تغییر شود. در این حال مسکو می‌خواهد نقش متغیر تأثیرگذار را در مذاکرات برجامی داشته باشد تا به این وسیله جایگاه خود را در تعاملات جهانی و منطقه‌ای به رخ رقیبان غربی‌اش بکشد. 

تعلیق مذاکرات و دور شدن از توافق هسته‌ای، فرصتی دوگانه برای مسکو دارد؛ نخست این‌که غرب و خاصه اروپا از انرژی و بازار پرظرفیت ایران همچنان دور است. دوم؛ غربی‌ها لازم است به‌گونه واقعی‌تری به نقش تأثیرگذار مسکو توجه کنند و به این وسیله در قبال منافع ژئوپلیتیک و ژئواستراژیک آن، مواضع خود را تعدیل کنند.  

تهران و واشنگتن لازم است محافظه‌کاری را کنار گذاشته، بار دیگر اراده خود را برای بازگشت به میز توافق محک بزنند. واشنگتن اگر همچنان بدون کم وکاست بر چالش‌هایش علیه خواست‌های تهران ادامه دهد، بازی در زمین اسرائیل و دیگر مخالفان توافق را برخود تحمیل کرده است. تهران نیز برای بیرون رفت از بلاتکلیفی کنونی و خنثی کردن فرصت‌طلبی‌هایی که به هزینه آن صورت می‌گیرد، به ابتکارها و ایده‌های قدرتمند نیازمند است. نمی‌توان همه چیز را به زمان سپرد. فرصت‌ها به سرعت از دست می‌روند.