آیا مسعود بارزانی به مقتدی صدر از پشت خنجر زد؟

نویسنده: سعاداد الصلحی

دیپلماسی ایرانی: استعفای دسته جمعی نمایندگان طرفدار روحانی بانفوذ شیعه – مقتدی صدر – در نتیجه فروپاشی ائتلاف وی با حزب دموکرات کردستان (KDP) غافلگیر کننده بود.

یک دیپلمات غربی می گوید که رقبای سیاسی تحت حمایت ایران مسبب گسترده شدن شکاف بین دو قدرت کهنه کار سیاست عراق یعنی حزب دموکرات کردستان و حزب مقتدی صدر بوده اند. فشار روی دو رهبر حزب زیاد بود و در نهایت بارزانی تصمیم گرفت به صدر بگوید که ائتلاف آنها بیهوده است.

هنوز مشخص نیست اوضاع سیاسی چگونه پیش می رود اما ذینفع اصلی خروج ائتلاف صدر، ائتلاف پارلمانی چارچوب هماهنگی مورد حمایت ایران است که حدود 50 کرسی به دست خواهد آورد. 

عقب نشینی ناگهانی جریان صدر، متحدان و مخالفان او را غافلگیر کرده است. پس از موفقیت ائتلاف سائرون در انتخابات پارلمانی اکتبر، صدر با کنار زدن مخالفان تحت حمایت ایران از قدرت و پایان دادن به هژمونی دو دهه ای آنها و رد فرمول حکمرانی تقسیم قدرت بر مبنای اجماع که از زمان سرنگونی صدام حسین معمول بود، درصدد یک خانه تکانی از سیاست عراق برآمد.

در اواخر ژانویه صدر یک ائتلاف سه جانبه موسوم به "نجات میهن" را با حزب دموکرات کردستان بارزانی تشکیل داد و حمایت اکثریت مطلق نمایندگان مجلس را به دست آورد. با این حال، جناح های مورد حمایت ایران نه با هدف قرار دادن خودِ ائتلاف صدر بلکه با هدف قرار دادن حزب دموکرات کردستان، واکنش نشان دادند. اولین اقدام در فوریه زمانی رخ داد که دادگاه عالی فدرال عراق قانون نفت و گاز را لغو کرد که به دولت اقلیم از سال 2007 اجازه می داد نفت و گاز خود را جداگانه صادر کند. اقدام دوم یک حمله موشکی از خاک ایران بود که ایرانی ها گفتند مقر سازمان جاسوسی موساد را نشانه گرفته اند. پس از حمله مارس، یک سری حملات دیگر دفاتر و منافع تعدادی از رهبران حزب دمکرات کردستان در بغداد و اربیل را نشانه گرفت.

فشار بر صدر و متحدانش نیز افزایش یافت. در اقدامی که قصد داشت از سوء استفاده وی در دولت و مجلس جلوگیری کند، مخالفان او مجدداً به دادگاه فدرال متوسل شدند و حکمی را به دست آوردند که دولت موقت فعلی را از ارائه طرح‌های قانونی به پارلمان یا ایجاد هرگونه تغییری که بر مقامات در پست‌های ارشد تأثیر می‌گذارد منع کند.

صدر به دنبال فرار از این محدودیت ها بود و به ائتلاف پارلمانی خود دستور داد تا پیش نویس قانونی را برای جرم انگاری عادی سازی روابط با اسرائیل ارائه کند. حکومت اقلیم کردستان در گذشته با بررسی گزارش های مربوط به ارسال نفت به اسرائیل مواجه شده بود. مقامات اقلیم کردستان معامله مستقیم یا غیرمستقیم با اسرائیل را تکذیب کردند. 

صدر و ائتلاف او تلاش کردند قانون امنیت غذایی و توسعه اضطراری را تصویب کنند که 25 میلیارد دلار مازاد فروش نفت را برای دولت موقت کنونی فراهم می کرد. این پول می توانست عمر دولت موقت به رهبری مصطفی الکاظمی، نخست وزیر، را برای چند ماه دیگر افزایش دهد و به صدر زمان و فضای بیشتری بدهد تا مخالفانش را مجبور به پذیرش پروژه خود کند.

برای بارزانی "شواهد روشنی" وجود داشت که صدر در مناقشه خود با بغداد بر سر درآمدهای حاصل از فروش نفت منطقه با حکومت اقلیم کردستان همسو نخواهد شد.

در هشتم ژوئن، پارلمان عراق با حضور 273 نماینده، قانون اضطراری امنیت غذایی و توسعه را تصویب کرد. بعدازظهر روز بعد، صدر، بدون هیچ گونه هشدار قبلی، یک سخنرانی تلویزیونی داشت و در آن گفت که به دنبال قدرت نیست و فقط می‌خواهد حافظ کرامت، امنیت، غذا و رفاه مردم باشد. در نهایت او از نمایندگان خود خواست تا استعفای خود را تقدیم مجلس کنند. مشخص نیست در فاصله 20 ساعته بین بیانیه جشن تصویب قانون تا دستور صدر به نمایندگان مجلس برای نوشتن نامه استعفای خود چه اتفاقی افتاده است. تنها دو ساعت پس از اعلام پیروزی صدر در شامگاه چهارشنبه، یک بمب گذاری در جاده متصل به اقامتگاه دائم بارزانی و تعدادی از نمایندگان دیپلماتیک رخ داد. شورای امنیت منطقه در اقدامی بی‌سابقه علناً کتائب حزب‌الله، یکی از قدرتمندترین جناح‌های مسلح شیعه و دشمن بارزانی را به انجام این عملیات متهم کرد. 

بسیاری از منابع کُرد ادعا می کنند که استعفای نمایندگان ائتلاف صدر ربطی به حزب دموکرات کردستان ندارد و به اختلاف بین جریان صدر و ائتلاف چارچوب هماهنگی مربوط است. یکی از مشاوران برجسته کُرد نزدیک به رئیس جمهور برهم صالح گفت: «مقتدی استاد صحنه بود اما ناگهان همه چیز را رها و عقب نشینی کرد. او مجبور شد این تصمیم را بگیرد. آن طور که افرادش ادعا می کنند این یک انتخاب نبود.»

منبع: میدل ایست آی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11