توسل ایران به دبپلماسی تهاجمی در عراق

دیپلماسی ایرانی: دولت عراق روزهای سختی را می گذراند. بین المللی شدن بحران سوریه و صف آرایی ایران و امریکا در این بحران در مقابل یکدیگر، باعث شده که مقامات عراقی در نگه داشتن تعادل میان دو دوست خود، یعنی ایران و امریکا دچار مشکل شوند. از طرف دیگر مقامات اقلیم کردستان اهداف خود را در بحران سوریه دنبال می کنند که مورد تایید دولت مرکزی عراق نیست. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با حسین رویوران، تحلیل گر مسائل خاورمیانه بررسی کرده است:

هوشیار زیباری، وزیر امور خارجه عراق گفته بود که عراق هواپیماهای ایرانی با مقصد دمشق را به طور تصادفی مورد بازرسی قرار خواهد داد. طی روز های گذشته یک هواپیمای باربری ایران ایر به مقصد دمشق در عراق فرود آمد و مورد بازرسی قرار گرفت. به نظر شما هدف از این اقدام چیست و چرا پیگیری می شود؟

امریکا اعلام کرد که هواپیماهای ایرانی که از آسمان عراق برای رفتن به سوریه استفاده می کنند، سلاح منتقل می کنند. حداقل امریکا نسبت به این مسئله مشکوک است. بر همین اساس دولت امریکا فرستاده ای به عراق فرستاد تا این که دولت عراق را در جریان قرار دهد و از دولت عراق بخواهد این هواپیماها را بازرسی کند. دولت عراق بین دوستی و هم پیمانی با امریکا و دوستی و هم پیمانی با ایران در شرایط ناخوشایندی قرار گرفته است.

در درون ساختار قدرت عراق هم عملا سه قدرت اصلی وجود دارد، اول شیعیان هستند که راضی به چنین کاری نیستند، دیگری کردها و گروه سوم سنی های عرب که تا حدی از این دیدگاه امریکا حمایت کرده اند. در نهایت این مسئله بر زبان آقای هوشیار زیباری جاری شد که عراق این حق را برای خود محفوظ می داند که هواپیماهای ایرانی با مقصد سوریه را مورد بازرسی قرار دهد. این که عراق یک بار هم دست به بازرسی هواپیمای ایرانی زده است، نشان دهنده این است که عراق تحت فشار امریکا، تسلیم برخی خواسته های امریکا شده است. در نهایت این موضع نمی تواند به عنوان یک موضع خصمانه عراق علیه ایران تلقی شود. بلکه باید به عنوان فشار پذیری عراق در مقابل امریکا در موضوع ایران ارزیابی شود و این یک واقعیت سیاسی است.

اخباری در مورد کمک به معارضان سوری از طریق مرزهای عراق وجود دارد. دولت عراق همان اندازه که نگران کمک به دولت بشار اسد است، در مورد کمک به مخالفین بشار اسد هم حساسیت دارد؟

باید توجه داشت که مرز عراق با سوریه دو بخش است. یک بخش از آن در اختیار دولت است که در این بخش دولت هم اقدام به نصب میله های مرزی و سیم خاردار کرده و هم نیروهایی برای کنترل این مرز قرار داده است. چرا که یکی از مرزهایی که می تواند منجر به بروز ناامنی در عراق شود، همین مرز است. بنابراین دولت عراق تلاش دارد که از این مرز هیچ گونه فعالیتی انجام نشود تا باعث ناامنی در عراق نشود. اما مرز اقلیم کردستان عراق با سوریه یا ایستگاه مرزی ربیعه چندان کنترل نمی شود. دولت عراق به دنبال نظارت بر این مرز بود و یک گردان از ارتش را مامور کرد که امنیت را در این نقطه برقرار کنند. زمانی که این گردان به منطقه اعزام شد، نیروهای مسلح اقلیم کردستان با آن ها درگیر شد و این درگیری منجر به آن شد که دولت عراق ماموریت این گردان را متوقف کند تا یک جنگ داخلی میان دولت مرکزی و اقلیم کردستان در نگیرد.

اقلیم کردستان عراق سعی دارد به گونه ای کنترل مرز خود با سوریه را در دست داشته باشد تا از فرصت های سیاسی در سوریه استفاده کند. منطقه حسکه یک استان کرد نشین در سوریه به مرکزین قاموشلی است و مقامات اقلیم کردستان تلاش دارند که وضعیتی شبیه اقلیم کردستان برای این منطقه ایجاد شود. یعنی این منطقه خودمختاری بگیرد و نوعی همکاری میان دو منطقه کردی ایجاد شود. علاوه بر این، حکومت کردستان عراق، همه گروه های کرد در منطقه حسکه را جمع کرد. بیش از پانزده گروه کردی سوری با محوریت اقلیم کردستان عراق دور هم جمع شدند و در چارچوب مجلس ملی کردستان سوریه سامان گرفتند. تنها گروهی که خارج از این چارچوب ماند هواداران پ ک ک بودند. این ها در این مجلس وارد نشدند. البته این ها در مناطق مرزی استقرار دارند.

این نشان می دهد که بین اقلیم کردستان عراق و حکومت مرکزی این کشور، دو نگاه وجود دارد. دولت مرکزی به دنبال دور کردن تاثیرگذاری بحران سوریه بر عراق است. در حالی که اقلیم کردستان در جست و جوی فرصت های سیاسی در درون سوریه است.

به نظر شما تا چه حد احتمال ادغام منطقه کردنشین سوریه با اقلیم کردستان عراق جدی است؟

منطقه کردنشین سوریه هم مرز با عراق است و با شهر موصل هم مرز است. الان حضور نیروهای کرد عراقی در این منطقه، یک حضور غیر قانونی است. چون این منطقه بخشی از استان نینوا با مرکزیت موصل است و عملا تحت کنترل اقلیم کردتسان نیست. با این حال نیروهای اقلیم کردستان کمی جلو آمده اند و خارج از منطقه کردستان عراق استقرار پیدا کرده اند تا ارتباط خود را با منطقه کردنشین سوریه حفظ کنند. این مسئله نشان دهنده آن است که اقلیم کردستان عراق آگاهانه و با اصرار و علاقه این کار را دنبال می کند.

علاوه بر این کردهای سوریه یک اقلیت هشت تا نه درصدی را از کل جمعیت سوریه تشکیل می دهند. بر خلاف کردهای عراق که بین هفده تا هیجده درصد جمعیت عراق را تشکیل می دهند، کردهای سوریه مساحت زیادی از این کشور را نیز در دست ندارند. بخشی از کردهای این منطقه حتی تابعیت سوری هم نداشتند. چون کردهای ترکیه بودند که در دهه های اخیر وارد سوریه شده اند اما بشار اسد برای نشان دادن حسن نیت در آغاز بحران به آن ها تابعیت سوری داد. این امتیاز که از طرف دولت سوریه به آن ها اعطا شده است، باعث شده که رابطه آن ها با دولت سوریه نسبتا مثبت باشد. در حالی که این ها در تمام کنفرانس های معارضه سوریه حضور پیدا کرده اند و خواهان به رسمیت شناخته شدن به عنوان یک اقلیت قومی و حق ایجاد یک منطقه فدرال بوده اند. اما هیچ اجلاسی از اجلاس معارضه این حق را به رسمیت نشناخت. در نهایت این ها نسبت به مخالفن سرخورده شدند و از آن ها فاصله گرفتند. الان آن چه کردهای سوریه به دنبال آن هستند کاملا با بقیه معارضه تفاوت دارد.

بنابراین باید گفت که کردهای سوریه به دنبال ایجاد منطقه فدرال هستند. اما نوع رابطه آن ها با دولت مثبت است و اگر دولت بر مسائل مختلف فائق آید، بعید است که این ها در مقابل دولت چنین درخواستی را مطرح کنند. اما اگر تحولاتی در سوریه اتفاق افتد و شرایط سوریه بر هم خورد، آن ها آمادگی ایفای چنین نقشی را دارند.

آقای وحیدی، وزیر دفاع روز چهارشنبه به عراق سفر کردند. این اولین سفر وزیر دفاع ایران بعد از سرنگونی صدام به عراق است. آیا این سفر با تحولات اخیر مرتبط است؟

سفر آقای وحیدی به عراق، یک سفر بسیار مهم است. چرا که اساسا همکاری های ایران و عراق عمدتا در ابعاد سیاسی است و بعد نظامی در عراق در همکاری با غرب و امریکا سازماندهی شده است. بنابراین سفر آقای وحیدی یک نوع دیپلماسی تهاجمی است. ایجاد ارتباط با بخش های نظامی عراق برای ایران می تواند بسیار ارزشمند باشد. اما بعید است که تحولات اخیر در روابط دوجانبه مورد بحث قرار گیرد. معمولا وزیر دفاع تعیین کننده سیاست خارجی میان دو کشور نیست. همکاری های دوجانبه در ابعاد نظامی موضوع اصلی این نشست خواهد بود. ممکن است پیام ها و گله هایی منتقل شود اما مسئولیت مستقیم این مسئله با وزیر دفاع نیست.

آیا رابطه ایران و عراق تحت تاثیر بحران سوریه قرار گرفته است؟

بله؛ تا حدی این رابطه تحت تاثیر قرار گرفته است اما الزاما نتیجه آن واگرایی نیست. در بخش هایی هماهنگی ایران و عراق در موضوع سوریه به شدت گسترده است. طرحی که عراق در اجلاس غیر متعهدها در مورد سوریه ارائه داد، تفاوت زیادی با طرح ایران ندارد. این ها همه نشان می دهد که ایران و عراق در ارتباط با سوریه نقاط اشتراک بیشتری دارند تا نقاط افتراق. این نشان می دهد که خطر گسترش بحران سوریه به منطقه، یک فرصت برای همگرایی و تشدید همکاری میان ایران و عراق است.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/12

انتشار اولیه : جمعه 14 مهر 1391 / بازانتشار : دوشنبه 17 مهر 1391