چرا سفر احمد الشرع به امریکا مهم است؟

نویسنده: استیون ای. کوک Steven A. Cook، عضو ارشد مطالعات خاورمیانه و آفریقا 

دیپلماسی ایرانی: یازده ماه از پرواز بشار اسد، رهبر سابق و برکنار شده سوریه به مسکو و پایان دادن به حکومت سرکوبگرانه پنجاه و سه ساله خانواده‌اش در سوریه می‌گذرد. حدود شش هفته پس از آزادی سوریه، جناح‌هایی که اسد را سرنگون کرده بودند، احمد الشرع، رهبر یکی از آن جناح‌ها را به عنوان رئیس جمهور جدید اعلام کردند.

الشرع، که پیش از این با نام ابومحمد الجولانی شناخته می‌شد، رهبری دولتی از مخالفان در استان ادلب را بر عهده داشت که خارج از کنترل اسد بود. این دولت از هر نظر سرکوبگرانه و مبتنی بر تفاسیر اسلام‌گرایانه از قانون و مفاهیم نظم بود. با این حال، از زمان به قدرت رسیدن، رهبر سابق هیئت تحریر الشام (HTS) - یک گروه جهادی با تبار القاعده - رویکردی سنجیده‌تر به حکومتداری اتخاذ کرده است.

در مقابل، تقریباً هر دیپلمات غربی که با الشرع ملاقات کرده است، او را به عنوان یک "عملگرا" می‌شناسد. این عملگرایی حتی باعث شده است که رهبر جدید سوریه در 10 نوامبر به کاخ سفید سفر کند، که اولین سفر یک رئیس جمهور سوریه به این کشور بود. اینکه الشرع چگونه بر کشور فقیر، ورشکسته و از نظر سیاسی تقسیم شده خود حکومت می‌کند، همچنان یک سوال بی‌پاسخ است، اما واضح است که دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، اعتقاد دارد که بازدید از کاخ سفید به آزادسازی کمک‌های بازسازی بسیار مورد نیاز و قرار دادن سوریه در مسیر مثبت کمک خواهد کرد.

تشکیل سوریه‌ای جدید

از زمان به قدرت رسیدن الشرع، رهبر جدید سوریه اعلام کرد که این کشور متعلق به «همه سوری‌ها» است. او قانون اساسی موقت را منتشر کرد که برابری، آزادی بیان و روند قانونی را در کنار سایر مفاد مهم موجود در دموکراسی‌ها، فراهم می‌کند.

دولت جدید همچنین در ماه اکتبر انتخاباتی را برای یک مجلس قانونگذاری ۲۱۰ کرسی برگزار کرد که ۷۰ کرسی آن برای انتصاب مستقیم رئیس جمهور محفوظ است و بقیه به طور غیرمستقیم از طریق کمیته‌های فرعی انتخاباتی انتخاب می‌شوند. با توجه به زیرساخت‌های ویران شده توسط جنگ داخلی سوریه، الشرع استدلال کرد که برگزاری انتخابات مستقیم برای مجلس خلق دشوار بوده است. البته ناگفته نماند که بخش‌های بزرگی از شمال، شرق و جنوب سوریه همچنان خارج از کنترل دولت هستند.

شرع همچنین در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل در ۲۴ سپتامبر، که در طی آن پایان رژیم اسد و ظهور دولت جدیدش را به عنوان پیروزی تمدن و ارزش‌ها [PDF] مطرح کرد، در حالی که وعده عدالت انتقالی و همزیستی مسالمت‌آمیز را داد، به نوعی ظاهر شد. در طول یازده ماه گذشته، شارع و وزیر امور خارجه برجسته او – اسعد الشیبانی – در پیام‌های خود ثابت قدم بوده‌اند: سوریه برای همه سوری‌ها صرف نظر از فرقه یا قومیت است، این کشور تهدیدی برای هیچ کس نیست و اولویت دولت بازسازی است.

در تمام اظهارات عمومی شرع، به عنوان یک عملگرا و یک دولتمرد ظاهر شده است. حضور او در اکتبر ۲۰۲۵ در برنامه ۶۰ دقیقه قانع‌کننده بود؛ او به طور باورپذیری به چشم‌انداز سوریه متعهد بود که یک بازیگر مسئول و سازنده در خاورمیانه و همچنین دولتی باشد که با سوری‌ها با عزت و احترام رفتار کند.

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این پیام صرفاً برای مصرف غربی‌ها نیست. در ۱۰ اکتبر، وزیر امور خارجه سوریه سفر هفتاد مایلی خود را از دمشق به بیروت انجام داد و در آنجا با همتای لبنانی خود دیدار کرد. این گامی مهم در جهت تنظیم مجدد روابط پس از سال‌ها بی‌اعتمادی، اشغال سوریه و خشونت بود. تاکنون، شارع با وجود عملیات نظامی منظم اسرائیل علیه اهدافی در سوریه و منطقه حائل خودخوانده‌اش در جنوب این کشور، همچنان به ادامه مذاکرات امنیتی با دولت اسرائیل متعهد است.

علاوه بر این، رهبران سوریه از پناهندگان سوری خواسته‌اند که به خانه‌های خود بازگردند – تاکنون حدود یک میلیون نفر این کار را انجام داده‌اند – و بدین ترتیب بخشی از بار کشورهایی مانند اردن، لبنان و ترکیه را که حدود چهار میلیون پناهنده سوری در آنها باقی مانده‌اند، کاهش داده‌اند.

درخواست بازگشت سوری‌ها به خانه با قانون اساسی انتقالی که شرع در مارس ۲۰۲۵ تصویب کرد، سازگار است، اگرچه به نظر نمی‌رسد کسانی که در حال بازگشت هستند به نهادهای اولیه یک کشور بازسازی شده سوریه علاقه‌ای داشته باشند. آنها بازگشته‌اند زیرا زندگی به عنوان یک پناهنده دشوار است و با وجود چالش‌های فراوان در سوریه پس از جنگ، امیدوارند که با بازسازی کشور، دسترسی آنها به آموزش، مراقبت‌های پزشکی و خدمات اجتماعی بهبود یابد.

یک کشور بی‌ثبات و تقسیم‌شده

با این حال، کمی شک و تردید لازم است. با وجود تمام احساسات خوب پیرامون رهبری جدید سوریه، سوریه همچنان بی‌ثبات و ناپایدار است. تنها بخشی از سوریه تحت کنترل الشرع است، از جمله دمشق و اطراف آن، به علاوه ادلب، حمص، حلب و بیشتر بخش غربی کشور. اگرچه هرگز نمی‌توان فهمید که در دمشق قرار دارد، اما درگیری مسلحانه، تروریسم و جرایم خشونت‌آمیز واقعیت زندگی در بیشتر مناطق سوریه است.

در شمال شرقی، داعش بازگشته است. این گروه سرزمینی را کنترل نمی‌کند، اما به طور خاص در حملات ضربتی و فرار به کردها دست داشته است.

در منطقه ساحلی، شبه‌نظامیان وابسته به دولت در ماه مارس علوی‌ها را قتل‌عام کردند. این منطقه ظاهراً تحت کنترل دولت است اما همچنان بی‌ثبات است.

از آن طرف در جنوب، اسرائیلی‌ها یک منطقه حائل ایجاد کرده‌اند که بسیار فراتر از خط آتش‌بس ۱۹۷۴ در فاصله بیست و پنج مایلی دمشق امتداد دارد. این منطقه همچنین منطقه‌ای از خشونت‌های بین قومی بوده است. مجموعه‌ای پیچیده از وقایع تابستان گذشته اعم از حملات و انتقام‌جویی‌ها بین قبایل بادیه‌نشین و دروزی‌ها در داخل و اطراف سویدا مداخله دولت سوریه را باعث شد. نیروهای دولتی به نوبه خود تعداد نامشخصی از دروزی‌ها را مورد آزار و اذیت قرار دادند و کشتند. این امر به نوبه خود، مداخله اسرائیل، از جمله حمله هوایی به وزارت دفاع سوریه را برانگیخت. سویدا، که فراتر از منطقه حائل اسرائیل اما تحت حمایت آن است، به کانونی از تحریکات ضد شریعت تبدیل شده است.

از اهمیت حیاتی، وضعیت کردهای سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به رهبری کردهاست. از زمان سقوط اسد، مذاکرات مکرری در مورد ادغام SDF در نیروهای امنیتی سوریه و جایگاه کردها در سوریه جدید انجام شده است. مقامات سوری اعلام کرده‌اند که به یک سیستم سیاسی فدرال که در آن کردها درجه‌ای از خودمختاری داشته باشند، علاقه‌ای ندارند. رهبران کرد همچنان نسبت به نظم جدید در دمشق محتاط هستند و مشکوکند که رهبرانی با پیشینه جهادی در تحمیل جهان‌بینی خود بر جامعه کرد سعی نداشته باشند.

اگرچه گزارش‌های دوره‌ای از توافق بین دولت و رهبران کرد در مورد وضعیت آینده نیروهای دموکراتیک سوریه منتشر شده، مقامات سوری اذعان کردند که در اوایل نوامبر «هیچ پیشرفت مشخصی» در مذاکرات با کردها حاصل نشده است.

تأثیر شرع

و اما خود شرع. حضور او در برنامه ۶۰ دقیقه با شلوار جین تیره، ژاکت ورزشی و کفش کتانی، حرکت خوبی بود که به وضوح نشان می‌داد روزهای جهادی رهبر جدید سوریه به خوبی پشت سر گذاشته شده است. پس از سقوط اسد و ظهور شرع، تحلیلگران و روزنامه‌نگاران تأکید کردند که رهبر هیئت تحریر الشام از دولت اسلامی و رهبر آن ابوبکر البغدادی جدا شده است. این درست است. اما هنوز مشخص نیست که آیا این جدایی، همان‌طور که گزارش‌ها و تحلیل‌ها در آن زمان نشان می‌دادند، عقیدتی بوده است یا اینکه به سیاست قدرت در میان رهبران جهادی مربوط می‌شود. سابقه شرع در ادلب، سؤالات جدی در مورد تکامل ایدئولوژیک ظاهری او ایجاد می‌کند، اگرچه پیام‌های او از زمان به قدرت رسیدن نشان می‌دهد که او ممکن است اولین جهادی باشد که به یک دولتمرد تبدیل شده است.

فهرست طولانی از دیپلمات‌های اروپایی و آمریکایی شرط بسته‌اند که شرع در واقع یک "عملگرا" است. مهمترین آنها ترامپ است که در ماه نوامبر میزبان شرا در کاخ سفید خواهد بود. ترامپ در دیدار با رئیس جمهوری سوریه در ریاض در ماه مه، تأکید کرد که شرع «مردی جوان، جذاب و سرسخت» با «گذشته‌ای قوی» است. دقیقاً همین گذشته است که باعث تردید دیگران، از جمله اعضای کنگره، شده است.

سابقه جهادی شرع بزرگترین مانع برای مهمترین مسئله‌ای است که دمشق با آن روبه‌روست و بدون شک در صدر دستور کار رئیس جمهوری سوریه با ترامپ قرار دارد: لغو قانون حفاظت از غیرنظامیان سوریه قیصر در سال ۲۰۱۹ (که معمولاً با نام «قانون قیصر» شناخته می‌شود). هنگامی که ترامپ تحریم‌ها علیه سوریه را لغو کرد، آنها به مواردی که با دستور اجرایی (EO) اعمال شده بودند، محدود شدند. مواردی که از طریق قوانین کنگره مانند قانون قیصر اعمال شده بودند، همچنان پابرجا ماندند، اگرچه ترامپ یک دستور اجرایی صادر کرد که معافیت ۱۸۰ روزه از این ممنوعیت‌ها را فراهم می‌کرد. این معافیت قرار است در ۱ ژانویه ۲۰۲۶ منقضی شود.

وزن قانون قیصر

قانون قیصر فروش یا انتقال تقریباً هر کالا، فناوری یا تجهیزاتی را که به بهبود سوریه پس از جنگ کمک کند، ممنوع می‌کند. در نتیجه، موسسات مالی تمایلی به تأمین هزینه‌های بازسازی ندارند و شرکت‌های بزرگ وارد این کشور نخواهند شد. طبق گزارش بانک جهانی، بازسازی سوریه بین ۲۰۰ تا ۳۴۵ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و برنامه توسعه سازمان ملل تخمین می‌زند که تولید ناخالص داخلی سوریه تا سال ۲۰۸۰ به سطح قبل از جنگ نخواهد رسید.

با وجود اینکه دولت جدید سوریه تمام معیارهای لغو قانون قیصر را برآورده کرده، این قانون همچنان در دستور کار است. نکته مورد اختلاف برای اعضای کنگره، به وضوح سابقه شراع در کنار قتل‌عام علویان، خشونت علیه دروزی‌ها و عدم تمایل کردها برای ادغام در نظم جدید است.

به همین دلیل است که سفر شرع به واشینگتن بسیار حیاتی است. او در طول سفر خود، (همان‌طور که گزارش‌ها نشان می‌دهند) باید مشارکت سوریه در ائتلاف ضد داعش به رهبری ایالات متحده را اعلام کند. این امر می‌تواند اعضای شکاک کنگره را متقاعد کند که سوریه می‌تواند یک بازیگر سازنده در خاورمیانه باشد. به موازات این تلاش‌ها، الشرع باید به رهبران سیاسی آمریکا اطمینان دهد که به مذاکرات با اسرائیل متعهد است. عادی‌سازی روابط بعید است، اما توافق در مورد امنیت مرزی و تعهد به اقدامات اعتمادساز نیز به جلب نظر مخالفان در کنگره کمک خواهد کرد.

رهبران سوریه در رقابت با زمان هستند. آنها باید بودجه بازسازی را آزاد کنند، هم به دلیل نیازهای فوق‌العاده کشور پس از آنکه بخش‌های عمده‌ای از آن در طول جنگ داخلی هدر رفت. شرع همچنین باید درک کند که ارائه کمک‌های مالی مورد انتظار برای چشم‌انداز سیاسی او مهم است. بهتر بود تعهد ترامپ برای لغو تحریم‌ها علیه سوریه با معیارها و شرایطی همراه باشد. با این حال، با توجه به نیازهای عظیم سوریه و این واقعیت که سوریه معیارهای لغو قانون قیصر را برآورده می‌کند، لغو کامل تحریم‌ها در حال حاضر بهترین راه برای کمک به سوری‌ها و کمک به تعیین مسیر سیاسی سوریه است.

منبع: شورای روابط خارجی (CFR) / ترجمه: سید علی موسوی خلخالی