خشکسالی و ستیز در خاورمیانه

نویسنده: مروی داوودی

دیپلماسی ایرانی: بین سال های 1961 تا 1990 دما در خاورمیانه و شمال آفریقا 0.2 درجه سلیوس افزایش یافته و تا پایان این قرن تا 7 درجه افزایش خواهد یافت. در بین مناطق درگیر با گرمایش جهانی هیچ کدام در آینده به اندازه خاورمیانه آسیب پذیر نخواهند بود.

دگرش های آب و هوایی تنها بخشی از ماجراست و به گفته بسیاری، دگرش های اقلیمی مسئول اصلی درگیری های منطقه ای نیست. دولت ها در خاورمیانه نیازهای اساسی مردم را به نفع خودشان مصادره می کنند و وقتی نوبت به انعطاف پذیری و حرکت به سمت انرژی های سبز می رسد، پا پس می کشند.

اینکه گفته می شود دگرش های آب و هوایی سوریه را به سمت جنگ داخلی برد درست نیست. بسیاری از خشکسالی ها در گذشته به شورش های خشونت آمیز منتهی نشده اند. پس از به قدرت رسیدن بشار اسد در سال 2000، نظام به راهنمایی بانک جهانی اصلاحات ساختاری را در پیش گرفت که به نوبه خود فشار زیادی را بر مردم روستایی وارد آورد. تصمیمات تبعیض آمیز دولت در ایجاد زیرساخت ها، کشور و به ویژه مناطق روستایی را در برابر پیشروی سریع دولت اسلامی آسیب پذیر کرد. اشاره به دگرش های اقلیمی به عنوان پیشران جنگ خطرناک است چرا که صورت مسئله را ساده می کند و توانایی سیاستمداران برای ایجاد تغییرات واقعی را کاهش می دهد.

در درگیری های مسلحانه، دولت ها و گروه های مسلح از آسیب پذیری های منطقه ای به عنوان سلاح استفاده می کنند. دولت ها و بازیگران غیردولتی بارها زیرساخت های حیاتی را هدف قرار داده و مردم را از امکانات و خدمات حیاتی محروم کرده اند. مانند بستن آب به روی مردم یمن توسط سعودی ها و افزایش خطر ابتلا به بیماری های واگیر، تخریب زیرساخت های حیاتی و آبی توسط دولت و بازیگران غیردولتی در سوریه. ترکیه هم از سلاح آب برای جلوگیری از خودمختاری کردها در شمال شرقی سوریه استفاده کرده است. دولت سوریه نیز در همکاری با روسیه به پالایشگاه نفت کشور در شمال شرق آسیب رساند. نشت نفت آب های زیرزمینی را آلوده کرد که عاملی خطرناک برای بیماری های گوارشی، نقص در تولید مثل و سرطان است.

اگرچه به نظر می رسد ایالات متحده و اروپا در حال دور شدن از خاورمیانه هستند اما سازمان های بین المللی باید برای حفظ هنجارهایی که از منابع طبیعی و زیرساخت ها حفاظت می شود، تلاش کنند. اعمال فشار بر شرکای آمریکایی در خاورمیانه از جمله ریاض برای اتخاذ مجموعه ای از استاندارهای مشترک به حفظ جان غیرنظامیان در سراسر جهان کمک می کند. در تخریب زیرساخت ها هیچ برنده بلندمدتی وجود ندارد.  

تخریب زیرساخت ها موجب اخاذی و قاچاق می شود و زمانی که تامین ضروری ترین نیازها توسط دولت ها ممکن نیست فضا برای ظهور بازیگران غیر دولتی مهیاست.

در یمن، هر دو طرف درگیر از غذا به عنوان سلاح استفاده می کنند. عربستان دو بندر بزرگ حدیده و سلیف که 80 درصد مواد غذایی از آنجا وارد می شود را محاصره می کند و حوثی ها هم کمک های غذایی برنامه جهانی غذا را به گروگان می گیرند. به علاوه، مخاطرات زیست محیطی و حمله انبوه ملخ ها مردم یمن را تهدید می کند.

تلاش های کانون آب ژنو (Geneva Water Hub)، سازمان ملل متحد و سایر سازمان های بین المللی می تواند نقطه آغازی برای همکاری کشورها در زمینه مدیریت منابع آبی مشترک باشد. با هماهنگی و توزیع اطلاعات در مورد ناامنی آبی در مناطق درگیر می توان آگاهی را در میان کشورهای عضو افزایش داد.

بحران زیست محیطی در خاورمیانه فراتر از مناطق جنگی است. خشکسالی و طوفان شن صدها هزار نفر را مجبور به جابه جایی کرده است. پناهندگان خاورمیانه 45 درصد از کل پناهندگانی که به طور رسمی در سیستم سازمان ملل ثبت نام کرده اند را تشکیل می دهند. خاورمیانه به اندازه کشورهای جنوب صحرای آفریقا از نظر غذایی ناامن نیست اما 50 میلیون نفر در این منطقه با سوء تغذیه مزمن روبرو هستند.

شکی نیست که تغییرات آب و هوایی نیز در جابه جایی مردم نقش داشته است. در سال 2011، بانک جهانی بررسی هایی را در الجزایر، مصر، مراکش، سوریه و یمن انجام داد و متوجه از دست رفتن گسترده درآمد، محصولات کشاورزی و دام شد. بسیاری از پاسخ دهندگان این چالش ها را به رخدادهای شدید آب و هوایی نسبت دادند.

نابرابری شدید اقتصادی که دگرش های آب و هوایی را تشدید می کند یکی دیگر از عوامل است. کشورهایی مانند قطر، عربستان و امارات با اقتصادهای متنوع، منابع و فناوری لازم برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و کمک به محافظت از جمعیت خود در برابر دگرش های آب و هوایی را دارند. آنها در موقعیت خوبی برای تبدیل شدن به تامین کنندگان اصلی انرژی خورشیدی و حرکت به سمت یک اقتصاد سبز هستند.

در مقابل، لیبی، سوریه و یمن را تصور کنید که مردمان آن ترجیح می دهند به خاطر تنش های آب و هوایی سرزمین های خود را ترک کنند. بعید است که کشورهای ثروتمندِ منطقه بدون فشار خارجی علاقه ای به کمک به کشورهای فقیر برای جلوگیری از بدتر شدن اوضاع داشته باشند. البته تنها کشورهای خلیج فارس نیستند که می توانند برای کمک به پیشبرد یک طرح سبز در خاورمیانه کمک کنند. سازمان های بین المللی می توانند از تلاش های مردمی که بیشتر با پویایی ها و نیازهای منطقه هماهنگ است، حمایت کنند.

منبع: فارن افرز/تحریریه دیپلماسی ایرانی/11