استفاده آنکارا از جنگ اوکراین برای نزدیک شدن به واشنگتن

نویسنده: نورا دوخی 

دیپلماسی ایرانی: تا همین اواخر، ترکیه به عنوان عنصری مخرب در ناتو شناخته می شد. از زمان حمله روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه، ترکیه - که در یک موقعیت موازنه گر بین کی‌یف و مسکو گرفتار شده است - به نظر می‌رسد توانسته از این موقعیت برای ترمیم روابط با متحدان غربی خود، به ویژه واشنگتن، استفاده کند. در هفته‌های اخیر، نشانه‌های متعددی از نزدیکی بین دو قدرت مشاهده شده است. از سپتامبر سال ۲۰۱۷ میلادی به این سو بود که روابط دو کشور به خاطر امضای قرارداد خرید سامانه موشکی دفاع هوایی اس-۴۰۰ توسط آنکارا و علی‌ رغم هشدارهای مکرر از طرف واشنگتن آسیب دیده است.

آخرین نشانه نزدیکی چیزی جز راه اندازی سازوکار راهبردی ترکیه-آمریکایی در اوایل این هفته و در راستای تقویت روابط دوجانبه نبوده است. در اکتبر گذشته در رم و در جریان دیدار رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و جو بایدن، همتای آمریکایی وی، «این مکانیسم بوروکراتیک که بخشی از یک روند طولانی مدت با هدف بازسازی همکاری ها بین ایالات متحده و ترکیه است، به جریان افتاد.» به گفته متیو بریزا، محقق غیر مقیم موسسه شورای آتلانتیک در آنکارا«را اندازی این ساز و کار قدم خوبی است، اما این یک گام مترقی به حساب می آید تا یک پیشرفت انقلابی.»

در همین رابطه، دو طرف در مورد امکان برگزاری نشستی در سطح وزیران در اواخر سال جاری برای همکاری در زمینه‌های اقتصادی و دفاعی، مبارزه با تروریسم و مسائل منطقه‌ای و جهانی رایزنی کرده اند. سولی اوزل، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه قدیرهاس در استانبول، می‌گوید: «اخیرا شاهد اسناد زیادی با ماهیت حسن نیت بین ترکیه و ایالات متحده بوده ایم. وجود چنین ابتکاراتی نشان دهنده گرم شدن روابط است. شرکای ترکیه در ناتو می خواهند این کشور را در کنار خود نگه دارند و از احترام آن به تصمیمات ائتلاف و ایالات متحده اطمینان حاصل کنند.»

قدرت واسطه گر

ترکیه که بین ائتلاف‌های متعدد به این سو و آن سو کشیده می شود، بیش تر از هر چیز دیگری به دنبال حفظ منافع خود است. در حالی که از یک طرف ترکیه بیش از یک ماه است که تعهد خود به ناتو را همواره یادآوری و با محکومیت صریح تهاجم کرملین به اوکراین خود را با این اتحاد همسو می کند، از طرف دیگر این کشور می خواهد از شراکت استراتژیک، اقتصادی و انرژی خود با روسیه محافظت کند. در همین راستا، آنکارا از حمایت از طرح تعلیق عضویت روسیه در شورای اروپا، پیوستن به تحریم های غرب علیه این کشور و بستن حریم هوایی خود به آن خودداری کرده است.

به لطف روابط خوب خود با رهبران روسیه و اوکراین، ترکیه توانسته خود را به عنوان یک قدرت میانجی گر تراز اول در جنگ کنونی معرفی کند. یک مقام بلندپایه ترکیه در گفت و گو با خبرگزاری فرانسه اظهار داشته که آنکارا پس از دو بار میزبانی مذاکرات مستقیم بین کی‌یف و مسکو در دهم و بیست و نهم مارس، بار دیگر می‌تواند پذیرای هیئت‌های هر دو طرف در آینده ای نزدیک باشد. آلن ماکوفسکی، کارشناس مسائل ترکیه و محقق مرکز مطالعاتی پیشرفت آمریکا می گوید: «بحران ها در مناطق اطراف ترکیه همواره باعث تقویت درک آمریکا از اهمیت ژئواستراتژیک ترکیه می شود و جنگ روسیه علیه اوکراین نیز از این قاعده مستثنی نیست.»

در حالی که رئیس جمهور ترکیه تنها دو سال پیش فردی مطرود به حساب می آمد، پس از آنکه در ماه گذشته میزبان چهار رهبر غربی، از جمله ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو بود و پس از آن که با مستاجر کاخ سفید تماسی تلفنی داشت، حالا بیش از هر زمان دیگری به دنبال وی برای ملاقات می گردند. در ژستی قدرشناسانه نسبت به آنکارا، واشنگتن از تصمیم ترکیه در بیست و هشتم مارس برای ممنوعیت عبور کشتی‌های جنگی متعلق به کشورهای هم مرز با دریای سیاه و یا کشورهای دیگر از عبور از تنگه بسفر و داردانل استقبال کرد. به گفته آلن ماکوفسکی، «تلاش های ترکیه برای میانجی گری در بحران اوکراین باعث شده تا منتقدان غربی این کشور از آن فاصله بگیرند. در همین راستا، ایالات متحده به طور علنی ترکیه را برای پیوستن به سازوکار تحریمی علیه روسیه تحت فشار قرار نداده است.»

مسئله اس-۴۰۰

اگرچه روابط ترکیه و آمریکا در نتیجه وقوع جنگ در اوکراین رو به بهبودی می رود، با این حال ایالات متحده همچنان نگران است که آنکارا تبدیل به پناهگایی برای الیگارش های روسی شود که تحت تحریم های غرب به دنبال مکان هایی امن برای دارایی ها و سرمایه های خود هستند. در پایان ماه مارس و زمانی که ترکیه به رومن آبراموویچ میلیاردر روس اجازه داد تا دو قایق تفریحی مجلل وی به ارزش تقریبی بیش از یک میلیارد دلار در بنادر این کشور لنگر بیندازند، مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه روز بعد از آن در تایید این موضوع و بدون هیچ تردیدی گفت که الیگارش های روسی تا زمانی که به قوانین ترکیه و قوانین بین المللی احترام بگذارند، می توانند به سفر و تجارت در ترکیه ادامه دهند. این فرصتی مناسب برای آنکاراست که در چنگال یک بحران جدی اقتصادی و تورم سرکش گرفتار شده است که محبوبیت رئیس جمهور ترکیه را در زمان چهارده ماه مانده به انتخابات این کشور کاهش داده است.

مسائل دیگری هست که همچنان باعث ایجاد اختلال در روابط دوجانبه میان ترکیه و ایالات متحده می شود. از جمله این مسائل می توان به حمایت آمریکا از نیروهای کرد یگان‌های مدافع خلق (ی پ گ) که آنکارا آن را گروهکی تروریستی و شاخه سوری حزب کارگران کردستان (پ‌ ک‌ ک) می‌داند، نام برد. مسئله دیگر که باعث ایجاد مشکل در روابط دوجانبه شده است، دستیابی ترکیه به موشک‌های ضدهوایی اس-۴۰۰ است که با سیستم دفاعی ناتو ناسازگار است. در حالی که پس از خرید اس-۴۰۰ کاخ سفید ترکیه را از برنامه توسعه و خرید جنگنده رادارگریز اف-۳۵ کنار گذاشته بود، آنکارا اعلام کرده که تصمیم به خرید ۴۰ فروند جنگنده اف-۱۶ و ۸۰ بسته تجهیزاتی برای به روز رسانی ناوگان در حال خدمت خود دارد. اگر چه واشنگتن تا به امروز در مورد این فروش احتمالی اظهار نظری نکرده است، اما به گزارش رویترز، دولت بایدن در نامه ای در روز ۱۷ مارس خطاب به کنگره اعلام کرده که فروش هواپیماهای اف-۱۶ به ترکیه به نفع ایالات متحده و ناتو است. 

به عقیده سولی اوزل، «بعید است که موضوع اس-۴۰۰ به این زودی ها حل بشود. این مسئله ای است که توسط بسیاری از سناتورها حل نشده نگه داشته شده است و همچنان یک مانع مهم به حساب می آید.» به عقیده ناظران، این موضوع مانعی برای دیدار آتی جو بایدن و رجب طیب اردوغان است. آلن ماکوفسکی می‌گوید: «با توجه به تسلط اردوغان بر سیاست خارجی ترکیه و تمایل او به شخصی‌کردن مسائل، گاه به گاه دیپلماسی در سطح ریاست‌جمهوری احتمالا مفید خواهد بود».

منبع: لوریان لوژور (لبنان) / ترجمه: علی مفتح