آیا ترکیه سیاست حفظ تعادل راکنار می گذارد؟

نویسنده: فرشاد عظیمی، فارغ التحصیل رشته مطالعات خاورمیانه از دانشگاه تهران

دیپلماسی ایرانی: بحران بین روسیه و اوکراین به تنشی بین غرب و روسیه تبدیل شده، نگرش و تحریم های تند کشورهای ناتو به ویژه آمریکا علیه روسیه ممکن است ترکیه را که یکی از اعضای ناتو است و همکاری نزدیک اقتصادی و دفاعی با روسیه دارد، در شرایط سختی قرار دهد. آنکارا که مدت هاست سیاست تعادل بین ناتو و روسیه را دنبال می کند، ممکن است مجبور شود موضع شفاف تری اتخاذ کند. اما آن به این معنا نیست که آنکارا روابط عمیق اقتصادی خود با روسیه را به خطر بیندازد. ترکیه که کنوانسیون مونترو را اجرا کرد و مانع از عبور کشتی‌های جنگی روسیه به دریای سیاه شد، اعلام کرد که قصد ندارد روسیه را تحریم کند و تمام تلاش خود را برای باز نگه داشتن کانال‌های گفت‌وگو با مسکو برای حل این مشکل به کار خواهد گرفت. مشکلی که غرب نیز از آن استقبال می کند.

ولی آنکارا تصریح کرده که اگر بحران به درگیری داغ بین ناتو و روسیه تبدیل شود، "بدون پذیرش هیچ علامت سوالی در کنار ناتو می ایستد" و می گوید که آنها به صراحت این موضوع را به متحدان غربی خود اعلام کرده اند. در این زمینه ترکیه که تهاجم روسیه و الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 را به رسمیت نشناخته، اعلام کرده که با این موضعی که اتخاذ کرده است، به همراهی از افکار عمومی بین‌المللی عمل خواهد کرد. در این زمینه اخیراً ترکیه نیز از متن قطعنامه محکومیت روسیه در مجمع عمومی سازمان ملل متحد حمایت کرد. 

این کشور علاوه بر محکومیت روسیه، بالاترین سطح حمایت خود از اوکراین را نیز ارائه کرد. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه با همتای اوکراینی خود، ولودیمیر زلنسکی و وزرای امور خارجه و دفاع به طور مکرر با همتایان خود دیدار و در مورد تحولات مربوط به حمله روسیه گفت وگو کردند و حمایت این کشور از حاکمیت اوکراین را اعلام کردند. در این زمینه استفاده موثر از هواپیماهای بدون سرنشین (بایراکتار تی. بی2 ) فروخته شده توسط ترکیه که در دوره اخیر همکاری های خود را با اوکراین در زمینه صنایع دفاعی تعمیق بخشیده، گفت و گو وزرای دفاع دو کشور را بیش از پیش مهم کرده است. در این زمینه حتی اظهارات مقامات اوکراینی مبنی بر اینکه می خواهند پهباد های بیشتری از ترکیه تهیه کنند نیز در این روند بسیار حائز اهمیت هست. این کشور همچنین از جمله کشورهایی بود که از دستور ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به گروه ضربت در مورد سلاح های هسته ای انتقاد کرد در این چهار چوب ابراهیم کالین، مشاور سیاست خارجی رئیس جمهور اردوغان، روی میز گذاشتن کارت هسته ای از سوی مسکو را "تحیر آمیز" توصیف کرد.

ترکیه که با اظهارات و اقداماتی که در جریان بحران پیش گرفت در کنار اوکراین قرار گرفت، اما این تنها یک بعد ماجراست برای فهمیدن سیاست ترکیه باید به دوسال قبل برگشت و به مصاحبه احمد داوود اوغلو با کانل فوکس ترکیه در سال2020 توجه داشت که اعلام کرد: «...ترکیه باید در مورد تغییر و تحولات منطقه ای و جهانی  با سه بال پروازکند، بال اول با اروپا و اتحادیه اروپا، دوم با آمریکا وناتو و سومی با روسیه وچین هست، چون باعث می شود ترکیه از هر طرف جدی گرفته شود، هر سه بال در کنار هم همزمان در راهبرد ترکیه باید استفاده شود» که این خود نشانگر آن است که این کشور نیازمند حفظ تعادل و سیاست رقابتی – همکاری درباره تغییر و تحولات منطقه ای و جهانی نبست به قدرت ها موجود در سیاست خارجی خود است.

در این چارچوب رئیس جمهور اردوغان قبل و بعد از شروع عملیات گفت: «ما نه از روابط ویژه خود با اوکراین دست می کشیم و نه از روسیه دست می کشیم» و این پیام را داد که حتی در صورت بروز بحران، تلاش خواهد کرد سیاست متعادل خود متناسب با شرایط این کشور را حفظ کند. در این زمینه حتی چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه اعلام کرد که این کشور از رای دادن به روسیه در شورای اروپا ممتنع است، به این دلیل که قطع کامل گفت وگو و تخریب پل ها سودی ندارد. حساسیت برای آسیب نرساندن به روابط نزدیک روسیه و ترکیه برای دولتمردان این کشور بسیار حائز اهمیت است چرا که اقتصاد ترکیه روزهای سختی را سپری می کند، لیر ترکیه با کاهش تاریخی رو به رو است و تورم و قیمت محصولات اساسی به سرعت در حال افزایش است، این در حالی هست که این کشور به متحدان غربی خود یادآوری می کند که تحریم های اعمال شده در سال 2014 هیچ نتیجه ای نداشته و روسیه در کریمه عقب نشینی نکرد بلکه دست به حمله به مناطق بزرگتر کرد و این استدلال را دارد که تنش را می توان نه با تحریم، بلکه با دیپلماسی حل کرد، چرا که تحریم‌های اعمال شده توسط ترکیه برای روسیه «بسیار بی‌اثر» خواهد بود وتاکید می کند که مهمترین چیز در حال حاضرحمایت از اوکراین است.

اگرچه تصمیم ترکیه برای اعمال یا عدم اعمال تحریم ها در عمل نتیجه حیاتی نخواهد داشت، اما از نظر نشان دادن موضع ترکیه به صورت نمادین حائز اهمیت است. در روابط ترکیه با روسیه آنقدر نقاط همکاری وجود دارد که نمی تواند بحران جدیدی را تحمل کند. ترکیه پیشروترین کشور در واردات گندم از روسیه است این کشور در سال 2021، 6.7 میلیون تن گندم به ارزش 1.8 میلیارد دلار از روسیه وارد کرد. همچنین روسیه پس از چین در رده بندی کشورهایی که ترکیه بیشترین واردات را دارد  با 28 میلیارد و 667 میلیون دلار در سال 2021، 10.4 درصد از کل واردات از روسیه در رتبه دوم قرار دارد همچنین با مشاهده اوج نرخ ارز در ماه دسامبر، ترکیه انتظار هجوم گردشگران از روسیه را در ماه های بهار برای جریان نقدی دارد. در این راستا در صورت تیره شدن روابط با روسیه، نه تنها از لحاظ اقتصادی، ممکن است تنش بین دو کشور افزایش یابد بلکه در مورد موضوعات مختلف مانند آتش بس شکننده در ادلب، مسئله قره باغ ، موضع سخت روسیه در دوره انتقال در لیبی ممکن است اوضاع را برای ترکیه در بسیاری از زمینه ها پیچیده کند. در آخر اینطور می تواند برداشت کرد که سیاست ترکیه در بحران اوکراین در وهله اول کاهش تنش بین طرفین با ماینجی گری این کشور با در پیش گرفتن حمایت اخلاقی از اوکراین در چهارچوب حساسیت های موجود بین ترکیه و روسیه است.