هدف ظریف از تور اروپایی

دیپلماسی ایرانی - محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور بعد از سفر به سوریه چند روزی است که تور دیپلماتیک اروپایی خود را آغاز کرده است. طبق برنامه قرار است که ظریف سفری به انگلستان، آلمان، فرانسه، اسپانیا و ایتالیا داشته باشد که تا کنون بخشی از آن سفرها و دیدارها انجام شده است. فارغ از حاشیه پیش آمده در خصوص لغو سفر به اتریش باید چند نکته مهم را در رابطه با این تور اروپایی رئیس دستگاه سیاست خارجی مطرح کرد؛ 

نخستین نکته آن است که بر خلاف تصور و ارزیابی های اولیه به نظر نمی رسد ارتباط مستقیم و جدی میان تور اروپایی ظریف و نشست وین به منظور لغو تحرم ها و احیای برجام وجود داشته باشد. کما این که طبق اخبار واصله انجام این سفرها از چندی پیش برنامه ریزی شده بود و محور اصلی این اروپا گردی ظریف پرداختن به مسائل دوجانبه فی مابین ایران و اروپاست. اگر چه انجام این سفرها فی نفسه تاثیرات و تبعات ثبت و سازنده ای روی فضای مذاکرات وین خواهد داشت. اما نمی توان به صرف این تاثیرات مثبت این تحلیل را داشت که تور دیپلماتیک اروپایی محمدجواد ظریف ارتباط مستقیمی با مذاکرات وین دارد. 

ضمن این که این سفرها و تحرکات دیپلماتیک ظریف به اروپا عملا در ادامه سفرهای چند وقت اخیر وزیر امور خارجه کشورمان به کشورهای مختلف منطقه ای و فرامنطقه ای بوده است. کما این که پیش از انجام این سفر، ظریف تور دیپلماتیک عربی و آسیای مرکزی هم داشته است. به دیگر سخن ظریف در واپسین روزهای عمر وزارتش سعی در سروسامان دادن به روابط خارجی کشور دارد. از این رو وزیر امور خارجه باید وظایف خود را به خوبی برای تحقق و پیشبرد هر چه بهتر این مهم انجام دهد تا زمینه، بستر و فضای روابط و تحکیم مناسبات را بین کشور‌های مختلف به خصوص اروپایی ها عملیاتی کند. این ماموریت برای دولت آتی که قرار چندماه دیگر روی کار بیاید بسیار حیاتی است؛ این که دولت سیزدهم با چه وضعیت دیپلماتیکی در جهان برای چهار سال پیش رو سکاندار سیاست خارجی ایران شود، می تواند در سمت و سو دهی به برنامه ها و شکست و موفقیت طرح های توسعه و پیشرفتش کاملا موثر واقع شود.  

نکته دیگر به ارتباط این سفر با فضای سیاسی داخلی در کشور باز می‌گردد. به هر حال با هجمه ها، توهین ها و تخریب های چند هفته گذشته علیه دولت، وزارت امور خارجه و به خصوص شخص محمد جواد ظریف که بعد از انتشار فایل صوتی به شدت افزایش پیدا کرد، ظریف تلاش داشت که با سفرهای خارجی عملا از این حواشی و فضای سیاسی کشور دور شود تا دیپلماسی بیش از این سیاست زده نگردد. در این بین جلسه اخیر اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یازدهم با وزیر امور خارجه پیرامون انتشار فایل صوتی و محتوای آن که به توهین و تهدید علیه محمدجواد ظریف کشیده شد عامل بسیار موثری در دوری گزیدن ظریف از فضای انتخاباتی بود. زمانی که مجتبی ذالنوری، رئیس کمیسیون امنیت ملی عنوان می دارد که در جلسه مذکور بیم سکته قلبی ظریف به دلیل شدت توهین ها و فشارها می رفت، نشان می دهد که ظریف بهترین راه و در حقیقت تنها راه را در انجام سفرهای دیپلماتیک ببیند. 

اینها علاوه بر آن است که از سوی اصلاح طلبان و مستقلین هم تلاش های جدی برای ورود محمدجواد ظریف به عرصه انتخابات ریاست جمهوری هم شکل گرفت تا جایی که در نهایت جبهه اصلاح طلبان آقای ظریف به عنوان گزینه نخست خود مطرح کردند. همین مسئله سبب افزایش میزان حواشی و شانتاژها علیه وزیر امور خارجه شد. در این شرایط طبیعی است که ظریف برای دوری گرفتن از فضای سیاسی و زدودن سیاست از چهره دیپلماسی، ضمن اعلام رسمی عدم حضورش در انتخابات ریاست جمهوری، با پیگیری سفرهای دیپلماتیک، حواشی را از خود و دستگاه سیاست خارجی دور کند. کما این که در پیام اینستاگرامی هفته گذشته اش هم به این موضوع پرداخت. 

نکته دیگر ناظر به اهمیت این سفر برای باز تعریف مناسبات جمهوری اسلامی ایران با اروپا است. به هر حال بعد از روی کار آمدن دونالد ترامپ و خروج وی از توافق هسته‌ای و به دنبالش احیای تحریم‌ها و پیگیری سیاست فشار حداکثری، کشورهای اروپایی هم متاثر از این نگاه ایالات متحده آمریکا به مسیری کشیده شدند که یا نخواستند و یا عملا نتوانستند اقدام مثبت موثری در پیگیری مناسبات سیاسی، دیپلماتیک و به خصوص اقتصادی و تجاری با ایران را داشته باشند. 

در این بین اگر چه اروپایی همواره سعی کردند با نقش میانجیگرایانه خود نوعی از توازن را در تنش تهران و واشنگتن ایجاد کنند، اما اروپایی ها در صحنه عمل با انفعال خود ذیل تعهداتی که در برجام پذیرفته بودند، مسیری را شکل دادند که باعث سردی روابط ایران و اروپا شد. البته برخی اقدامات ایران مانند پیگیری گام های کاهش تعهدات برجامی و نیز به تحقق برخی اقدامات به واسطه مصوبه مجلس موسوم به اقدام راهبردی بر سردی روابط دو طرف افزود. بنابراین سفر محمد جواد ظریف به کشورهای اروپایی می‌تواند نقش جدی در بازتعریف روابط ایران و اروپا و گرم شدن مناسبات سرد کنونی داشته باشد، علی الخصوص که با روی کار آمدن جو بایدن اکنون کاخ سفید برنامه جدی برای گسترش روابط خود با اروپایی ها در همه زمینه ها به یژه در پرونده های مهمی مانند پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران و برجام دارد. بنابراین جا دارد دستگاه سیاست خارجی به موازات تلاش آمریکا برای ایجاد یک فضای اجماع علیه ایران با پیگیری و تحرکات دیپلماتیک خود، مناسبات با اروپا را تعمیق بخشد تا عملاً با یک اقدام پیش دستانه از اتحاد بیش از پیش اروپا با آمریکا علیه ایران جلوگیری کند.