فرصت های طلایی یک دیدار استثنائی

دیپلماسی ایرانی: سفر پاپ فرانسیس اول به عراق، به عنوان نخستین پاپ کلیسای کاتولیک جهان به این کشور، روز دوشنبه با بدرقه رسمی برهم صالح، رئیس جمهوری عراق پایان یافت. 

عموما سفرهای پاپ بیش از آن که جنبه سیاسی داشته باشند جنبه های فرهنگی و دینی دارند و در اغلب موارد رنگ و بوی مذهبی و فرهنگی به خود می گیرند. اما شاید این بار سفر پاپ به عراق رنگ و بوی سیاسی و دیپلماتیک هم داشت. 

آنچه سفر پاپ را از همه سفرهای دیگر متفاوت می کرد، دیدار او با آیت الله العظمی سیستانی، مرجع عالی شیعه عراق بود که در منزل ایشان در نجف اشرف انجام شد. در کل تاریخ جهان تشیع سابقه نداشته است که رهبر کاتولیک های جهان که در عرصه جهانی اعتباری بین المللی برای جهان مسیحیت دارد با مرجعی شیعی دیدار داشته باشد، برای همین این دیدار جنبه ای استثنائی و تاریخی به خود گرفت. از سوی دیگر می توان برداشت کرد که این دیدار جایگاه آیت الله سیستانی به عنوان یک مرجع عالی جهان تشیع را تا سطح بین المللی ارتقا داد. به عبارت دیگر این دیدار سبب شد تا جایگاه مرجعیت شیعه در سطح جهانی جایگاهی بین المللی بیابد که پیش از این سابقه نداشته است. 

نکته دیگری که از این دیدار می توان استنباط کرد و غیرقابل کتمان است، زمان این دیدار و موقعیت آن است. پیش از این رابط میان جهان اسلام با واتیکان از کانال الازهر و کلا از دریچه اهل تسنن صورت می گرفت. در حالی که شیعیان با توجه به این که اقلیتی در جهان اسلام محسوب می شوند، هیچ گاه ارتباط مستقیمی به این شکل با واتیکان به عنوان نماینده عالی جهان مسیحیت که اکثریت پیروان دینی جهان را دارد، نداشته اند. رهبر واتیکان در حالی به دیدن مرجعیت عالی جهان تشیع می آید که می توان گفت جهان اهل تسنن به عنوان اکثریت تشکیل دهنده جهان اسلام از جایگاه سابق خود برخوردار نیست. 

اگر مرکزیت جهان اهل تسنن را در سه کشور عربستان سعودی، مصر و عراق (کشور میزبان فعلی پاپ) بدانیم به روشنی می بینیم که این مرکزیت در حال حاضر نزد اهل تسنن در ضعیفترین موقعیت تاریخی، دستکم در یکصد ساله اخیر خود است. در عربستان سعودی، سرکوب گسترده ای که محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور علیه علمای عربستانی انجام داده که گفته می شود تعداد زندانیان علمای وهابیت و اهل تسنن این کشور به رقم بی سابقه 350 تن رسیده، سبب شده است تا وضعیت علمای دینی این کشور در بدترین وضعیت خود طی دست کم نیم قرن اخیر برسد. 

در مصر بعد از سرکوب گسترده ای که علیه اخوان المسلمین به عنوان یک نحله فکری – مذهبی صورت گرفت و پس از آن وضعیت پلیسی که بر این کشور حاکم شد سبب شد تا هم اخوان المسلمین و هم الازهر و رهبران آنها به شدت به حاشیه رانده شوند. دامنه این سرکوب و تبلیغات گسترده ای که علیه اخوان المسلمین و تفکرات آنها انجام شده سبب شده است تا رهبران این جریان حتی در خارج از مصر از جمله در ترکیه، امارات متحده عربی، مالزی، اندونزی و قطر به شدت ضعیف شوند و این جریان دیگر در صحنه جهان اسلام مطرح نباشند. 

همچنین با ظهور داعش در عراق و سوریه و توحشی که از خود نشان داد و وجهه وحشت و تنفری که از خود به نمایش گذاشت سبب شد تا جریان مذهبی تندرویی که از آن تبعیت می کرد در سراسر جهان اسلام به حاشیه رانده شود. به ویژه که در طول این سالها آن نحله و جریانی که به مبارزه با داعش و تفکر و اندیشه داعشی برخواست نه از بیت سنی بلکه از بیت شیعی و با حمایت قاطع و روشن مرجعیت شیعی صورت گرفت که با شکست کامل داعش در سرزمین های عربی و اسلامی سبب شد تا ستاره اقبال جهان تشیع بیش از پیش صعود کند. به ویژه که در طول زمامداری داعش بر سرزمین های اسلامی حمایت برخی جریان های سنی از آنها که بر پایه یکسری محاسبات تاکتیکی اشتباه بود، سبب شد تا شکست داعش شکست سختی برای آن جریان های اهل تسنن نیز محسوب شود.

جملگی این اتفاقات سبب شده تا بتوانیم بگوییم وضعیت اهل تسنن به شدت تضعیف شده و اکنون به وضعیتی درآمده است که نتوان برای آن مرجعیتی را متصور شد. 

در چنین بستری دیدار پاپ فرانسیس اول با آیت الله العظمی سیستانی در نجف اشرف بیانگر این واقعیت است که جهان مسیحیت جایگاه مرجعیت شیعی به عنوان نماینده جهان اسلام را به رسمیت شناخته است. همان طور که در بسیاری از رسانه های جهانی شاهد بودیم که این دیدار را دیدار رهبران و نمایندگان عالی دو مذهب مسیحی و اسلامی توصیف کردند. 

کلیسای مسیحیت همواره تلاش کرده نشان دهد که به دنبال میانه روی، تساهل و تسامح و ترویج و گسترش گفت وگو میان مذاهب و جریان های دینی میانه رو و مسالمتجوست. بنابراین هنگامی که پاپ فرانسیس با پای خود به شهر مقدس نجف اشرف می رود و در جوار بارگاه ملکوتی حضرت امیرالمومنین علی (ع) با مرجع عالی شیعه ملاقات می کند نشان‌دهنده این است که کلیسای عالی مسیحی بیت مرجعیت را به عنوان نماینده میانه روی و اعتدال جهان اسلام در برابر مروجان خشونت و مخربان وجهه اسلام به رسمیت شناخته است.

برای همین باید سفر پاپ فرانسیس به عراق و دیدارش با مرجعیت عالی جهان تشیع را به فال نیک گرفت و آن را فرصتی استثنائی قلمداد کرد که می تواند بسیاری از معادلات و موازنه ها را تغییر دهد. فرصتی طلایی که می تواند ثمره های بسیاری به دنبال داشته باشد./اعتماد