اهمیت کنشگران غیردولتی در دیدار پاپ فرانسیس با آیت الله سیستانی

نویسنده: مریم خالقی نژاد، پژوهشگر عرصه سیاست خارجی 

دیپلماسی ایرانی: بعد از روزها تلاش برای آماده سازی سفر پاپ فرانسیس به عراق و انتشار اخبار متفاوت، زائر صلح در بعد از دیدار با مقامات کشور عراق به نجف سفر کرد تا با رهبر شیعیان عراق یعنی آیت الله سیستانی دیداری داشته باشد. 

سفر تاریخی پاپ فرانسیس به عراق و دیدار با آیت الله سیستانی، نماینده مذهبی و مرجع عالیقدر عراق  نشان دهنده اهمیت فرهنگ و روابط فرهنگی در میان کنشگران مختلف دولتی و غیردولتی کشورهای مختلف و عرصه های مختلف است. با عطف به اهمیت این دیدار که تنها تصاویری از آن منتشر شده است باید گفت که بی تردید دیدار تاریخی پاپ فرانسیس با مرجع عالیقدر مذهبی نشان از تاثیر برخی روابط غیردولتی و نقش آفرینی در راستای برخی لابی گری های مختلف دارد. اگرچه هنوز برای به ثمر نشستن نتایج و تاثیرات این دیدار تاریخی خیلی زود به نظر می آید ولی رقم خوردن این دیدار تاریخی نشان از نوعی برقراری روابط مختلف و امکانات مختلف برای پارادیپلماسی های خرد و غیردولتی و تاثیر سایر کنشگران در افزایش روابط است. از آنجایی که پاپ بزرگ خود را در این سفر زائر صلح معرفی کرده و به ملاقات با مرجع شیعیان عراق رفته است بی تردید جدای از اهمیت دولتی این دیدار نشان از کارایی کنشگران غیر دولتی در  افزایش روابط، نفوذ و قدرت در جهان حاضر دارد.

آشکار است که در جهان امروزی و روابط فرهنگی کنشگران مختلفی توانسته اند به عرصه ظهور برسند و به صورت های مختلف و میزان های مختلف بر سیاست های دولتی یک کشور و منطقه تاثیر بگذارند. با سفر پاپ فرانسیس از منطقه اروپا به منطقه خاورمیانه و کشور عراق و اهمیت دیدار او با آیت الله سیستانی، نماینده مذهبی شیعیان نجف، مهر تاییدی بر فعالیت کنشگران غیر دولتی در عصر حاضر است. اگرچه ممکن است تمامی فعالیت های کنشگران مختلف به عرصه ظهور نرسد و شاید تاثیرات مثبتی را در سیاست خارجی و قدرت ملی یک کشور نداشته باشد اما این مورد به ندرت اتفاق می افتد. بر همین اساس هدف این نوشتار آن است تا بیان کند که این دیدار تاریخی تاییدی بر نظریات مختلف سیاست خارجی در جهت به میدان آمدن بازیگران فروملی و غیردولتی و توانایی آنها در عرصه های مختلف فرهنگی و اقتصادی و سیاسی است. 

در روز گذشته شاهد آن بودیم که پاپ فرانسیس بیان داشته است که مسیحیان و مسلمانان باید برای صلح و گسترش آن در جهان تلاش کنند. پاپ اعظم در حالی به عراق سفر کرده که یکی از مهمترین اهداف خود را گسترش صلح و اهمیت کنشگران مذهبی در این راستا بیان کرده است. این سخن درست مصداق همان روابط پارادیپلماتیک و به خصوص تاکید بر عرصه فرهنگی آن است که کنشگران غیر دولتی می توانند با ارتباطات مختلف در یک منطقه و در جهان باعث افزایش روابط مختلف به خصوص روابط فرهنگی و صلح بشوند که این امر باعث تبدیل موانع و چالش ها به فرصت می شود.

با تاکید محافل و مکاتب مختلف از یک سو و نظریه پردازان و کارشناسان مختلف از سوی دیگر بر کلمه زائر صلح برای این سفر بی تردید تاثیرات مختلفی و تاییدات متنوعی را به همراه خواهد داشت. 

در خصوص دیدار با آیت الله سیستانی اگر پاپ را به عنوان یک نماینده مذهبی که تاثیر فراوانی بر حوزه های اجتماعی و فرهنگی مسیحیان مختلف دارد در نظر بگیریم و از سوی دیگر مرجع عالیقدر شیعه یعنی ایت الله سیستانی نیز به عنوان یک مرجع غیر دولتی شیعیان محسوب می شود را هم به این دیدار اضافه کنیم از هر جنبه که نگاه کنیم این دیدار و جلسه نشان از اهمیت و تاثیر کنشگران غیر دولتی در جهت صلح و اهداف فرهنگی است که ناشی از وجود زمینه ها و تغییر و تحولات مختلف در عرصه های متنوع زندگی بشر است. شاید اگر در دوره اقتدار تام و اقتدار نظامی دولت ها به سر می بردیم هیچ گاه نمی توانستیم به طور قاطع از اهمیت این کنشگران مذهبی در راستای صلح جهانی صحبت کنیم. 

از آنجایی که هم پاپ فرانسیس و هم آیت الله سیستانی نقش مهمی را نه تنها در کشور خود بلکه در منطقه های مورد سکونت بر پیروان خود و تاثیر بر تحولات سیاسی و اجتماعی دارند این امر نیز دال دیگری برای ادعای این نوشته است. علی رغم آن که در سال های دور پاپ های مختلفی برای سفرهای این چنینی تلاش داشتند و به خصوص در دوره صدام که اقتدارگرایی تام دولت بود، اما دیداری صورت نگرفت. اکنون سیاستمدارن دریافته اند که برای تاثیرگذاری بر یک کشور، یکی از مهمترین راه ها ارتباطات و تقویت رابطه با بازیگران تاثیرگذار غیر دولتی است که در این دیدار سردمداران مذهبی آنها به عنوان عناصر تاثیرگذار غیردولتی هستند؛ لذا زمینه های سفر تاریخی پاپ با کمترین موانع و خیلی سریع فراهم شده است.

با تاکید و تلاش پاپ برای دیدار با آیت الله سیستانی که یک مرجع غیر دولتی است این گفت وگو به عنوان یک گفت وگوی بین مذهبی توسط دو نفر از سران مذاهب مسیحی و مسلمان صورت گرفته که یکی از نشان‌دهنده ترین تاثیر فعالیت کنشگران غیردولتی مذهبی است. 

در آخر اگر بخواهیم از مهمترین نتایج این سفر تاریخی بگوییم بی تردید اولین نتیجه آن تغییر نگاه جهان و پیروان پاپ به شیعیان و سپس تاثیر بر جایگاه خود پاپ و مسیحیان به جهت ارتباطات فرهنگی با شیعیان است.