نقش نشست فردای کمیسیون مشترک برجام در به شکست کشاندن تلاش های آمریکا

دیپلماسی ایرانی – سه شنبه هفته گذشته دیان دیجانی، سفیر اندونزی در سازمان ملل و رئیس دوره‌ای شورای امنیت در پاسخ به سوالی درباره تلاش آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه، اعلام کرد که شورای امنیت اقدامی در این خصوص انجام نخواهد داد. امری که در محافل رسانه ای و سیاسی به معنای رد درخواست آمریکا قلمداد شد. اما با این وجود به نظر می رسد که نبرد دیپلماتیک کاخ سفید برای فعال کردن مکانیسم ماشه در شورای امنیت هنوز به پایان نرسیده است. در این خصوص به نظر می رسد که آمریکایی ها به ریاست دوره ای کشور نیجر بر شورای امنیت و همچنین ظرفیت دیپلماتیک جمهوری دومینیکن به عنوان یکی از اعضای این شورا برای این منظور (فعال کردن مکانیسم ماشه) چشم دوخته‌اند. همزمان با این مسائل امروز دوشنبه شاهد سفر سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه به وین برای شرکت در کمیسیون مشترک برجام بودیم؛ نشستی که قرار است فردا سه شنبه برگزار شود. بررسی تحولات جاری در عرصه سیاسی و دیپلماتیک با محوریت تلاش های تهران و واشنگتن در خصوص برجام و مکانیسم ماشه، موضوع گفت‌وگوی دیپلماسی ایرانی با محسن جلیلوند، کارشناس و استاد روابط بین‌الملل است که در ادامه می‌خوانید:

سه شنبه هفته گذشته دیان دیجانی، سفیر اندونزی در سازمان ملل که رئیس شورای امنیت در این ماه را بر عهده دارد در پاسخ به سوالی از جانب روسیه و چین درباره تلاش آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه اعلام کرد که در "جایگاهی نیست که بخواهد اقدام بیشتری درخصوص درخواست آمریکا مبنی بر بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران انجام دهد، چراکه میان ۱۵ عضو شورای امنیت اجماع وجود ندارد." پاسخی که به معنای رد درخواست آمریکاست، اما به نظر می رسد که با این مواضع دیجانی نبرد دیپلماتیک واشنگتن هنوز به پایان نرسیده است چرا که  دو روز پس از این دست رد تلویحی رئیس دوره ای شورای امنیت سازمان ملل به درخواست آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه بود که مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات متحده در توئیتی مدعی شد که این کشور تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را در تاریخ ۲۰ سپتامبر برمی‌گرداند. چرا که هفته گذشته، ایالات متحده آمریکا روند ۳۰ روزه را فعال کرد تا تقریباً همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بازیابی شود. وی در ادامه مدعی شد که پس از آنکه شورای امنیت نتوانسته ماموریت خود برای حفظ صلح و امنیت بین المللی را تایید کند، این تحریم ها از نیمه شب به وقت گرینویچ در تاریخ ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور) بازمی‌گردد. دقایقی پس از این توئیت بود که پمپئو در توئیتی دیگری که بیشتر شبیه یک تهدید بود عنوان کرد که اگر هر یک از اعضای  شورای امنیت قطعنامه ای برای تمدید تعلیق تحریم ها ارائه بدهد، ایالات متحده با آن مخالفت خواهد کرد؛ در این صورت اگر هیچ قطعنامه ای ارائه نشود، تحریم ها علیه ایران در ۲۰ سپتامبر باز خواهد گشت. این چگونگی عملکرد قطعنامه ۲۲۳۱ است. در همین راستا کلی کرافت، نماینده آمریکا در گامی رو به جلو در سازمان ملل صراحتا عنوان کرد که اگر هر یک از اعضای شورای امنیت قطعنامه ای برای تمدید تعلیق تحریم ها ارائه بدهد، نه تنها ایالات متحده با آن مخالفت خواهد کرد، بلکه کشور مذکور را مورد تحریم قرار خواهد داد تا در نهایت مکانیسم ماشه فعال شود. پیرو این نکات سوال مهمی که ذهن را درگیر می کند ناظر بر این مسئله است که دلیل این میزان از شتاب کاخ سفید برای فعال کردن مکانیسم ماشه در شورای امنیت تا قبل از اکتبر چیست؛ آیا مسئله صرفا به دلیل ریاست دوره ای نیجر و بعد از آن روسیه در ماه اکتبر باز می گردد؛ خصوصا که اخیرا شاهد دیدار مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، با عبدو اباری، سفیر نیجر در سازمان ملل بودیم. در همین دیدار بود که مایک پمپئو صراحتا عنوان داشت آمریکا چشم به راه همکاری با نیجر به عنوان رئیس شورای امنیت است تا تضمین کند که شورای امنیت قطعنامه ۲۲۳۱ را اجرا می‌کند و ایران را برای اقداماتش مسئول می داند؟

ایالات متحده اکنون به دنبال راه حل های متفاوتی برای فعال کردن مکانیسم ماشه است. لذا از هر روزنه و مفری برای تحقق این امر کمال استفاده و بهره را خواهد برد. به هر حال باید این واقعیت را پذیرفت که اکنون فعال شدن یا نشدن مکانیسم ماشه در شورای امنیت عملاً به حیثیت و وجه ایالات متحده آمریکا در این شورا و همچنین در جامعه جهانی گره خورده است. لذا اگر به هر دلیلی تلاش‌های آمریکا در این شورا به در بسته بخورد لطمه بسیار جدی به جایگاه ایالات متحده در عرصه بین الملل وارد خواهد شد که تقریباً بی سابقه است. بنابراین دونالد ‌ترامپی که اکنون در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا قرار دارد از هر طریق ممکن به دنبال آن است که مکانیسم ماشه  را علیه ایران در شورای امنیت فعال کند. پیرو این نکات طبق بند‌های قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، که برجام را تایید کرده، فعال شدن مکانیسم ماشه در شورای امنیت پروسه ای است که ۳۰ روز طول می‌کشد. پیرو این مسئله اگر یکی از کشور‌های عضو برجام شکایت یا اخطاریه‌ای پیرامون «عدم پایبندی اساسی» ایران به شورای امنیت ارائه دهد، ظرف ۳۰ از زمان دریافت اخطاریه یکی از کشور‌های عضو شورای امنیت باید قطعنامه‌ای درباره «ادامه لغو تحریم های» ایران ارائه کند. اما اگر تا ۱۰ روز بعد از دریافت اخطاریه هیچ کشوری از اعضا چنین قطعنامه‌ای را ارائه نکرد، رئیس شورا موظف است که این قطعنامه را برای رأی گیری ارائه کند. ولی نکته اینجاست که با پاسخ دیجانی، رئیس دوره ای شورای امنیت به سوال روسیه و چین مبنی بر تلاش واشنگتن برای فعال کردن مکانیسم ماشه و نیز مخالفت اکثر اعضای شورای امنیت قطعا تحرکات دیپلماتیک واشنگتن برای فعال کردن مکانیسم ماشه، احیای قطعنامه های شورای امنیت و به تبع آن تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت وارد فاز جدید و در عین حال پیچیده تری خواهد شد. از آن طرف چون ۱۳ عضو از ۱۵ عضو شورای امنیت با درخواست آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه مخالفت صریح خود را عنوان داشته اند، عملا این کشور‌ها در جایگاه اعضای شورای امنیت سازمان ملل قعطنامه‌ای در خصوص تمدید لغو تحریم‌ها ارائه نخواهند کرد.

اینها علاوه بر آن است که طبق نکته شما در سوالتان بعد از ریاست دوره ای اندونزی بر شورای امنیت در ماه اوت، این مسئولیت، آن هم در ماه حساس و سرنوشت‌ساز سپتامبر به کشور نیجر محول خواهد شد. در این راستا چون کشور نیجر در مقام قیاس با اندونزی از توان دیپلماتیک کمتری در برابر فشارهای ایالات متحده آمریکا برخوردار است، کاخ سفید می‌تواند مانور بیشتری در ریاست دوره‌ای نیجر بر شورای امنیت سازمان ملل برای فعال کردن مکانیسم ماشه داشته باشد. اینجاست که دیدار مایک پمپئو با سفیر نیجر در سازمان ملل می تواند معنا پیدا کند. حال باید دید که نیجر تا چه اندازه در برابر کشورهای ایالات متحده آمریکا مقاومت خواهد کرد. چرا که بی شک رئیس شورای امنیت سازمان ملل نقش مهمی در سناریوی آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه دارد. همان گونه که اشاره کردم اگر یکی از کشور‌های عضو برجام شکایت یا اخطاریه‌ای پیرامون «عدم پایبندی اساسی» ایران به شورای امنیت ارائه دهد، ظرف ۳۰ روز از زمان دریافت اخطاریه یکی از کشور‌های عضو شورای امنیت باید قطعنامه‌ای درباره «ادامه لغو تحریم های» ایران ارائه کند. اما اگر تا ۱۰ روز بعد از دریافت اخطاریه هیچ کشوری از اعضا چنین قطعنامه‌ای را ارائه نکرد، این وظیفه رئیس شورای امنیت سازمان ملل است که قطعنامه مذکور را برای رأی گیری ارائه کند. پس کاخ سفید حساب جدی روی نقش آفرینی عبدو اباری، نماینده نیجر در سازمان ملل باز کرده است. چرا که علی الاصول آمریکا به نیجر فشار می‌آورد تا به هنگام به عهده گرفتن ریاست شورای امنیت، قطعنامه‌ای درباره ادامه لغو تحریم‌های ایران ارائه کند تا آمریکا با وتوی آن بتواند تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را دوباره برقرار کند. بنابراین می توان گفت که دلیل این میزان از شتاب و عجله آمریکایی ها برای فعال کردن مکانیسم ماشه این است که این مکانیسم در دوره ریاست نیجر بر شورای امنیت فعال شود. چون اگر به هر دلیلی واشنگتن نتواند این مکانیسم در این بازه زمانی را فعال کند با ریاست روسیه بر شورای امنیت عملاً دیگر آمریکا نمی‌تواند از طریق شورای امنیت نسبت به فعال کردن مکانیسم ماشه امیدی داشته باشد. 

پیرو تحلیل شما احتمالا در یکی از راه حل های واشنگتن برای دور زدن شورای امنیت به منظور فعال کردن مکانیسم ماشه علاوه بر نیجر به عنوان رئیس دوره ای شورای امنیت، ایالات متحده این بار ممکن است نقش جدی تری برای دومنیکن در این شورا (شورای امنیت) در جهت ارائه قطعنامه ادامه لغو تحریم های ایران در نظر گرفته باشد. چون به نظر می رسد که آمریکا می تواند به جای فشار بر نیجر، فشار خود را به جمهوری دومنیکن معطوف کند تا به هنگام به عهده گرفتن ریاست شورای امنیت توسط نیجر، قطعنامه‌ای درباره ادامه لغو تحریم‌های ایران توسط این کشور (جمهوری دومنیکن) ارائه کند. در ان صورت آمریکا با وتوی آن می تواند تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را دوباره برقرار کند. ارزیابی شما در این رابطه چیست؟ 

من پیشتر اشاره کردم راه حل های متفاوتی برای فعال کردن مکانیسم ماشه توسط آمریکایی ها در نظر گرفته شده است. کاخ سفید می تواند، هم از توان دیپلماتیک ریاست نیجر بر شورای امنیت استفاده کند و هم از ظرفیت عضویت دومنیکن در شورای امنیت؛ زمانی که برخی از تحلیلگران و عده ای از سیاسیون در داخل با تمسخر کشور دومنیکن را به واسطه رای مثبتش به قطعنامه پیشنهادی ایالات متحده در شورای امنیت مورد خطاب قرار دادند کمتر توجهی به این واقعیت داشتند که در عالم حقوق بین الملل کشوری مانند دومنیکن می تواند با نقش آفرینی در شورای امنیت پرونده فعال کردن مکانیسم ماشه را وارد فاز بغرنج تری کند. چون واشنگتن سه شنبه گذشته با مخالفت رئیس دوره ای شورای امنیت با درخواستش مبنی بر فعال کردن مکانیسم ماشه رو به رو شد به نظر می سد که کاخ سفید برای فعال سازی این مکانیسم (مکانیسم ماشه) به دنبال فشار بر دومنیکن برای ارائه قطعنامه باشد. از آن سو ذیل نکته شما چون دومینیکن تنها کشوری بود که در رأی گیری شورای امنیت درباره قطعنامه پیشنهادی آمریکا در کنار ایالات متحده برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی رأی مثبت داد، مستعد آن است که در مسیر مد نظر کاخ سفید گام بر دارد.  همچنین با رصد مواضع کشورهای عضو شورای امنیت از زمان ارائه درخواست امریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه تنها کشوری که تا به اکنون سکوت اختیار کرده و بر خلاف دیگر اعضا، مخالفتی صریح و آشکاری هم با تحرکات ایالات متحده در شورای امنیت اعلام نداشته همین کشور جمهوری دومنیکن است. این مهم باعث پررنگ تر شدن برخی گمانه‌ها درباره ارائه قطعنامه از سوی دومنیکن شده است.

آیا واشنگتن، ذیل سازوکار شورای امنیت و با روند ادعایی پمپئو و استفاده همزمان از ظرفیت نیجر و دومنیکن می تواند در رابطه با فعال کردن مکانیسم ماشه اقدامی صورت دهد؟ آیا اساسا آمریکا با قلدری سیاسی می تواند برای عملیاتی کردن مکانیسم پیش رود یا کورسوی امیدی برای طی مسیر حقوقی به منظور فعال کردن مکانیسم ماشه از جانب کاخ سفید وجود دارد؟ آیا ما در تاریخ ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور) فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران را شاهد خواهیم بود؟

من باز هم بر این نکته تاکید می کنم که فعال شدن یا نشدن مکانیسم ماشه در شورای امنیت عملاً به حیثیت و وجه ایالات متحده آمریکا در این شورا و همچنین در جامعه جهانی گره خورده است. لذا اگر به هر دلیلی تلاش‌های آمریکا در این شورا به در بسته بخورد لطمه بسیار جدی به جایگاه ایالات متحده در عرصه بین الملل وارد خواهد شد که تقریباً بی سابقه است. لذا از اظهارات مقامات آمریکایی و به خصوص دو توئیت پنج شنبه گذشته مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده می‌توان این گونه استنباط کرد که بعد از گذشت ۳۰ روز حتی اگر کشورهای عضور شورای امنیت هم قطعنامه‌ای هم ارائه نشود، آمریکا در مواضعی یکجانبه و یک سویه رسما اعلام خواهد کرد که از تاریخ ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور) تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران مجددا برقرار شده اند. در چنین حالتی نوعی شکاف بی سابقه حقوقی و دیپلماتیک بوجود خواهد آمد. چون از یک طرف، آمریکا فرض می‌کند که تحریم‌های بین المللی شورای امنیت باید از تاریخ ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور) مجددا علیه ایران اعمال شود، اما در آن سو سایر کشور‌ها فرض خواهند کرد که این تحریم‌ها بازنگشته اند. این حالت تقریبا در شورای امی بی سابقه است باید دید در تاریخ موعود امریکایی یعنی ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور) واکنش شورای امنیت و اعضای دائم و عیر دائم آن نسبت به مواضع امریکایی ها چه خواهد بود؟ آن زمان می توان تحلیل روشن تری از اوضاع داشت. فعلا که ترامپ و پمپئو این فرض را برای خود تبدیل به یک واقعیت محتوم کرده اند که تحریم های سازمان ملل از نیمه شب به وقت گرینویچ در تاریخ ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور) علیه ایران بازمی‌گردد.

همزمان با این تحولات امروز دوشنبه سفر سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه به وین به منظور شرکت در نشست کمیسیون مشترک برجام که قرار است فردا سه شنبه برگزار شود را شاهد بودیم. از نگاه شما این دور از نشست کمیسیون مشترک برجام، آن هم در این شرایط حساس می‌تواند باعث نزدیک شدن مواضع ایران و اعضای ۴ +۱ شود. به نظر شما مواضع و واکنش‌های تهران باید در این دوره از نشست کمیسیون مشترک برجام چه باشد؟

بدون شک چون این دور از نشست کمیسیون مشترک برجام با تلاش‌های ایالات متحده آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه و احیای قطعنامه های شورای امنیت همراه شده، از حساسیت بسیار بالای و تقریبا بی سابقه ای برخوردار است. بنابراین این دور از نشست کمیسیون مشترک برجام می تواند فرصت بسیار عالی و مغتنمی برای جمهوری اسلامی ایران در نزدیک کردن مواضع خود با سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه، انگلستان و نیز چین و روسیه به عنوان اعضای حاضر در برجام باشد. به خصوص که این کشورها می‌توانند نقش مهمی در سمت و سودهی به مواضع شورای امنیت در قبال فعال شدن یا نشدن مکانیسم ماشه داشته باشند. بنابراین ما باید در دیدارهای امروز دوشنبه و فردا سه شنبه حتی المقدور از هوشمندی دیپلماتیک و انعطاف سیاسی برای پر کردن خلاء ها و کم رنگ کردن نقاط اختلافی در برجام استفاده ببریم. لذا من معتقدم که نشست کمیسیون مشترک برجام که قرار است فردا سه‌شنبه برگزار شود نقش مهمی در به شکست کشاندن یا نکشاندن تلاش‌های آمریکا در فعال کردن مکانیسم ماشه خواهد داشت.