بحران ادلب و هنر دیپلماسی ایران در کشاکش مناسبات ترکیه – روسیه

نویسنده: سید علی موسوی خلخالی، سردبیر دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: بحران ادلب یکی از حساسترین بحران های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در برهه فعلی محسوب می شود که مدیریت صحیح آن در برهه فعلی بیش از هر زمانی لازم و قابل توجه است. کشورهای سوریه، ترکیه و روسیه هر سه کشورهای دوست ما هستند که در عین حفظ آنها باید به گونه ای رفتار کنیم که اگر مشکلاتی در روابط هر کدام از آنها با یکدیگر به وجود آمد کمترین آسیب از جانب آنها متوجه ما شود. این مساله ظرافت و دقت به خصوصی را می طلبد که می توان آن را در هنر دیپلماسی تعبیر کرد. 

پرواضح است که ترکیه کشور دوست و همسایه ایران است و به طور خاص در این مقطع زمانی به آن نیازمندیم. ترکیه کشوری است که در طول سالیان گذشته با وجود پستی و بلندی هایی که در روابط دو کشور در برهه های مختلف وجود داشته تلاش کرده است به گونه ای روابط خود را با ایران مدیریت کند که هیچ گاه تحت تاثیر تحولات بین المللی و فشار کشورهای ثالث قرار نگیرد یا حداقل، کمترین تاثیر را از جانب آنها متحمل شود. در وضعیت کنونی، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، با تمامی ویژگی ها و توصیفاتی که از شخصیت و سیاست او می شود، در نهایت فردی مقتدر در ترکیه است که به خوبی بر مناسبات بین المللی تسلط دارد و به دقت تلاش می کند منافع کشور خود را مطابق با استراتژی از پیش تعریف شده آنکارا دنبال کند. برای همین به روشنی شاهدیم هم مناسبات خود با ایالات متحده و ثقل آن را در مناسبات بین المللی به خوبی درک می کند، هم نفوذ و سیاست گردانی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه که بی اغراق می توان گفت در زمانه فعلی، قطب دوم و مقابل مناسبات بین المللی در سطح جهانی محسوب می شود. همان طور که ترکیه دوست و همسایه ماست، روسیه نیز همسایه و شریک اصلی ما در منطقه و مناسبات بین المللی است. روسیه هم در مناسبات بین المللی ما جایگاه محوری دارد هم در مناسبات اقتصادی ما از اهمیت ویژه ای برخوردار است. 

بحران کنونی به وجود آمده در ادلب که به رویارویی غیرعلنی روسیه و ترکیه منتهی شده و تا کنون تلفات انسانی و لجستیکی قابل توجهی را موجب شده در صورتی که به درستی مدیریت نشود می تواند بحران های سخت دیگری را به وجود آورد که حداقل در وضعیت فعلی، نه به سود ایران و نه به سود هیچ کدام از کشورهای منطقه، حتی سوریه بحران زده درگیر بیش از 7 سال جنگ، نیست.

در حالی که با بحران های متعدد داخلی – بارزترین آنها بحران شیوع بیماری کشنده کرونا – و بین المللی – فشارهای حداکثری ایالات متحده علیه ایران و کارزار گسترده تحریم علیه کشورمان – مواجهیم باید نهایت هوشمندی را به کار گیریم که وارد بحران تازه ای در روابط بین المللی خود نشویم.

ترکیه و روسیه هر دو همسایه های ما هستند و به هر دوی آنها در مناسبت ها و مقاطع مختلف نیازمندیم. از یک سو نباید به گونه ای رفتار کنیم که باعث دوری روابط ما با این دو همسایه مهم منطقه ای و بین المللی مان شود و از سوی دیگر قربانی منافع دیگران حتی این دو کشور شویم.

به ویژه که باید این نکته مهم را نیز در نظر گرفت که در پرونده ادلب، روسیه و ترکیه با یکدیگر گفت وگوهای سیاسی می کردند و در بسیاری از مذاکرات حتی ایران را دعوت نمی کردند – مذاکرات پی در پی مقامات ارشد دو کشور در پایتخت ها و شهرهای بزرگ یکدیگر درحالی که اثری از حضور ایران نبود، شاهدی بر این ادعاست – و حالا که پرونده ادلب وارد مرحله نظامی شده است ایران نباید به گونه ای وارد موضوع شود که قربانی سیاست های یکی علیه دیگری شود. 

تماس های مکرر رئیس جمهوری ایران با همتایان روسیه و ترکیه و تلاش های وزارت امور خارجه برای برگزاری نشست سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه در تهران برای حل بحران ادلب در سریعترین زمان ممکن، آن طور که سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در ویدئو کنفرانس مطبوعاتی امروز خود با خبرنگاران بر آن تاکید کرد، می تواند به ایران کمک کند که از یک سو هم وزن سیاسی خود را در سطح منطقه ای و بین المللی ارتقا دهد و هم از سوی دیگر در صورت مدیریت صحیح بحران، تهران را از گروکشی ها و یارگیری های سیاسی قدرت های منطقه ای و بین المللی دور نگه دارد. همان طور که تهران بارها تاکید کرده، روند آستانه در وضعیت کنونی بهترین و در دسترسترین گزینه برای رویارویی با بحران ادلب است.