جنگ پسته ای تهران و واشنگتن

دیپلماسی ایرانی: کشاورزان آمریکایی، ایران را به عنوان برترین کشور در صنعت جهانی پسته پشت سر گذاشته اند‌ و این موفقیت را با بهره‌برداری از سیاست‌های خصمانه ایالات متحده علیه تهران، دگرش‌های اقلیمی و شکست‌های سهمگین اقتصادی و ‌سوءمدیریت آب در ایران به دست آورده‌اند. به نظر نمی‌رسد که ایران بتواند بار دیگر رتبه نخست را در تولید پسته به دست آورد چرا که سایر تولیدکنندگان وارد رقابت شده و شکاف به وجود آمده از شکست این کشور را پر کرده‌اند.

امریکا که از 1976 تولید پسته را شروع کرده بود تا 2009 هنوز با 33 درصد از بازار جهانی پسته در رتبه‌ دوم و پس از ایران با سهم 47 درصدی قرار داشت. اما در بازه زمانی 2014 تا 2019 میلادی 47 درصد از بازار جهانی در اختیار آمریکا قرار گرفت و ایران فقط 27درصد از سهم بازار را به خود اختصاص داد. سرانجام در 2019 سهم ایران به کمترین میزان یعنی 7 درصد افت کرد.  این سقوط در داخل ایران تاثیر چشمگیری داشت و پسته دیگر یک منبع درآمد صادراتی بیش از یک میلیارد دلار نبود بلکه به یک کالای غذایی لوکس تبدیل شد. کمبود محصول نوعی یاس و دلسردی در داخل ایران ایجاد کرد.

در خارج از ایران، پسته‌کاران به دنبال اراضی بکر هستند تا کمبود جهانی این محصول را جبران کنند. بنا به اعلام شورای بین‌المللی خشکبار، مغزها و میوهای خشک، در کشورهایی مانند گرجستان، ازبکستان و آذربایجان تمایل کاشت پسته افزایش یافته است. اسپانیا، چین، استرالیا، قزاقستان، رومانی و اوکراین نیز از دیگر کشورهایی هستند که برای تولید پسته سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

افضل راوری، تاجر ایرانی مقیم دبی که در گرجستان باغ پسته‌ای به مساحت 2هزار و ششصد هکتار ایجاد کرده‌ است، می‌گوید: «100 هزار هکتار از اراضی گرجستان زیر کشت پسته قرار دارند و در زمان‌هایی که محصول مناسب است، ارزش صادرات پسته از گرجستان به 4.5 میلیارد دلار می‌رسد.» وی در ادامه می گوید: «گرجستان امیدوار است با بهره‌گیری از شرایط طبیعی کشور برای پرورش پسته و حقوق مالکیت معنوی‌اش که قوی‌‌تر از سایر کشورهای منطقه است یک صنعت صادراتی تازه ایجاد کند.»

عوامل ژئوپولیتیکی یکی از دلایل کاهش سهم ایران از بازار جهانی پسته است. بزرگترین باغ‌های پسته در کالیفرنیا، بنگاه‌های چندمیلیارد دلاری هستند که برای محدود کردن رقبای اصلی خود لابی‌های قدرتمندی دارند. از سال 1979، سیاست آمریکا همواره از ممنوع کردن مستقیم واردات پسته از ایران به اعمال تعرفه‌های تنبیهی وارداتی بیش از 241 درصد و بازگشت به ممنوعیت واردات در چرخش بوده است. تعرفه‌ها و ممنوعیت‌ها همراه با تحریم‌های اقتصادی باعث محدودیت دسترسی ایران به سرمایه‌گذاری‌های لازم شده است.

تحریم‌های دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا با تضعیف اقتصاد ایران و کاهش ارزش ریال، تورم را تاحدی افزایش داد که تقاضای داخلی کاملا سقوط کرد. صادرکنندگان نیز آسیب جدی دیدند. تحریم‌ها قیمت محموله‌های ایرانی را افزایش دادند و هم‌زمان دولت دستور داد که تمام فروش باید به ارز‌های خارجی و از طریق بانک مرکزی صورت بگیرد که درصد دریافت می‌کند.

دگرش‌های اقلیمی و چهار سال متوالی خشکسالی در کاهش تولید پسته در ایران نقش مهم‌تری دارد. به گفته‌ محمد صالحی، رئیس هیئت مدیره انجمن پسته ایرانیان، "زمستان‌ها به اندازه کافی برای محصول پسته سرد نیستند و تابستان‌ها هم بیش از حد گرم هستند. برای حل این مشکل کار چندانی از ما بر نمی‌آید."

به گفته‌ کاوه مدنی، معاون سابق سازمان حفاظت محیط زیست ایران و نائب رئیس مجمع محیط زیست سازمان ملل متحد، بزرگترین مشکلات صنعت ایران، داخلی است. نزدیک به 90 درصد از مصرف آب ایران به بخش کشاورزی اختصاص دارد که 25 درصد آن از چاه‌هایی تامین می‌شود که به بارندگی متکی هستند. به دلیل خشکسالی و کاهش بارندگی، آب مصرفی جایگزین نمی‌شود و بنابراین ایران پس از هند دومین کشوری است که ذخایر آب‌های زیرزمینی‌اش را برای مصارف کشاورزی و صنعتی به پایان رسانده است.

افزایش محصول نیازمند سرمایه‌گذاری در سیستم‌های مدرن آبیاری قطره‌ای، مدیریت کارآمد منابع آبی و یک حاکمیت خوب است، ترکیبی که در تمام دنیا نادر است، خاورمیانه که جای خود دارد. پسته به آب نیاز دارد. آب مورد نیاز برای تولید هر تن پسته 11هزار و 363 متر مکعب برآورد شده که این رقم چهار برابر یک تن گندم، ذرت یا برنج است. بازگشت ایران به جایگاه نخست تولید پسته در جهان بدون یک دگرش جامع در سیاست‌گذاری، امکان‌پذیر نیست.

منبع: بلومبرگ / تحریریه دیپلماسی ایرانی